Vài giờ sau khi lực lượng Ukraine tiến vào khu vực này hôm 9/9, hàng trăm binh sĩ Nga đóng quân trong làng Zaliznychne gấp rút thoái lui. Nhiều người không theo kịp đơn vị, phải dùng cả xe đạp hay đóng giả dân thường để rút chạy, bỏ lại phía sau những dân làng vẫn chưa hết ngỡ ngàng sau 28 tuần lực lượng Nga kiểm soát.
"Họ vứt lại cả súng trên đường", Olena Matvienko, một cư dân trong làng, hôm 11/9 cho biết khi bà đứng nhìn khung cảnh ngổn ngang những thùng đạn và phương tiện bị đốt cháy, trong đó có một chiếc xe tăng Nga. "Tôi không thể tin rằng chúng tôi lại phải trải qua những điều như thế này giữa thế kỷ 21", bà Matvienko nói, nước mắt tuôn rơi.
Các phương tiện quân sự của Ukraine di chuyển trên một con đường chính ở Kharkov ngày 11/9. Ảnh: Washington Post.
Quân đội Ukraine nhanh chóng tiến vào làng, giành lại thêm một phần lãnh thổ. Cuộc rút lui vội vã của binh sĩ Nga khỏi ngôi làng là bước chuyển biến đáng kinh ngạc mà phương Tây và Ukraine đã mong chờ suốt gần 7 tháng qua.
Bộ Quốc phòng Nga hôm 11/9 công bố một bản đồ tác chiến cho thấy lực lượng nước này đang rút về phía sau sông Oskil ở rìa đông vùng Kharkov, một ngày sau khi họ xác nhận quân đội Nga đã rời khỏi thành phố Balakliya và Izyum, cũng thuộc Kharkov, để "tái tập hợp".
Cùng ngày, Tổng tham mưu trưởng quân đội Ukraine Valery Zaluzhny cho biết các đơn vị dưới quyền đã giành lại hơn 3.000 km2 lãnh thổ từ tay Moskva, thêm rằng họ đang tiếp tục phản công ở miền đông, miền nam và vùng đông bắc.
"Lực lượng Ukraine đã chọc thủng phòng tuyến Nga, tiến sâu tới 70 km ở một số nơi", Viện nghiên cứu Chiến tranh (ISW), có trụ sở tại Mỹ, cho biết trong báo cáo hôm 11/9. Ukraine đã giành lại nhiều lãnh thổ trong 5 ngày qua hơn những gì Nga chiếm được trong các chiến dịch từ hồi tháng 4, theo ISW.
Những thất bại liên tiếp của lực lượng Nga ở Kharkov đã gây ra làn sóng chấn động ở Moskva. Ramzan Kadyrov, lãnh đạo nước cộng hòa Chechnya, bày tỏ nỗi thất vọng, cho rằng chỉ huy Nga đã phạm sai lầm, dẫn đến việc phải rút quân khỏi Kharkov.
Ông Kadyrov, một đồng minh thân cận của Điện Kremlin, tuyên bố nếu quân đội Nga không lập tức thay đổi cách tiến hành chiến dịch quân sự ở Ukraine, ông "sẽ phải liên hệ với lãnh đạo đất nước để giải thích về tình hình thực tế trên chiến trường".
Bằng chứng về đà phản công của Ukraine tiếp tục xuất hiện cuối tuần qua, với hình ảnh lính Ukraine treo cờ ở trung tâm thành phố Izyum sau khi Nga rút lui. Hình ảnh tương tự cũng được ghi nhận tại các thị trấn và làng mạc khác như Kindrashivka, Chkalovske và Velyki Komyshuvakha.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từ chối tiết lộ chi tiết về các động thái tiếp theo của quân đội, ngoại trừ khẳng định trong một cuộc phỏng vấn với CNN rằng "chúng tôi sẽ không đứng yên. Chúng tôi sẽ từ từ, từng bước tiến về phía trước".
Những người Ukraine tại các ngôi làng ở đông nam Kharkov vui mừng khi lực lượng Nga rút lui, song vẫn tự hỏi liệu mọi thứ đã thực sự kết thúc hay chưa. "Chỉ Chúa mới biết họ có quay trở lại hay không", bà Tamara Kozinska, 75 tuổi, nói. Chồng bà đã thiệt mạng trong một vụ nổ đạn cối ngay sau khi lực lượng Nga tiến vào làng.
Các chuyên gia cảnh báo dù Ukraine giành được kết quả nhanh chóng trong chiến dịch phản công ở Kharkov, chiến sự còn lâu mới kết thúc. Nga vẫn kiểm soát khoảng 1/5 lãnh thổ Ukraine và tiếp tục pháo kích dữ dội một số khu vực hồi cuối tuần qua.
Các mũi phản công của quân đội Ukraine. Đồ họa: VWP.
Ukraine giành lợi thế ở Kharkov nhờ yếu tố bất ngờ, nhưng không có gì đảm bảo họ có thể giữ được các khu vực đã chiếm lại từ Nga. "Sau một cuộc phản công giải phóng lãnh thổ, bạn phải kiểm soát nó và sẵn sàng bảo vệ nó", Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov nói trong một cuộc phỏng vấn với Financial Times.
Nhiều người Ukraine vẫn kỳ vọng chiến dịch phản công này là một bước ngoặt của cuộc chiến, khi các binh sĩ Ukraine ngày 11/9 tiếp tục tiến sâu hơn vào khu vực Nga kiểm soát và chưa có dấu hiệu dừng lại.
