Song là điển hình cho câu chuyện thành công mà Triều Tiên muốn hướng tới dưới thời lãnh đạo Kim Jong Un. Sau khi ông Kim lên nắm quyền cuối năm 2011, Song cũng nhận công việc quản lý một siêu thị trong một trung tâm thương mại quốc doanh. Siêu thị của cô có đủ thịt lợn, thịt bò, các sản phẩm từ sữa, bánh mì và đồ đóng hộp. Song nhìn thấy các khách hàng chất đầy đồ vào xe đẩy, mang hàng hóa ra quầy thu ngân để quét giá, rồi trả bằng tiền mặt hoặc thẻ ATM.
Cô là minh chứng cho sự chuyển dịch đang diễn ra bên trong Triều Tiên. Trải qua ba đời lãnh đạo của gia đình Kim, yếu tố thị trường đã nảy sinh và văn hóa tiêu dùng cũng đang bén rễ tại đây. Từ thương hiệu kem 120 vị có tên May Day Stadium đến việc thanh toán thẻ ngày càng phổ biến, bộ mặt Triều Tiên đã thay đổi đáng kể.
Vài tuần gần đây, ông Kim Jong-un gây chú ý vì những lời đe dọa tấn công quân sự. Dù vậy, mục tiêu của ông luôn là phát triển song song cả quân sự và kinh tế. Ông chấp nhận nền kinh tế thân thiện hơn với người tiêu dùng, nhằm thúc đẩy tăng trưởng và đem về nhiều lợi nhuận cho quốc gia. Tuy nhiên, cũng như chương trình vũ khí mà Triều Tiên đang theo đuổi, chính sách này được đánh giá là khá rủi ro.
*Chuyện kinh doanh ở Triều Tiên
Sai lầm trong chính sách nông nghiệp, lũ lụt và sự sụp đổ của Liên Xô đã đẩy Triều Tiên vào nạn đói giữa thập niên 90. Hàng triệu người dân nước này đã phải lao vào sản xuất mọi thứ, bán hoặc trao đổi không chính thức để có thể tồn tại. Việc này đã phát triển thành nền kinh tế thị trường sơ khai như hiện nay.
Theo kế hoạch kinh tế 5 năm được ông Kim Jong-un công bố tháng 5 năm ngoái, các nhà máy Triều Tiên đang ưu tiên sản xuất nhiều hàng tiêu dùng chất lượng cao hơn. Các quản đốc cũng được tự do quyết định làm gì, trả lương bao nhiêu và liên doanh với ai.
Dọc các con đường dẫn vào thành phố, những người bán hàng rong bán mọi thứ, từ hoa quả, rau củ đến các loại thực phẩm khác. Còn tại trung tâm, các chợ, cửa hàng và trung tâm thương mại đông nghẹt người. Những kệ hàng trong đó chất đầy sản phẩm nội địa, như thuốc lá, nước ngọt, bim bim và súp đóng hộp.
Nhiều cửa hàng đã bày bán smartphone Bình Nhưỡng giá 200 USD. Chúng có lẽ sản xuất tại Trung Quốc nhưng được thiết kế lại thương hiệu để phù hợp với Triều Tiên. Điện thoại này cũng có nhiều ứng dụng, như game nhập vai Boy General giá 2 USD. Hãng bia cao cấp của Bình Nhưỡng - Taedonggang cũng mới bổ sung loại bia thứ 8.
Smartphone đang ngày càng phổ biến ở Triều Tiên. Ảnh: Christian Petersen-Clausen |
Bất chấp các lệnh trừng phạt ngày càng thắt chặt, sản phẩm tiêu dùng vẫn đang đổ đến đây từ khắp nơi trên thế giới. Người Triều Tiên có thể mua một lon cà phê Pokka của Nhật Bản, giá 0,8 USD. Họ cũng có thể mua Mercedes-Benz Viano, dù cần vài mối quan hệ, với giá 63.000 USD.
Trên các đường cao tốc, hình ảnh những chiếc xe bus và xe tải đường dài chất đầy hàng hóa đi từ thành phố này sang thành phố khác đã trở nên phổ biến. Nhiều sản phẩm làm tại Bình Nhưỡng đã xuất hiện ở các vùng nông thôn và ngược lại. Dù việc sử dụng đôla Mỹ hay NDT vẫn còn phổ biến, ngày càng nhiều người đang dùng thẻ ngân hàng và tiền Triều Tiên. Việc này cho thấy niềm tin vào sự ổn định của nội tệ đang trở lại.
Các cửa hàng ở Bình Nhưỡng đang được chỉ đạo thân thiện hơn với người tiêu dùng. “Ban đầu, chúng tôi mở cửa hàng từ 10h sáng đến 6h tối”, Song cho biết, “Nhưng đến năm 2015, chúng tôi phục vụ đến 8h tối, do nhiều người thường mua sắm sau giờ làm”.
