Con cá đuối giữ kỷ lục cá nước ngọt lớn nhất thế giới hiện nay. Ảnh: Zeb Hogan
Cách đây hai thập kỷ, nhà sinh vật học cá ở Đại học of Nevada, Reno kiêm nhà thám hiểm National Geographic Zeb Hogan đang làm việc ở sông Mekong tại Đông Nam Á khi ông nảy ra ý tưởng cho dự án Megafishes, một nỗ lực nhằm tìm kiếm, nghiên cứu và bảo vệ những loài cá nước ngọt lớn nhất thế giới. Cốt lõi của dự án là trả lời câu hỏi: Loài cá nước ngọt nào lớn nhất?
Trong nhiều năm, Hogan lùng sục các tuyến đường thủy trên Trái Đất. Tuy nhiên, ông vẫn chưa thể tìm ra con cá nào nặng hơn cá tra dầu sông Mekong nặng 293 kg bắt ở Thái Lan vào năm 2005. Thay vào đó, nhà sinh vật học nhận thấy những loài cá sông khổng lồ trên khắp thế giới chưa được nghiên cứu đầy đủ và phần lớn trường hợp đang suy giảm nghiêm trọng, một số loài sắp tuyệt chủng.
Năm ngoái, nhóm nghiên cứu của Hogan ở Campuchia nhận được cuộc gọi của ngư dân cho biết họ bắt được một con cá đuối nước ngọt khổng lồ trên sông Mekong, lớn hơn nhiều so những con đã bắt trước đây. Con cá đuối dài 4 m và nặng 300 kg được Tổ chức Kỷ lục Thế giới Guinness công nhận là con cá nước ngọt lớn nhất thế giới trong năm 2022.
Phát hiện tiếp sức cho nỗ lực bảo tồn nhằm bảo vệ loài vật đồ sộ này. Khác với con cá tra dầu bị giết và bán lấy thịt vào năm 2005, con cá đuối bắt năm ngoái được thả khi còn sống, sau khi lắp thiết bị thu âm. Điều này cho phép các nhà nghiên cứu theo dõi chuyển động của nó để tìm hiểu nhiều hơn về một loài họ gần như chưa biết gì. "Giờ đây chúng tôi có công cụ để nghiên cứu và bảo vệ các loài cá tuyệt vời này. Vẫn chưa quá muộn, con cá lớn vẫn ở ngoài kia", Hogan chia sẻ.
Trong dự án do Hiệp hội Địa lý Quốc gia tài trợ, Hogan xác định hơn hai chục loài có thể xếp vào nhóm "cá siêu lớn", gồm các loài cá nước ngọt có thể dài ít nhất 1,8 m hoặc nặng 90,7 kg. Chúng rất phong phú với hình dáng và lịch sử khác nhau, từ cá chép, cá nheo, lươn điện tới cá sấu mõm dài. Điểm chung giữa chúng là ngoài kích thước to lớn, nhiều loài có số lượng suy giảm do đánh bắt quá mức, xây đập, ô nhiễm, loài xâm hại và biến đổi khí hậu. Ví dụ, cá tầm thìa Trung Quốc có thể dài hơn 6 m được tuyên bố tuyệt chủng trong giai đoạn đầu nghiên cứu của Hogan.
Cá khổng lồ là chỉ báo cho sự lành mạnh của sông ngòi, vì vậy sự sụt giảm của chúng là dấu hiệu đáng lo ngại cho hệ sinh thái nước ngọt trên thế giới. Sau khi tập trung vào cá tra dầu sông Mekong ở đầu sự nghiệp, Hogan nghi ngờ loài cá này cùng với cá hô, loài cá chép lớn nhất thế giới, đã biến mất trên sông Mekong. Những loài khác có thể cạnh tranh danh hiệu cá lớn nhất bao gồm cá hải tượng long sống ở lưu vực sông Amazon tại Nam Mỹ và cá nheo châu Âu.
Đối với Hogan, quá trình tìm kiếm cá nước ngọt lớn nhất vẫn chưa kết thúc. "Con cá đuối này nhiều khả năng không phải cá thể lớn nhất tồn tại trên dòng sông. Ngư dân kể với tôi họ còn bắt được cá đuối lớn hơn thế. Một số chuyên gia cho rằng các loài cá khác, đặc biệt là hải tượng long, có thể đạt trọng lượng tương tự cá đuối. Những nhà khoa học nghiên cứu vòng sinh trưởng trên vảy của cá hải tượng long ở sông Essequibo tại Guyana chỉ ra chúng có thể nặng hơn đồng loại sống ở miền trung Brazil", Hogan chia sẻ. Ví dụ, quan hệ giữa chiều dài và khối lượng chỉ ra một con cá hải tượng long bắt cách đây hai năm ở Brazil dài khoảng 3 m và nặng 245 kg, sẽ nặng hơn 318 kg nếu ở Guyana.
An Khang (Theo National Geographic)