Bên lề Đại hội XIII của Đảng sáng 29/1, ông Lê Minh Hoan - Thứ trưởng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, chia sẻ với báo chí về định hướng phát triển ngành nông nghiệp thời gian tới.
- Ngành nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có vấn đề sản xuất ở quy mô hộ, nhỏ lẻ, phân tán. Vậy giải pháp là gì, thưa ông?
- Giai đoạn tới, chúng ta phải đưa kinh tế hợp tác, kinh tế tập thể mà nòng cốt là hợp tác xã ở một vị trí tương xứng với tiến trình cơ cấu lại ngành nông nghiệp. Tôi thường nói, phải xem đây là cứu cánh để chúng ta vượt qua lời nguyền sản xuất manh mún, nhỏ lẻ như trong thời gian qua. Câu chuyện của chúng ta là hợp tác và liên kết. Muốn vậy phải định vị được thị trường và thị trường sẽ điều chỉnh lại sản xuất, quy mô, tiêu chuẩn kỹ thuật...
Một tín hiệu rất vui là các tập đoàn lớn trước đây không tham gia vào nông nghiệp thì gần đây đã đầu tư nhiều vào lĩnh vực này. Không chỉ vì lợi nhuận, họ mong muốn tạo ra một cú hích để thay đổi hình ảnh nông nghiệp Việt Nam, góp phần đưa nông sản nước ta ra nước ngoài cũng như chế biến ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn.
Chúng ta trân trọng sự đóng góp của cộng đồng doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp bởi cơ cấu lại nông nghiệp phải có người dẫn dắt. Nhưng cũng không quên phát triển hợp tác xã, doanh nghiệp vừa và nhỏ. Giống như trong tự nhiên có cả đại bàng và chim sẻ, chúng ta muốn có nhiều "đại bàng" để dẫn dắt song không được quên những con "chim sẻ". Sự hợp lực của các "chim sẻ" sẽ tạo ra hiệu quả lan tỏa.
Các chương trình đổi mới sáng tạo hay khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp cũng sẽ là ưu tiên trong lĩnh vực nông nghiệp thời gian tới. Các công ty khởi nghiệp, các bạn trẻ từ đô thị lớn, có tri thức và nắm bắt được các công nghệ hiện đại sẽ trở về nông thôn, tham gia vào các lĩnh vực cụ thể của nông nghiệp từ phân loại, bảo quản, phân phối sản phẩm, thương mại điện tử... Đây sẽ là nhân tố lan tỏa ở cộng đồng và đóng góp không kém gì các "đại bàng".
Thứ trưởng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lê Minh Hoan. Ảnh: Hoàng Thùy
- Làm sao để thu hút các công ty đổi mới sáng tạo và những người trẻ về với đồng ruộng, thưa ông?
- Chính công nghệ, doanh nghiệp vừa và nhỏ trong lĩnh vực nông nghiệp sẽ thu hút được trí thức trẻ trở về quê hương. Tôi hay trao đổi với địa phương là mỗi doanh nghiệp đến đầu tư phải khuyến cáo họ tạo ra được chuỗi ngành hàng.
Chuỗi ngành hàng đó sẽ tạo ra rất nhiều việc làm, vừa thu hút được trí thức trẻ về, vừa đưa người nông dân canh tác trên mảnh đất đó vào làm việc. Tất nhiên, doanh nghiệp phải đào tạo chuyển đổi nghề cho lao động nông thôn. Như vậy câu chuyện doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp mới bền vững.
Điều quan trọng trong tư duy phát triển không chỉ là tăng trưởng mà tăng trưởng đó tạo ra được bao nhiêu việc làm cho xã hội? Phải lấy con người là mục tiêu, là động lực. Hệ sinh thái khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp cũng là một điều kiện để chúng ta kéo nguồn lực về nông thôn. Từ đó vừa tạo ra giá trị cho doanh nghiệp, vừa tạo ra giá trị cho người nông dân. Rồi chúng ta sẽ không còn phải ca cẩm việc thanh niên rời bỏ ruộng, bỏ làng quê ra đi.
- Hình ảnh nền nông nghiệp, người nông dân Việt Nam trong tương lai sẽ như thế nào?
- Trong tương lai, nông nghiệp của chúng ta là nền nông nghiệp sạch, nông nghiệp xanh, nông nghiệp thuận tự nhiên. Chúng ta phải tạo thành chuỗi giá trị, cùng với hỗ trợ đầu vào để tăng sản lượng thì phải kích hoạt đầu ra để tạo được thị trường ổn định.
