Khi tiến vào thành phố Izyum, tỉnh Kharkov, đông bắc đất nước hồi tuần trước, binh sĩ Ukraine phát hiện loạt thư tay đề ngày 30/8 cùng nhiều đồ dùng cá nhân trong một ngôi nhà dân hai tầng, nơi các binh sĩ Nga từng trưng dụng làm nơi đồn trú.
Phóng viên Washington Post được trao lại tập thư này để xem xét và họ nhận thấy nỗi chán nản, tuyệt vọng, kiệt quệ cả về thể chất lẫn tinh thần mà các tác giả của 10 bức thư thể hiện sau nhiều tháng chiến đấu liên tục ở Ukraine.
Người dân tập trung ở trung tâm thành phố Izyum sau khi quân Nga rút lui. Ảnh: Washington Post.
"Tôi từ chối thực thi nhiệm vụ của mình trong chiến dịch đặc biệt trên lãnh thổ Ukraine vì không có ngày nghỉ phép và suy kiệt về tinh thần", một người viết trong lá thư tới cấp trên nhưng chưa kịp gửi. Người này tự nhận là chỉ huy một trung đội tên lửa phòng không đến từ vùng Moskva.
Một binh sĩ khác trình bày trong thư rằng anh đề nghị được đưa về nhà, với lý do "sức khỏe của tôi ngày càng xấu đi và không nhận được hỗ trợ y tế cần thiết". Vài người khác phàn nàn về việc họ bị từ chối nghỉ phép dù có công việc gia đình như kết hôn hay vợ sinh.
Lối diễn đạt và nội dung gần như tương tự nhau trong 10 bức thư cho thấy các binh sĩ có lẽ đã tập hợp lại cùng nhau để viết chúng. Những bức thư đã khiến các binh sĩ Ukraine chú ý khi họ lần đầu tiến vào Izyum sau chiến dịch phản công khiến quân Nga vội vàng rút chạy. Một số bức đã được chia sẻ trên mạng xã hội.
Binh sĩ Ukraine cũng tìm thấy trong ngôi nhà một báo cáo được đóng dấu "tối mật" và "hỏa tốc" đề ngày 23/8, gửi tới chỉ huy Sư đoàn Súng trường Cơ giới số 2 của Nga. Báo cáo mô tả tình huống 4 binh sĩ Nga thiệt mạng và một người bị thương do hỏa lực pháo binh Ukraine ở làng Kamyanka, cách Izyum khoảng 120 km về phía bắc, gần biên giới Nga.
Kết hợp lại với nhau, các bức thư và bản báo cáo đã giúp tái hiện những sự kiện đáng chú ý khiến lực lượng Nga phải rút lui chóng vánh khỏi Kharkov.
Khi lực lượng phản công của Ukraine bắt đầu tiến về Izyum, các binh sĩ Nga đồn trú ở đây chỉ có đủ thời gian để tiêu hủy tất cả những gì có thể trên đường rút lui.
Lực lượng Ukraine cho hay binh sĩ Nga đã phóng hỏa tòa nhà hội đồng thành phố, cài thuốc nổ phá hủy một số khí tài quân sự mà họ dự định bỏ lại và giật sập một cây cầu chiến lược. Người dân cho biết sau khi phá cầu, binh sĩ Nga đã vô tình khiến một số đồng đội mắc kẹt ở phía bên kia sông, không còn lựa chọn nào khác ngoài bỏ xe đi bộ hoặc cố gắng tìm cách trèo qua cây cầu hỏng để rời đi.
Theo người dân địa phương, không lâu trước khi quân đội Ukraine chiếm lại thành phố, binh sĩ Nga đã áp lệnh giới nghiêm 24/24. Họ sau đó tìm quần áo dân thường để khoác bên ngoài bộ quân phục, rồi rời đi bằng mọi phương tiện có thể tìm thấy mà không kịp tiêu hủy toàn bộ thư từ, giấy tờ tại nơi đóng quân.
Trong những tài liệu mà quân đội Ukraine thu được có những bức thư được các em học sinh tại một thành phố gần Moskva gửi đến binh sĩ nơi tiền tuyến để động viên, khích lệ tinh thần của họ.
Dù vậy, các em học sinh dường như vẫn hiểu được những người lính đang chiến đấu ở Ukraine phải đối mặt với khó khăn như thế nào.
"Xin chào, cháu không biết ai sẽ nhận được bức thư này của cháu, nhưng cháu biết chú đang có quãng thời gian vất vả", một bé gái tên Nastya viết. "Đó là lý do cháu muốn ủng hộ chú. Có thể chú đang đói, lạnh và muốn trở về nhà bên gia đình".
