Anh Xuân 39 tuổi, trú thôn Hồ, xã Hướng Sơn, huyện Hướng Hóa. Gia đình có 7 người, gồm anh Xuân, em gái và vợ con. Căn nhà sàn khang trang, dựng bằng trụ bê tông, thưng ván được anh xây 2 năm trước, hết hơn 100 triệu đồng. Ngay sau nhà là đồi Voi Mẹp, phía trước mặt là đường liên thôn và sông Nguồn Rào.
Căn nhà được xem là bề thế, vững chãi nhất thôn Hồ. Tuy nhiên, tháng 10 mưa lũ liên miên, gia đình anh Xuân không đêm nào ngủ lại nhà vì lo sợ ngọn đồi Voi Mẹp bất ngờ đổ ập xuống.
Từ cửa sổ nhà anh Hồ Văn Xuân nhìn lên phía đồi là điểm sạt lở. Ảnh: Hoàng Táo
Đêm 17, rạng sáng 18/10, nhiều tiếng nổ như bom vang lên sát vách nhà anh Xuân. Tiếng nước chảy, tiếng đá tảng và cây rừng va vào nhau ầm ầm không ngớt. Cả nhà không dám ngủ, mặc áo mưa bồng bế nhau chạy ra đường liên thôn.
Trong đêm mưa rừng rả rích, anh Xuân cùng vợ con phải chạy ngược về nhà em trai cách đó 2 km để trú ngụ. Đây cùng là thời điểm xảy ra vụ lở núi ở Đoàn Kinh tế quốc phòng 337 (đóng tại thôn Cợp, xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa), khiến 22 quân nhân tử nạn. Cũng đêm này, 3 người dân khác ở xã Hướng Lập cùng huyện bị núi lở vùi lấp, tử nạn.
Trở về nhà vào sáng hôm sau, anh Xuân chứng kiến mảng đồi cách nhà khoảng 50 m bị sạt lở, vùi lấp hoàn toàn đường liên thôn, cuốn trôi nhiều mảnh rẫy sắn của bà con. Đất đá và cây rừng chảy tràn về tận sông Nguồn Rào, độ dài từ đỉnh sạt lở đến mép sông ước chừng 500 m. Lên đồi kiểm tra, anh Xuân thấy vết nứt có điểm rộng gần một mét, dài 70 m kéo theo phương ngang của ngọn đồi.
Chứng kiến thiên tai kinh hoàng, cộng với tin tức về những vụ lở núi khiến nhiều người tử vong, từ đó không đêm nào anh Xuân và vợ con dám ngủ lại trong căn nhà sàn nằm sau lưng đồi. Cả nhà di chuyển vào nhà em trai ở tạm, mang theo thức ăn và gạo, cùng một số giấy tờ quan trọng. Còn lại tất cả tài sản trong nhà, lúa ngô, khoai sắn và gia súc... đều phải bỏ lại.
Những ngày ngớt mưa, anh Xuân mới trở về thăm nhà, lên rẫy sắn và lúa nương trên đồi Voi Mẹp để kiểm tra thiệt hại, đồng thời mang thêm ít gạo để ăn.
Ngọn đồi Voi Mẹp bị sạt lở, cuốn trôi đường giao thông liên thôn và rẫy sắn của người dân. Ảnh: Hoàng Táo
3 ngày nay, trời hửng nắng, đất đai khô ráo, anh Xuân mới đưa em gái và vợ con về lại nhà. "Sợ lắm, tôi không dám ngủ trong nhà vì không yên tâm", anh Xuân nói. Cuộc sống bị xáo trộn, việc nương rẫy bỏ bê vì nỗi lo sạt lở. Cánh cửa sổ ở gian chính ngôi nhà mở ra phía đỉnh đồi Voi Mẹp. Từ đây, có thể nhìn rõ mảng đồi bị sạt lở trắng hếu như một vết thương hở da.
Ông bà, bố mẹ anh Xuân trú ngụ ở đây mấy chục năm qua. Anh Xuân cũng sinh ra, lớn lên trên mảnh đất này. Nhưng giờ cả nhà phải chấp nhận rời bỏ mảnh đất vì mối lo sạt núi. Đêm 16/11, anh Xuân cùng 4 nhà khác ở xóm dưới chân đồi Voi Mẹp, được nhà chức trách xã Hướng Sơn mời họp bàn kế hoạch di dân.
Cả xóm được cảnh báo ngọn đồi Voi Mẹp có nguy cơ tiếp tục sạt lở, gây mất an toàn tính mạng và tài sản. Những người trong xóm được khuyến khích tự đổi đất với người thân quen để ở xen ghép, và được hỗ trợ 30 triệu đồng di dời. "Gia đình chỉ mong muốn sớm di dời để an tâm ăn ở, sản xuất", anh Xuân nói, dù luyến tiếc căn nhà bao tâm huyết vừa xây dựng.
