Mark Moran, thực tập sinh tại ngân hàng đầu tư Credit Suisse ở New York, được đồng nghiệp chỉ cho cách "sống sót" qua quãng thời gian khắc nghiệt này là đến một cơ sở y tế ở phố Wall khám bệnh với lý do rối loạn khả năng tập trung. Mục tiêu của Moran không phải để kiểm tra sức khỏe, mà là nhằm có được một loại thuốc giúp anh tiếp tục "bán mạng".
Đến phòng khám, Moran mất 5 phút điền bảng câu hỏi, với những câu như có gặp khó khăn trong tổ chức công việc hay có tâm lý trì trệ hay không. Bác sĩ sau khi nhìn qua bảng trả lời liền chẩn đoán anh mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) và kê đơn thuốc Adderall.
Sàn giao dịch chứng khoán New York trên phố Wall ở New York, Mỹ, ngày 16/4/2021. Ảnh: Reuters
Dù người nhà là bác sĩ tâm lý học khẳng định Moran không mắc căn bệnh này, đối với anh, Adderall là "thuốc thần" để có sức làm việc trong nhiều giờ liên tục và thực sự hứng thú với một số công việc nhàm chán mà bất kỳ nhân viên ngân hàng trẻ tuổi nào cũng phải trải qua như căn chỉnh logo công ty trong PowerPoint hay định dạng bảng tính trong Microsoft Excel.
Moran muốn chứng minh cho sếp thấy mình rất chăm chỉ và nhận anh vào làm toàn thời gian sau khi tốt nghiệp đại học. "Sau khi được kê đơn, tôi đã nghiện loại thuốc này trong vòng vài tháng", Moran, hiện 33 tuổi, đang điều hành công ty riêng, nói. "Chúng ta bị lệ thuộc vào thuốc".
Trong phim Sói già phố Wall, khán giả được chứng kiến cuộc sống về đêm và phụ thuộc vào ma túy của những nhân viên ngân hàng cấp thấp ở phố Wall trong những năm 1980.
Ngày nay, thuốc kích thích là công cụ để tối ưu hóa hiệu suất công việc, đặc biệt với những người mới vào làm ngân hàng trong vai trò phân tích và trợ lý, công việc mà giờ làm việc kéo dài, buồn tẻ, cạnh tranh gay gắt để được nhận vào làm vị trí cao hơn, lương cao hơn. Những đơn kê các loại thuốc chứa chất kích thích như thuốc tăng sức chú ý Adderall và những loại thuốc ADHD khác đang dần phổ biến.
Có người sử dụng túi nicotine đặt dưới môi để tăng cường tỉnh táo, hoặc uống nước tăng lực. Một nhân viên ngân hàng làm việc ở Houston từ năm 2017 tới 2019 cho hay đồng nghiệp thường một hơi uống hết lon Monster Energy, loại nước tăng lực có hàm lượng cafein tương đương 5 cốc cà phê.
Cảm giác không thể làm xong việc nếu không dùng chất kích thích đến cùng thời điểm Phố Wall bị chỉ trích vì ép nhân viên ngân hàng mới vào nghề đảm nhận khối lượng công việc nhiều tới mức nguy hiểm.
Hồi tháng 8, bài báo về hiện trạng Bank of America (BOA), công ty cổ phần ngân hàng lớn thứ ba thế giới, đối xử với nhân viên mới vào nghề, đã gây chú ý về thực trạng làm việc tăng ca trái quy định, dẫn tới nhiều vấn đề sức khỏe. Một nhân viên mới vào nghề hồi tháng 5 đột tử sau khi làm việc hơn 100 giờ một tuần suốt một tháng để hoàn thành thương vụ mua lại trị giá 2 tỷ USD. Sau khi bài báo xuất bản, BOA và ngành tài chính Mỹ nói chung cho biết sẽ siết chặt tình trạng làm việc quá sức.
Tuy nhiên, các cuộc phỏng vấn do Wall Street Journal thực hiện với hơn 50 người đã và đang là nhân viên ngân hàng đầu tư tại hơn 10 ngân hàng về cách vượt qua công việc căng thẳng, giờ làm kéo dài, cho thấy tình trạng chất kích thích được sử dụng và thảo luận công khai ở nơi làm việc.
Trevor Lunsford, nhân viên ngân hàng chuyên về M&A tại Ascend Capital ở thủ đô Washington, đã dùng Adderall suốt 7 năm. "Đó là thứ cốt lõi, không thể thiếu trong cuộc sống của tôi và với tôi, nó là công cụ vô cùng quan trọng", anh nói.
Trong suốt một tháng, anh phải dậy sớm lên chuyến bay lúc 6h tới Denver vào đầu tuần, quá cảnh ở Detroit gặp khách hàng. Sau đó tham gia buổi họp kéo dài 8 tiếng của ban quản lý và dự bữa tối dài 4 tiếng.