Khi đầu ra được kích hoạt thông suốt, đầu vào sẽ tự động điều chỉnh theo, co giãn theo thị trường và lúc đó chúng ta không chỉ là một quốc gia xuất khẩu nông sản tươi ở nhóm đầu thế giới mà còn xuất khẩu sản phẩm công nghiệp thực phẩm từ nông sản. Đó mới là hình ảnh nông nghiệp Việt Nam trong tương lai.
Nông dân là người đầu tiên của tiến trình cơ cấu lại nông nghiệp. Muốn có nền nông nghiệp chuyên nghiệp thì phải có người nông dân chuyên nghiệp. Muốn có nền nông nghiệp thông minh, phải có những người nông dân thông minh. Để người nông dân trở nên chuyên nghiệp, thông minh thì cần những quyết sách, đề án, kế hoạch cụ thể. Chúng ta phải chuyển đổi tư duy, nhận thức người nông dân trước, vì nếu không thay đổi nhận thức, người ta vẫn làm theo tập quán, vẫn đánh đổi bằng sự may rủi của mùa vụ như thời gian qua. Khi đó, nền nông nghiệp vẫn bấp bênh.
Khi người nông dân hợp tác với nhau, vào hợp tác xã, biết cách tiếp cận tri thức cơ bản nhất trong nền kinh tế thị trường, biết cung, biết cầu, biết biến đổi khí hậu, an toàn vệ sinh thực phẩm là như thế nào. Họ cần biết làm sao để sản xuất ở thế hệ này, nhưng đến thế hệ con cháu thì đất đai không bị bạc màu do lạm dụng quá nhiều chất kích thích tăng trưởng.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ cùng Hội nông dân và cơ quan liên quan đi theo mô hình là người nông dân muốn sản xuất nông nghiệp phải có giấy phép, phải xem nông nghiệp là một nghề chứ không phải không biết làm gì, hay dốt quá thì cho đi làm nông. Nền nông nghiệp mà nói để người dốt đi làm thì không được, chúng ta phải tri thức hóa, chuyên nghiệp hóa người nông dân, tiến tới xem nông nghiệp là một nghề và người nông dân được cấp chứng chỉ hành nghề.
Có người sẽ nói mục tiêu đó xa quá, nhưng chúng ta thấy hay thì phải làm. Đó là con đường phổ quát của các nước tiên tiến. Việt Nam phải hành động, mỗi người chúng ta hãy bắt tay cùng cơ quan chuyên môn thì sẽ làm được.
- Vậy đến lúc nào chúng ta sẽ chấm dứt được cảnh người nông dân trồng một mảnh vườn hai luống rau, một luống để ăn còn một luống đem bán?
- Thời gian qua nhận thức của một bộ phận nông dân đã được nâng lên. Tuy nhiên, việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật vẫn tồn tại. Việc thay đổi đối với bà con là khó khăn nên cũng cần thời gian thuyết phục, hỗ trợ họ chuyển đổi từ nông nghiệp lạm dụng đầu vào sang nông nghiệp "thuận thiên".
Thời gian đầu, năng suất có thể giảm xuống nhưng năng suất không đồng nghĩa với thu nhập, vì lúc đó chất lượng nông sản tăng, thương hiệu nâng lên thì giá bán cũng sẽ cao hơn. Chúng tôi xác định không thể đánh đổi tăng trưởng bằng sự mất cân bằng hệ sinh thái, đa dạng sinh học và uy tín, thương hiệu của nông sản Việt Nam. Sắp tới sẽ có giải pháp kiểm tra sự chuyển đổi từ thuốc bảo vệ thực vật vô cơ sang thuốc sinh học.
Tuy nhiên, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam từng nói, người nước ngoài bảo người Việt Nam hơi dễ dãi, cả trong sản xuất và ăn uống. Câu chuyện "sạch từ đồng ruộng tới bàn ăn" là vấn đề nhận thức xã hội. Mỗi người phải biết từ chối sử dụng những nông sản mà biết nó không được truy xuất nguồn gốc thì chúng ta mới có nền nông nghiệp sạch.
Thực tế có người nông dân đã hỏi tôi là "mấy ông kêu tôi trồng sạch sao lại ra chợ mua sản phẩm không sạch, thế có mâu thuẫn không?". Nói như thế không phải để phủi trách nhiệm sang người tiêu dùng, nhưng tất cả chúng ta không vô can trong câu chuyện an toàn thực phẩm.