Tương tự, gia đình 6 người của anh Hồ Văn Tả Han, 33 tuổi, trú thôn Ra Ly Rào, xã Hướng Sơn, nằm ngay dưới chân ngọn đồi Tà Bang. Ngọn đồi đang bị nứt rộng 0,5-1 m, kéo dài 250 m, dọc theo dãy 7 nhà ở xóm. Nhà sàn thưng ván của anh Tả Han nằm ngay chân đồi Tà Bang, chỉ cách vết nứt khoảng 100 m. Nếu chẳng may sạt núi, tất cả đất đá đổ dồn vào nhà anh Tả Han.
Tháng 10 vừa qua, gia đình anh Tả Han chỉ ở nhà được 10 đêm, các đêm còn lại đến trú ngụ tại điểm trường Tiểu học Hướng Sơn, hoặc nhà sinh hoạt cộng đồng của thôn. "Mỗi khi mưa lớn, cả nhà phải di chuyển ngay từ buổi chiều", anh Tả Han kể. Cả gia đình chỉ kịp mang theo ít chăn chiếu để tối có chỗ ngủ và những giấy tờ quan trọng phòng thân. Tài sản trong nhà, trâu bò dê đều phải để lại. "Gia đình rất lo lắng, sợ đồi Tà Bang sạt xuống", anh Tả Han giải thích.
Cha ông đã nhiều đời gắn bó với mảnh đất này, nhưng anh Tả Han và 6 gia đình còn lại đều chung nguyện vọng sớm di dời đến nơi ở mới, dù biết có nhiều khó khăn, xáo trộn trước mắt.
Hai điểm sạt lở núi phía sau nhà anh Hồ Văn Tả Han. Ảnh: Hoàng Táo
Xã Hướng Sơn có 2 điểm nguy cơ sạt lở núi, đe dọa tính mạng người dân cần di dời, gồm thôn Ra Ly Rào với 45 hộ, 177 khẩu, và thôn Hồ 5 hộ, 24 khẩu. Ông Lê Trọng Tường, Chủ tịch xã Hướng Sơn, cho biết trước mắt để bà con tự thỏa thuận, đổi đất ở xen ghép với nhau. Gia đình không tìm được đất sẽ được bố trí tập trung, cấp từ 60 đến 400 m2 mỗi gia đình tùy số nhân khẩu. Mỗi hộ dân được hỗ trợ 30 triệu đồng để di dời đến nơi ở mới.
Xã Hướng Sơn chuẩn bị 2 ha đất ở phía đầu thôn Ra Ly Rào để bố trí các hộ dân di dời, trong khi 5 hộ dân ở thôn Hồ được ở xen ghép. Xã này đã hoàn thành các thủ tục, chờ tiền hỗ trợ cấp về cho người dân và dự kiến thực hiện di dân trong tháng 11. Khoản tiền nhà nước hỗ trợ chỉ đáp ứng một phần, nhà chức trách Hướng Sơn có kế hoạch huy động thêm một số nhà tài trợ, huy động lực lượng trong xã để tháo dỡ, di dời và dựng lại nhà mới cho dân.
Theo Chi cục Phát triển nông thôn Quảng Trị, sau các cơn mưa bão và lũ lụt trong tháng 10, toàn tỉnh có hơn 1.700 hộ với 6.200 khẩu thuộc 26 xã của 4 huyện Hướng Hóa, Đăkrông, Vĩnh Linh và Triệu Phong cần di dời đến nơi ở mới do sạt lở núi và bờ sông. Trong đó 21 hộ với 82 khẩu ở xã Hướng Sơn và Hướng Lập (Hướng Hóa) cần di dời khẩn cấp.
Tuy nhiên, việc di dời hiện gặp khó khăn do các xã miền núi thiếu quỹ đất bố trí chỗ ở mới, làm đường giao thông, hệ thống điện nước... Ngoài ra, do tập quán sinh sống của người thiểu số nên cần thời gian vận động để người dân đồng thuận. Trong thời gian chờ di dời, những gia đình trên phải chấp nhận tiếp tục sống chung với mối lo sạt núi, luôn trong tâm thế sẵn sàng sơ tán mỗi khi mưa to.
Mưa lũ trong tháng 10 khiến Quảng Trị có 52 người chết, 2 người mất tích, 110.000 ngôi nhà bị ngập, thiệt hại trên 3.000 tỷ đồng.