Bất chấp các quy định nhằm bảo vệ tính xác thực của gạo mang nhãn hiệu Thái Lan, nông dân nước này vẫn âm thầm chuyển sang các giống lúa Việt Nam với giá rẻ hơn, dễ canh tác hơn và có kết cấu dẻo tương tự, được người tiêu dùng ưa chuộng. "Hơn 160.000 ha ở miền Trung Thái Lan đã trở thành nơi trồng lúa gạo của Việt Nam", Charoen Laothamatas - Chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan nêu nhận định.
Theo ông, không ai phân biệt được đâu là giống lúa Thái Lan chính hiệu đâu là giống lúa Việt Nam. Hiệp hội phải tiến hành do thám việc sản xuất lúa gạo hàng năm, một phần bằng cách trò chuyện với các nhà xay xát, nông dân và thương nhân địa phương. Xu hướng này đặt ra câu hỏi về toàn bộ chiến lược xây dựng thương hiệu cho gạo xuất khẩu của Thái Lan, vốn được quảng cáo là hàng thật và chất lượng hàng đầu trong nhiều năm.
"Chúng ta làm thế nào duy trì chất lượng và tính xác thực của mình để đảm bảo vị trí nhà xuất khẩu gạo lớn của thế giới?", ông Charoen nói.
Một người nông dân ở Khon Kaen (Thái Lan) đang thăm đồng. Ảnh: Reuters
Thái Lan có Đạo luật bảo vệ giống cây trồng nghiêm ngặt, cấm nhập khẩu các chủng loại hàng hóa chính vào vương quốc này. Do đó, tất cả lúa Việt Nam trồng trên đất Thái đều bất hợp pháp, bằng hạt nhập lậu qua biên giới. Nhưng vì không ai có thể nhận ra sự khác biệt nếu không xét nghiệm DNA, nông dân ngày càng phớt lờ các hạn chế pháp lý trên.
Srichan Kanta - nông dân 48 tuổi ở tỉnh Nakhonsawan, cách Bangkok 240 km về phía Bắc - cho biết: "Đây là một giống lúa tốt vì có thể trồng dễ dàng và rất khỏe. Nó có thể chống lại sâu bệnh và kết cấu của hạt gạo khá dẻo, phù hợp với nhu cầu thị trường".
Giống lúa Việt Nam trồng ở Thái Lan được cho là giống Jasmine 85, có thể thu hoạch chỉ 90 ngày sau khi gieo hạt. Điều này giúp nông dân dễ dàng canh tác nhiều vụ trong năm, đặc biệt là ở miền trung Thái Lan, nơi có hệ thống thủy lợi tốt cho phép trồng trọt quanh năm.
Ngược lại, các giống lúa Thái khó trồng hơn. Điều này đặc biệt đúng với loại Hom Mali cao cấp. Gạo cho ra thơm hơn nhưng mất tới 120 ngày để trưởng thành và chỉ có thể được trồng ở một số khu vực cao nguyên phía Đông Bắc mỗi năm một lần tùy theo lượng mưa theo mùa.
Không ai biết chính xác lúa Việt Nam được tuồn vào miền Trung Thái Lan từ khi nào. Nhưng ước tính của Charoen rằng trong vài năm qua, hơn 160.000 ha đất đã chuyển sang trồng các giống Việt Nam cho thấy hạt giống đã được buôn lậu bằng xe tải lớn. Đây là thị trường tiềm năng vì nhu cầu của nông dân đang tìm kiếm giống lúa rẻ hơn với năng suất cao hơn.
Việc tập trung vào tính xác thực của giống lúa không giúp Thái Lan giảm bớt sự cạnh tranh gay gắt hơn trên thị trường gạo. Thái Lan là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới trong hơn ba thập kỷ, cho đến năm 2011. Ấn Độ hiện là nước xuất khẩu lớn nhất thế giới, với lượng xuất khẩu ước tính khoảng 22 triệu tấn vào năm 2022. Thái Lan đang cạnh tranh vị trí thứ hai với Việt Nam, với 7-7,5 triệu tấn. Theo Viện Nghiên cứu Phát triển Thái Lan (TDRI), sự cạnh tranh với Việt Nam trở nên gay gắt vì Thái Lan không thể cung cấp các loại gạo mà thị trường mong muốn với mức giá phù hợp.
Thương nhân tại một công ty thương mại quốc tế cho biết "sẽ là một vấn đề lớn nếu Thái Lan không phát triển được các giống lúa của riêng mình để đáp ứng các nhu cầu khác nhau trên thị trường toàn cầu và để các giống nước khác chiếm lĩnh chính ngành xuất khẩu gạo của nước này".
Vụ lúa gạo của Bộ Nông nghiệp Thái Lan - cơ quan giám sát nghiên cứu và phát triển lúa gạo - đã bị chỉ trích vì không cung cấp các giống mới cho nông dân với năng suất tốt hơn. Nhưng cơ quan này cho biết họ đã phát triển 171 chủng loại để đáp ứng các nhu cầu khác nhau, từ các nhà hàng cao cấp đến bột gạo công nghiệp.
"Vấn đề là chúng ta đang thiếu sự hợp tác chung để phân phối các giống lúa khác nhau cho nông dân nhằm tối đa hóa sản xuất và thương mại hóa với chi phí tốt nhằm cạnh tranh trên thị trường thế giới", một nhà phân tích tại Trung tâm Nghiên cứu Kasikorn cho biết.
Báo cáo mới đây của TDRI cho hay năng suất giảm là yếu tố đáng quan ngại của ngành lúa gạo xứ chùa vàng vì nó đẩy chi phí sản xuất cao hơn và cắt giảm lợi thế cạnh tranh của Thái Lan trong dài hạn. Theo Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan, năng suất gạo của nước này chỉ đạt 300-400 kg một rai (khoảng 1.600 m2), thấp hơn nhiều so với 800 kg ở Việt Nam và Ấn Độ, 500 kg ở Lào.
Tiểu Gu (theo Asia Nikkei)