Các cửa hàng giờ còn phổ biến kiểu khuyến mại mua hai tặng một và giảm giá để tăng tốc tiêu thụ hàng hóa. Các tấm poster về thuốc mới hay nước tăng lực cũng được dán trong cửa hàng. Người mua còn có thể đăng ký “thẻ thành viên” để tích điểm giảm giá.
“Triều Tiên ngày nay có sự cạnh tranh giữa các công ty trong nước, để thu hút người tiêu dùng và tạo danh tiếng”, Michael Spavor - một doanh nhân Canada cho biết. Anh thường xuyên tới Triều Tiên và là một trong những người phương tây hiếm hoi từng gặp mặt ông Kim Jong-un.
Dù vậy, ngoài việc cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân, một phần mục đích của ông Kim trong việc tăng sản xuất hàng nội địa là để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Gần như toàn bộ thương mại của Triều Tiên là với Trung Quốc. Chỉ trong 5 tháng đầu năm, quy mô việc kinh doanh giữa hai nước đã lên tới 2 tỷ USD.
Trong 3 năm đầu nhiệm kỳ của ông Kim, số than đá, hàng dệt may, khoáng sản và hải sản mà Triều Tiên xuất sang Trung Quốc đều tăng. Tuy nhiên, số này kém xa lượng sản phẩm họ cần nhập, đặc biệt là xăng dầu.
Sự mất cân đối này đã giãn rộng đáng kể năm nay, khi Trung Quốc ngừng nhập hàng hóa từ Triều Tiên. Các lệnh trừng phạt mới của Liên hợp quốc sẽ càng bóp nghẹt nguồn thu xuất khẩu chính của nước này. Thiếu thốn lương thực và nhiên liệu cũng có thể làm trầm trọng thêm vấn đề lạm phát.
Từ tháng 4, giá xăng tại đây đã tăng vọt. Rất nhiều trạm xăng đã phải đóng cửa hoặc hạn chế bán cho khách. Không nhiều người Triều Tiên có ôtô riêng, nhưng xăng dầu vẫn cần dùng để chuyên chở hàng hóa và hành khách.
Giá gạo cũng tăng 20% trong giai đoạn tháng 5 - 7 và cao hơn đáng kể so với cùng kỳ năm ngoái. Đây có thể là tác động từ giá xăng tăng, hoặc mùa màng thất thu.
“Việc này có thể là mối đe dọa lớn nhất trong ngắn hạn với ổn định chính trị”, William Brown - Giáo sư đại học Georgetown nhận xét.
Khoảng cách giàu nghèo tại Triều Tiên đang ngày càng lớn. Người giàu ở thủ đô hưởng lợi rất nhiều từ nền kinh tế mới, trong khi phần lớn người dân vẫn còn sống trong nghèo khổ.
Khi phải đối mặt với ngày càng nhiều lệnh trừng phạt quốc tế và làn sóng hàng Trung Quốc nhập khẩu tạo ra sự mất cân đối lớn trong cán cân thương mại, các chuyên gia có lý do để tin rằng nền kinh tế Triều Tiên đang trong tình trạng bong bóng. Và bong bóng này sẽ sớm phát nổ.
Theo giới phân tích, vấn đề của Triều Tiên sẽ còn trầm trọng hơn. Yếu tố thị trường làm nảy sinh cạnh tranh, sự bất ổn và thay đổi mà chính phủ rất khó kiểm soát. Nó được ví như thần đèn - có thể giúp người dân giàu lên, nhưng cũng là mầm mống bất ổn chính trị.
Quan chức Triều Tiên nhận ra điều này. Họ biết văn hóa tiêu dùng mới có thể gây ra bất ổn. Nhưng họ vẫn cần các yếu tố thị trường.
Kang Chol Min - nhà nghiên cứu tại Viện Kinh tế thuộc Học viện Khoa học Xã hội nhận xét Triều Tiên đang cố sản xuất nhiều hàng hóa hơn, chất lượng tốt hơn để kéo người dùng về lại các công ty quốc doanh. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích bên ngoài cho rằng các công ty và trang trại nhà nước không đủ hiệu quả để cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho cả nước. Họ cần sự trợ giúp của các hoạt động tư nhân và các yếu tố thị trường.
Dù vậy, bộ mặt nền kinh tế Triều Tiên trong tương lai rất có thể là những cửa hàng như Miniso này. Họ mới mở hồi tháng 4, tại Bình Nhưỡng, bán đủ mặt hàng của mọi nơi, từ Hong Kong đến Tokyo hay Sydney. Đây hiện là cửa hàng thịnh hành nhất tại khu vực này. Và nó là một sản phẩm liên doanh, với Trung Quốc.
Hà Thu (theo AP)