Ở Zaliznychne, một ngôi làng nông thôn cách Kharkov gần 60 km về phía đông, người dân đang bắt đầu cảm nhận được một ngày Chủ nhật bình thường đã trở lại với họ. Lần đầu tiên sau nhiều tháng, họ có thể yên giấc trong phòng ngủ thay vì dưới tầng hầm và đang cố gắng liên lạc với gia đình ở bên ngoài.
Kozinska chưa gặp con gái kể từ tháng hai, mặc dù hai mẹ con chỉ sống cách nhau khoảng 19 km. Bà vừa nhận được tin vui rằng con gái sẽ đến đón ngay khi các quan chức Ukraine mở cửa vào làng, cũng là lúc mùa đông chớm đến.
"Tôi đã rất sợ hãi khi mùa đông sắp đến", người phụ nữ già mang trong mình nhiều căn bệnh về phổi, nói, tay cầm một tờ giấy ghi số điện thoại mà bà có thể gọi nếu phát hiện bãi mìn khả nghi. "Chúng tôi không có điện và tôi cũng rất khó tự đi kiếm củi sưởi ấm".
Khi những người lính Nga đầu tiên đến làng vài tháng trước, họ đã biến xưởng cưa thành sở chỉ huy và phóng rocket vào quân đội Ukraine phòng thủ ở thị trấn gần đó.
Ban đầu, họ không gây phiền hà cho cư dân, bà kể. Khi lính Nga bắn những con lợn trong một trang trại bỏ hoang, họ đã để dân làng tới mổ thịt.
Nhưng khi chiến sự kéo dài, các đơn vị khác kéo tới đồn trú luân phiên trong làng, những hành vi tiêu cực tăng lên, Kozinska cho hay. Một lính Nga từng hỏi mượn điện thoại của Kozinska để gọi điện cho mẹ, rồi sau đó lấy luôn thẻ SIM của bà.
Nhưng cũng có bác sĩ quân y Nga đã điều trị lưng cho Halyna Noskova sau khi bà bị trúng mảnh đạn cối ở sân trước nhà mình hồi tháng 6. Người mẹ 87 tuổi của bà đã rút mảnh kim loại ra. "Nó vẫn còn nóng", Noskova nhớ lại.
Quân y Nga sau đó đã băng bó cho bà. "Họ giúp đỡ tôi, nhưng tôi vẫn vui mừng vì làng được giải phóng", người phụ nữ 66 tuổi nói. Những cư dân làng Zaliznychne đều nói tiếng Nga, do họ sống ở khu vực giáp biên giới Nga.
"Họ không phải quái vật, họ chỉ là những đứa trẻ", Matvienko nói. Bà từng nhờ các binh sĩ Nga di chuyển chiếc xe tăng mà đỗ trước cửa nhà.
Xe tăng Nga được chở đi trên một xe quân sự Ukraine ở ngôi làng Zaliznychne. Ảnh: Washington Post.
Một số binh sĩ Nga nói với dân làng rằng họ không tới đây để chiến đấu chống lại Ukraine, mà nhằm "bảo vệ chúng tôi khỏi người Mỹ".
Quy tắc quan trọng nhất mà các binh sĩ Nga đặt ra với cư dân là phải trở về nhà trước 18h và ở yên đó, không bật đèn. Những người vi phạm quy định này có thể trả giá đắt, thậm chí bằng cả tính mạng.
Dân làng đã rất ngạc nhiên khi chứng kiến binh sĩ Nga tìm cách tháo chạy khỏi làng, khi quân đội Ukraine mở đợt phản công dữ dội gần đây. Họ cho biết một nửa số binh sĩ đã rút lui bằng xe quân sự trong những giờ đầu tiên của cuộc tấn công. Số mắc kẹt lại trở nên tuyệt vọng, người dân nghe được họ liên lạc qua bộ đàm, cầu xin chỉ huy cử người tới đón.
"Nhưng chỉ huy bảo họ phải tự lo liệu cho thân mình đi", bà Matvienko nhớ lại. "Họ đến nhà chúng tôi, lấy quần áo để khoác ngoài bộ quân phục. Họ lấy xe đạp của chúng tôi. Hai người thậm chí chĩa súng vào chồng cũ của tôi, yêu cầu ông ấy giao chìa khóa xe ôtô cho họ".
Sau thành công ban đầu của đợt phản công, giới chức Ukraine tuyên bố sẽ không chấp nhận một thỏa thuận hòa bình cho phép Nga duy trì hiện diện ở bất kỳ vùng lãnh thổ nào của mình, ngay cả tại Crimea hay một phần khu vực Donbass ở miền đông.
"Đã không còn điểm quay đầu", Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Reznikov tuyên bố tại hội nghị thượng đỉnh Chiến lược châu Âu Yalta ở Kiev hôm 10/9.
Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cũng từng tuyên bố chưa đến lúc để đàm phán hòa bình ở Ukraine. Nhưng hôm qua, ông dường như đã thay đổi quan điểm.
"Chúng tôi không phản đối đàm phán, chúng tôi không từ chối đàm phán", ông Lavrov phát biểu trên truyền hình. "Những người từ chối đàm phán nên hiểu rằng họ càng trì hoãn lâu, quá trình thương lượng càng khó khăn".
Vũ Hoàng (Theo Washington Post)