Một cậu bé tên Leonid viết: "Các chú đang bảo vệ những người dân bình yên, đang hoàn thành nghĩa vụ của mình... Cháu hy vọng chú sẽ kiên trì ở đó và cố gắng để đạt được chiến thắng cuối cùng! Chúc may mắn! Cháu tin chú!".
"Cháu rất cảm kích vì những khó khăn mà chú đã trải qua", một cậu bé tên Pasha viết, nói rằng em đang học lớp 4 ở thành phố Mytishchi, phía bắc vùng thủ đô Moskva. "Cháu biết ơn chú vì đã giúp chúng cháu có thể sống dưới bầu trời tươi sáng và trong trẻo".
Khi lực lượng Ukraine vào tiếp quản Izyum, gần như mọi công trình trong thành phố đều bị hư hại hoặc phá hủy hoàn toàn. Binh sĩ Ukraine được bố trí khắp nơi, một số điều phối giao thông, giúp người dân không đi vào những con đường đang bị chặn vì phương tiện cơ giới Nga bỏ lại. Số khác hỗ trợ người dân di chuyển qua một cây cầu phao mới được dựng lên, thay cho cây cầu đã bị giật sập.
Trong chuyến thăm bất ngờ tới Izyum hôm 14/9, Tổng thống Volodymyr Zelensky tuyên bố lá cờ hai màu xanh vàng của Ukraine sẽ tung bay "ở mọi thành phố và làng mạc trên khắp đất nước".
Vài giờ sau chuyến thăm của ông, một phụ nữ mặc áo khoác đỏ đi dạo ở trung tâm thành phố tỏ ra e ngại khi mọi người hân hoan quá sớm. "Bạn chắc lực lượng Nga sẽ không quay lại chứ?", bà hỏi.
Các tòa nhà bị phá hủy ở trung tâm Izyum. Ảnh: Washington Post.
Các chuyên gia phân tích và cả quan chức Mỹ cũng tỏ ra thận trọng về kết quả Ukraine đạt được sau chiến dịch phản công. Đà tiến của Ukraine đang có dấu hiệu chậm lại, trong khi Nga mới chỉ rút lui ở tỉnh Kharkov. Lực lượng Nga vẫn kiểm soát phần lớn vùng Donbass ở miền đông Ukraine cũng như hành lang trên bộ tới tỉnh Kherson ở miền nam nước này.
Phát ngôn viên Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ John Kirby ngày 13/9 khẳng định quân đội Nga vẫn "rất lớn và hùng hậu", đồng thời duy trì nguồn lực dự trữ để có thể tăng cường sức mạnh cho lực lượng ở Ukraine.
Khu vực xung quanh thành phố vẫn còn tiềm ẩn nhiều mối đe dọa, khi binh sĩ Ukraine tiếp tục rà phá mìn trên các con đường. Nhiều xe tăng bị phá hủy cùng các thiết bị quân sự khác bị bỏ lại la liệt ở ngoại ô.
Nhưng với những người dân Izyum bước ra từ tầng hầm sau nhiều tháng ẩn náu, họ không giấu nổi niềm vui mừng mà họ đã không thể tận hưởng suốt thời gian dài chiến sự.
Hàng xóm chúc mừng nhau qua hàng rào. Một số người chạy xe đạp tới quảng trường trung tâm thành phố để ăn mừng, tụ tập quanh tấm biển ghi dòng chữ "Tôi yêu Izyum", tay giơ cao cờ Ukraine và chụp ảnh.
Hướng phản công của Ukraine ở Kharkov. Đồ họa: WP.
Một tài xế chở phóng viên Washington Post là người ở Izyum, nhưng đã không thể trở về gặp cha mẹ anh suốt gần 7 tháng qua. Hôm 14/9, anh quay về thành phố, gõ cửa nhà, lòng khấp khởi vui mừng. Nhà của họ đã bị hư hại vì pháo kích. Các binh sĩ Nga thậm chí từng ngủ ở đây cho đến khi mẹ anh yêu cầu họ rời đi.
Khi người cha 60 tuổi ra mở cửa, anh ôm chầm lấy ông. Người cha nở nụ cười sung sướng. Mẹ anh nghe thấy tiếng con trai cũng vội vã chạy ra, rơi nước mắt vì xúc động và ôm con vào lòng.
Vũ Hoàng (Theo Washington Post)