Đại tá Rodion Kulagin, chỉ huy pháo binh thuộc Lữ đoàn Cơ giới số 92 quân đội Ukraine, hồi đầu tuần cho biết hàng loạt máy bay không người lái (UAV) Shahed-136 do Iran sản xuất đã xuất hiện trên bầu trời tỉnh đông bắc Kharkov suốt tuần trước.
Riêng trong khu vực tác chiến của Lữ đoàn số 92, những chiếc Shahed-136 đã phá hủy 4 tổ hợp pháo tự hành cỡ nòng 152 và 122 mm, hai xe thiết giáp chở quân BTR, đồng thời làm 4 binh sĩ thiệt mạng và 16 người bị thương. Nga được cho là đã thử nghiệm loại UAV này trên chiến trường từ tháng trước, nhắm mục tiêu vào một khẩu lựu pháo M777 do Mỹ cung cấp.
Pháo tự hành 2S3 Ukraine nghi bị Shahed-136 tập kích ở tỉnh Kharkov tuần trước. Ảnh: Twitter/War_Noir.
Các máy bay Shahed-136 dường như tập trung chủ yếu tại tỉnh Kharkov, nơi quân đội Ukraine mở chiến dịch phản công bất ngờ và giành các bước tiến trong vài tuần qua. "Lực lượng Nga vẫn có hỏa lực pháo binh áp đảo ở nhiều khu vực khác. Nhưng họ không còn nắm lợi thế này ở tỉnh Kharkov và bắt đầu sử dụng UAV tự sát", đại tá Kulagin nhận định.
Bộ Quốc phòng Ukraine hôm 13/9 tuyên bố bắn rơi một chiếc Shahed-136 kèm theo hình ảnh phần cánh đuôi máy bay. Trong ảnh, cánh đuôi đứng được gắn cố định với cánh chính dạng tam giác, trên cánh có dòng chữ M214 và "Geran-2" viết bằng ký tự Cyrillic. Đây có thể là rút gọn của "geranium" (hoa lữ thảo), phù hợp với quy tắc đặt tên các loài hoa cho vũ khí pháo binh của quân đội Nga.
Bộ Quốc phòng Nga và giới chức Iran chưa bình luận về thông tin. Nga hồi tháng 8 bác thông tin Washington Post đăng tải rằng Nga đã nhận UAV Iran để sử dụng ở Ukraine. Tuy nhiên, các quan chức Anh và Mỹ vẫn cho rằng Tehran và Moskva đã đạt được thỏa thuận.
"Shahed-136 là đối trọng mạnh mẽ của Nga nhằm đối phó các vũ khí công nghệ cao được Mỹ chuyển cho Ukraine, trong đó có pháo phản lực HIMARS. Sự hiện diện của Shahed-136 chắc chắn sẽ buộc Kiev thay đổi kế hoạch tác chiến. Quy mô chiến trường rộng lớn khiến lực lượng Ukraine rất khó ngăn chặn UAV tự sát của đối phương", Scott Crino, giám đốc công ty tư vấn chiến lược Red Six Solutions có trụ sở ở Mỹ, nhận xét.
Các chỉ huy Ukraine cho biết Shahed-136 thường hoạt động theo biên đội hai chiếc để đối phó lưới phòng không và tăng tối đa sức hủy diệt. Đại tá Kulagin thừa nhận các khẩu đội phòng không rất khó phát hiện Shahed-136 bởi chúng có kích thước bé và hoạt động ở độ cao rất nhỏ.
Cánh đuôi UAV tự sát bị Ukraine bắn rơi ở Kupyansk hôm 13/9. Ảnh: BQP Ukraine.
Giới chuyên gia quân sự phương Tây cho rằng UAV tự sát có thể giúp Nga đối phó với lực lượng phòng không mặt đất Ukraine, vốn gây nhiều khó khăn và hạn chế cho hoạt động của không quân Nga trong hơn 6 tháng chiến sự.
