Nhưng ngày đầu tháng 6, cánh đồng lúa thôn Lâm Đồng, xã Phương Thiện, TP Hà Giang đổ màu vàng óng, người dân bắt đầu vào vụ gặt.
Thôn Lâm Đồng cách trung tâm thành phố ba km, có 202 hộ người Tày. Trong đó, 15 hộ làm du lịch cộng đồng đạt tiêu chuẩn phục vụ khách du lịch bằng những nét đẹp văn hóa về ẩm thực, trang phục.
Thời tiết những ngày mùa gặt thường xuyên nắng gắt, nhiệt độ luôn ở mức 36 độ C. Người dân tranh thủ gặt lúa bất kỳ thời điểm nào trong ngày. Mỗi lần ra đồng bà con thường đeo chiếc áo mai rùa để tránh nắng, tránh mưa.
Trong tiếng Tày, áo mai rùa gọi là "cái vị", được làm thủ công, tận dụng nguyên liệu sẵn có trong vườn nhà. Tre chẻ ra đan thành khung có hình dạng khum như mai rùa, lá cọ phơi khô rồi khâu chồng 2 lớp gối lên nhau. Áo có dây để đeo vào vai giữ cố định trên lưng.
Để hoàn thiện một chiếc áo mai rùa, người nhanh đan chỉ mất một ngày. Đây là thôn duy nhất ở Hà Giang vẫn duy trì nghề làm áo mai rùa bán cho bà con các địa phương khác. "Dù vậy, trong thôn chỉ còn các cụ, các bà cao tuổi còn biết cách làm", bà Lý Thị Nguyệt ôm bó lúa vừa cắt vừa nói.
Trang phục này được sử dụng trong lao động sản xuất, không kể tuổi tác cả nam và nữ đều có thể dùng.
Áo mai rùa được sử dụng để chống nắng nóng, hạn chế tia nắng chiếu thẳng xuống lưng và giảm mồ hôi khi đi ngoài trời hoặc làm việc ngoài đồng.
Theo chị Nguyễn Thị Miền, 40 tuổi, từ bé mỗi khi theo bố mẹ ra đồng hoặc đi chăn trâu, đã được bố mẹ cho mặc. Những chiếc áo sau mỗi vụ mùa bảo quản bằng cách gác lên bếp có thể giữ được 10 năm nhưng nếu để nơi khô ráo thì chỉ 3-4 năm.
Cánh đồng thường ít cây to để tránh nắng, nên lúc nghỉ ngơi áo mai rùa là vật che nắng duy nhất trên cánh đồng mênh mông.
Mùa gặt của người dân thôn Lâm Đồng chỉ dài vài ngày. Ngoài trồng hai vụ lúa một năm, bà con còn trồng thêm ngô và lạc, rau vào vụ đông.
Các hộ gia đình là người Tày ở đây có tính cộng đồng cao, nhưng những gia đình có việc cần nhờ giúp đỡ, những gia đình khác cũng sẽ tham gia đặc biệt là trong thời điểm cấy, gặt lúa.
Lúa sau khi gặt sẽ được gom về lối đi trong thôn, sau đó máy móc sẽ tuốt lúa để thóc gạo nhà nào nhà đó chủ động đóng bao chở về nhà.
Theo thống kê năm 2023, tổng diện tích lúa của thôn là hơn 33 ha, năng suất trung bình đạt 56,8 tạ/ha, sản lượng 191,4 tấn. Giống lúa được gieo trồng chủ yếu là MHC2, Hòa phát, siêu lúa lai, VL20, Vietlai 20, Thái xuyên 111, Lai thơm 6, Thiên Ưu 8.
Trọng Hải