"Một tuần có vài ngày tôi phải làm việc 20-22 tiếng", anh nói. "Tôi sẽ không thể làm được việc, không thể tập trung và ra quyết định nhanh nếu không dùng Adderall".
Tính đến cuối năm 2022, số người được kê đơn thuốc điều trị ADHD là 14 triệu, tăng 26% so với năm 2012, theo số liệu của công ty dữ liệu dược phẩm Iqvia cung cấp cho Bộ Tư pháp Mỹ. Việc thuốc này có thể dễ dàng được mua nhờ dịch vụ khám bệnh trực tuyến khiến số đơn thuốc kê mới tăng mạnh, đặc biệt ở người trưởng thành. Đơn thuốc lần đầu kê Adderall đối với người trong độ tuổi 30-44 năm 2024 tăng 27% so với 2021.
Adderall và Vyvanse, hai loại thuốc ADHD, được xếp vào thuốc kích thích Bảng 2, ngang với cocain và thuốc phiện. Sử dụng quá liều có thể gây rối loạn hành vi hoặc gây các chứng bệnh tim.
Samuel Glazer, bác sĩ tâm thần ở New York thường tư vấn cho các nhân viên ngân hàng cao cấp làm việc ở phố Wall, cho hay tác dụng phụ lâu dài của những loại thuốc như Adderall chưa được nghiên cứu đầy đủ và cảnh báo chúng có thể là cánh cửa dẫn tới nghiện các chất cấm nguy hiểm hơn. Ông từng phải tư vấn cho khách hàng mua thuốc ở chợ đen vì dùng hết thuốc kê theo tháng.
Với mức lương khởi điểm cho nhân viên ngân hàng có thể lên tới 200.000 USD một năm cùng nhiều đãi ngộ khác, có thể là động lực thúc đẩy họ dùng thuốc để cải thiện hiệu suất làm việc, theo Glazer.
"Có nhiều bệnh nhân của tôi nghĩ rằng dùng thuốc kích thích cũng giống như uống vitamin tổng hợp hay thực phẩm chức năng", bác sĩ Glazer nói. "Tình trạng hiện nay dễ dãi hơn nhiều so với dùng thuốc phiện 20 năm trước".
Edward Fruitman, bác sĩ tâm thần mở phòng khám Trifecta, cho biết 50% khách hàng của ông là nhân viên phố Wall. Họ tìm đến, cho biết công việc căng thẳng và không thể hoàn thành nếu không dùng thuốc hỗ trợ.
"Sức người có hạn", ông nói, lưu ý việc họ gặp khó khăn trong công việc có thể là dấu hiệu của bệnh ADHD không được điều trị.
Trifecta không nhận thanh toán bảo hiểm. Bệnh nhân phải trả 350 USD cho lần khám đầu và 240 USD mỗi tháng cho những lần khám sau. Từ khi Covid-19 bùng nổ, Trifecta bắt đầu cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh từ xa.
Moran tới Trifecta từ năm 2016 tới 2019, chi hơn 5.000 USD. Cuối cùng, anh chuyển sang dùng Vyvanse thay cho Adderall và liều dùng tăng dần lên 70 mg mỗi ngày. Bác sĩ phòng khám cho biết tăng liều là bình thường sau khi người dùng tăng khả năng dung nạp thuốc. Ban đầu, mỗi tháng anh tới khám một lần để xin đơn thuốc nhưng cuối cùng, Moran quyết định dừng lại.
Trong lần khám cuối cùng, bác sĩ trợ lý đề nghị giữ nguyên đơn thuốc 70 mg Vyvanse, liều tối đa, và kê thêm 20 mg Adderall một ngày. Moran không đồng ý với phác đồ mới và ngừng tới phòng khám khoảng một tuần sau.
Khi đó, anh đang làm việc tại ngân hàng đầu tư Centerview Partners ở New York. Một ngày, Moran phải ở lại văn phòng chuẩn bị tài liệu cho khách tới 5h sáng, về nhà thay quần áo rồi quay lại văn phòng lúc 9h để gặp khách và dùng thuốc Vyvanse. Cuối giờ sáng, trong lúc đang xem xét một mô hình tài chính, tim của anh bắt đầu đập thình thịch như chạy nước rút 800 m dù "tôi đang dùng Microsoft Excel chứ không phải trên đường chạy".
"Lúc đó tôi biết mình cần ngưng dùng thuốc", Moran nói.
Jonah Frey, nhân viên ngân hàng Wells Fargo, bắt đầu dùng Adderall năm 2020 sau khi đồng nghiệp cho hay loại thuốc này giúp họ vượt qua những giờ làm việc dài căng thẳng.