"Đầu dò radar thụ động cho phép UAV tự bám mục tiêu và tấn công, tương tự dòng Harpy của Israel. Ngay cả khi không được trang bị đầu dò như vậy, UAV tự sát vẫn có thể thực hiện những đòn tấn công với số lượng lớn, gây quá tải hệ thống phòng không đối phương và phá hủy cơ sở hạ tầng. Dù có tốc độ chậm và kích thước nhỏ, những chiếc Shahed-136 có tầm bay rất lớn, đủ sức đánh trúng mục tiêu ở cách hàng trăm km", cây bút Tyler Rogoway của Drive nhận xét.
Crino nhận định phương án dùng biên đội hai chiếc có hiệu quả rõ rệt trong những đòn đánh phối hợp nhằm vào radar, pháo binh đối phương. "Iran cũng sở hữu những hệ thống chống nhiễu có khả năng gây khó khăn cho quân đội Ukraine. Rất khó ngăn cản Shahed-136 khi chúng đã khóa mục tiêu", ông nói.
Sử dụng Shahed-136 ở Ukraine là động thái mở rộng đáng kể với năng lực vũ khí của Iran, sau khi những dòng UAV của Tehran chứng tỏ uy lực tại Trung Đông và gây nhiều áp lực cho Washington cùng đồng minh.
Nga biên chế khoảng 1.500-2.000 UAV trinh sát các loại, song sở hữu tương đối ít UAV vũ trang có thể thực hiện đòn tiến công chính xác vào mục tiêu nằm sâu trong lãnh thổ đối phương. Trong khi đó, Ukraine sử dụng triệt để UAV do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất để tập kích lực lượng Nga từ khi chiến sự bắt đầu.
Bộ Quốc phòng Anh hôm 14/9 nhận định Nga mới sử dụng UAV Iran trong các cuộc tập kích chiến thuật ở tiền tuyến, thay vì tận dụng tầm bay 2.500 km của Shahed-136 để tiến công những mục tiêu chiến lược nằm sâu trong lãnh thổ Ukraine.
UAV đóng vai trò quan trọng trong chiến sự tại Ukraine, từ thực hiện nhiệm vụ tập kích mục tiêu đối phương đến trinh sát, chỉ điểm cho pháo binh. Hai bên đều không làm chủ được bầu trời và thường ngần ngại điều máy bay có người lái đến khu vực có lưới phòng không đối phương.
UAV tự sát từng được sử dụng rộng rãi trong chiến sự. Quân đội Ukraine tận dụng triệt để mẫu Warmate và Switchblade do Mỹ và Ba Lan cung cấp, trong khi Nga cũng triển khai dòng KUB-BLA do tập đoàn Kalashnikov phát triển. Tuy nhiên, các loại UAV này có tầm bay, thời gian hoạt động và đầu đạn thua kém hơn nhiều so với Shahed-136.
Bệ phóng UAV Shahed-136 của Iran. Ảnh: IRGC.
Iran được coi là một trong những quốc gia sở hữu lực lượng máy bay không người lái vũ trang đông đảo và uy lực nhất thế giới, một phần nhờ các vụ bắt UAV Mỹ tại Iraq và Afghanistan trong suốt 20 năm qua. Washington cáo buộc Tehran hỗ trợ phiến quân Houthi thực hiện các đòn đánh hiệp đồng bằng UAV và tên lửa hành trình vào tổ hợp dầu khí lớn nhất tại Arab Saudi hồi năm 2019.
Chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden từng cảnh báo rằng Iran có thể cung cấp hàng trăm UAV cho Nga để sử dụng tại Ukraine. Washington ban đầu cho rằng đó là các phi cơ hạng trung mang được tên lửa đối đất dẫn đường, thay vì UAV tự sát như Shahed-136.
Dù vậy, một số chuyên gia nhận định Kiev có thể sớm tìm ra cách đối phó với Shahed-136. "Ukraine có lưới phòng không và tác chiến điện tử rất dày đặc, khác với những gì Iran từng gặp trong quá khứ. Các dòng UAV mới thường thể hiện tốt nhất trong giai đoạn đầu, nhưng hiệu quả sẽ giảm dần khi đối phương tìm ra phương án đối phó", Michael Knights, chuyên gia quân sự tại Viện Chính sách Cận đông Washington ở Mỹ, nêu quan điểm.
Vũ Anh (Theo Wall Street Journal)