Jonah Frey, nhân viên ngân hàng Wells Fargo. Ảnh: WSJ
Cảnh thức dậy từ 4h ở San Francisco để làm việc với khách hàng ở Bờ Đông và làm việc tới tận 2h sáng hôm sau không còn xa lạ với Frey. Sang năm 2021, anh chuyển việc tới ngân hàng đầu tư Leerink Partners ở New York. Ngoài làm báo cáo phân tích tài chính phức tạp, chuẩn bị các bài thuyết trình dài 100 trang để giành vị trí cố vấn các thương vụ M&A, anh còn làm phát triển doanh nghiệp và dạy các nhà phân tích ít kinh nghiệm hơn.
"Khối lượng công việc của tôi tăng lên 2-3 lần và đó là lúc mọi thứ bắt đầu xấu đi", Frey nói.
Anh tăng liều thuốc, từ một ngày một lần sang một ngày hai lần, từ năm ngày một tuần sang 7 ngày một tuần. Frey dần không biết hôm nay là ngày nào trong tuần vì thuốc giúp anh đủ sức làm việc liên tục. Anh mất cảm giác thèm ăn, giảm hơn 11 kg và cuối cùng, Frey quyết định nghỉ việc năm 2022, ngừng uống thuốc.
Anh về sống cùng bố mẹ và mất một tháng mới lấy lại cảm giác bình thường. Trong quãng thời gian này, Frey thường đổ mồ hôi lạnh ban đêm, ngủ liên tục 12 tiếng hoặc thức trắng. Anh cố bắt bản thân làm việc gì đó, như học tiếng Pháp trên ứng dụng Duolingo.
Sau khi ngừng thuốc, "tôi phải học lại quy tắc cơ bản về cách hoạt động như một con người trong xã hội, ngoài việc chỉ đến văn phòng và cắm mặt làm việc tới chết", Frey tâm sự.
Một người phụ nữ làm việc ở thị trường giao dịch hàng hóa tại Botson phát hiện Adderall như thần dược trong năm đầu tiên, khiến cô luôn đầy năng lượng làm việc tới tận khuya và ở lại văn phòng 48 tiếng. Cô cho biết thuốc giúp cô tập trung phân tích các xu hướng chưa rõ ràng trên sàn giao dịch và xây dựng dự báo giá điện phức tạp suốt nhiều giờ mà không cần nghỉ ngơi.
Cô sụt 16 kg, ăn ít, nhưng sự nghiệp thành công và không muốn nghĩ quá nhiều tới giờ giấc sinh hoạt và sức khỏe. Thuốc khiến cô thay đổi tính cách, tự tin thái quá và coi thường rủi ro tài chính. Cô tranh thủ lúc nghỉ ngơi để dùng tiền tiết kiệm mua cổ phiếu "giá trà đá".
Sau gần hai năm, cô nhận ra mình lệ thuộc vào thuốc để có năng lượng làm việc. Cô cai thuốc đột ngột, nghỉ làm, thua lỗ hàng nghìn USD vào khoản đầu tư rủi ro cho "cổ phiếu trà đá", nhưng không cắt lỗ vì cảm thấy không có động lực để đi đây đi đó hay làm việc. Năm 2021, cô nghỉ việc, bán hết cổ phiếu và chuyển tới California một thời gian, chật vật đối phó trầm cảm và tái nghiện từ đó.
Bác sĩ Glazer cho hay những người lạm dụng chất kích thích thường có xu hướng tìm đến loại thuốc khác.
Một nhân viên trên sàn giao dịch chứng khoán New York ngày 30/6/2022. Ảnh: Reuters
Michael Bloom, 29 tuổi, vào làm Ngân hàng Hoàng gia Canada (RBC) ở New York năm 2022 với khát khao chứng tỏ bản thân. Nhóm của Bloom thường làm việc căng thẳng, kéo dài nhiều giờ. Cấp trên của Bloom từng kéo anh ra nói chuyện, e ngại khi thấy anh dùng Adderall để có sức quản lý khối lượng công việc khổng lồ. Bloom cho rằng vấn đề này không đáng ngại, anh cần thuốc để tăng cường sức tập trung.
Bloom từ văn phòng về nhà lúc 19h ngày 11/4/2023 và làm việc suốt đêm ở nhà. Một người trong nhóm nhắn tin lúc 21h, hỏi Bloom anh có thời gian bắt đầu một dự án mới hay không và Bloom nói không bởi đang quá bận. Bloom gọi cho cộng sự một cú khác lúc 3h30 và sáng hôm đó, vợ anh phát hiện chồng chết trên sàn nhà.
Khám nghiệm pháp y cho thấy anh chết do ngộ độc cấp tính vì dùng lẫn fentanyl và ethanol. Cho tới bây giờ, người ta vẫn không rõ fentanyl vào cơ thể Bloom bằng cách nào.
"Chúng tôi vô cùng đau buồn trước sự ra đi của người bạn, người đồng nghiệp. Chúng tôi xin chia buồn cùng gia đình anh", đại diện ngân hàng RBC nói.
Hồng Hạnh (Theo WSJ)