Chị Tô Thị Thu, 33 tuổi, theo chồng sang Nhật Bản công tác 6 năm trước. Năm 2022, họ đón con trai 5 tuổi sang để gần bố mẹ. Vợ chồng chị dặn nhau không được để con quên tiếng mẹ đẻ - thứ họ tin là cái gốc con người. "Tôi mang sách giáo khoa tiếng Việt lớp 1, vở tập viết theo để ở nhà dạy con", chị nói.
Người mẹ mừng vì con hòa nhập tốt với môi trường mới, vài tháng đã nói tiếng Nhật sõi hơn mẹ. Nhưng thấy con càng giỏi ngoại ngữ, nỗi lo con quên tiếng Việt càng lớn.
Hàng ngày, vợ chồng chị giao tiếp với con hoàn toàn bằng tiếng mẹ đẻ. Anh chị thuê gia sư kèm con tuần hai tuổi. Chị Thu cũng dành thêm hai buổi ôn luyện cùng con. Nhưng con bận đi học, bố mẹ bận làm, mỗi ngày họ chỉ gặp nhau rất ngắn buổi tối.
Cậu bé nay nói tiếng Nhật như người bản địa, còn tiếng Việt ít được thực hành. Có lần, cậu kể chuyện với bố mẹ hoàn toàn bằng tiếng Nhật vì không biết diễn tả những gì đã trải qua bằng tiếng Việt thế nào.
Chồng hiểu, nhưng chị không biết con nói gì. Chị Thu đang lo mẹ và con sẽ dần mất kết nối với nhau vì khác biệt ngôn ngữ. Đứa trẻ xa xứ cũng khó thân thiết với ông bà, họ hàng đang sống ở Việt Nam.
"Tôi tự hỏi liệu đánh đổi này có là quá lớn", chị nói.
Vợ chồng chị Thu trong lễ kỷ niệm tốt nghiệp mầm non của con trai, năm 2023. Ảnh nhân vật cung cấp
Vợ chồng chị Thu có nỗi lo giống với 7.000 thành viên của diễn đàn "Dạy con học tiếng Việt" trên mạng xã hội. Thạc sĩ ngôn ngữ Hoàng Thị Thu Thủy, admin của diễn đàn và là nhà đồng sáng lập trường Yêu Tiếng Việt ở Brisbane, Australia cho biết mong muốn cho con học tiếng mẹ đẻ của cộng đồng người Việt ở nước ngoài rất lớn.
Tại trường của chị, hiện có 1.000 học sinh, tuổi 4-16 đang sinh sống ở hơn 30 quốc gia trên thế giới. Có nhiều phụ huynh là người Việt cũng tham gia học cùng con. Họ là người ra nước ngoài từ nhỏ nhưng trước đây cha mẹ không giúp con giữ tiếng Việt nên giờ phải học lại từ đầu. "Việc học dễ dàng hơn nhờ hình thức online nên lượng phụ huynh đăng ký cho con ngày càng nhiều'', chị nói.
Chị Thu Thủy cho rằng với mỗi đứa trẻ gốc Việt ở nước ngoài, việc thông thạo tiếng bản địa là rất cần thiết nhưng giữ tiếng Việt cũng quan trọng không kém. Khi có tiếng Việt, trẻ sẽ hiểu và tự hào về nguồn gốc, biết giá trị bản thân và nâng cao lòng tự trọng. "Không phải quốc gia nào trên thế giới cũng có ngôn ngữ riêng. Nước mình có tiếng Việt rất đáng quý và tự hào", chị nói.
Sống lâu năm ở nước ngoài chị Thủy chứng kiến nhiều câu chuyện đau lòng khi những đứa trẻ lớn lên không biết tiếng Việt. Có gia đình, cả nhà giao tiếp với nhau bằng tiếng Anh, nhưng khi người mẹ cao tuổi bị Alzheimer, chỉ còn nhớ tiếng mẹ đẻ. "Hai mẹ con giờ như hai người xa lạ, không thể giao tiếp với nhau. Người con rất đau lòng và hối hận", chị nói.
Chị Quỳnh Phan ở bang Florida, Mỹ cũng chứng kiến tình cảnh những đứa con không biết tiếng Việt trong khi người mẹ không giỏi tiếng Anh, bị con xem thường, rồi mặc cảm. Khoảng cách mẹ con ngày càng xa.
Theo quan sát của chị Quỳnh, trẻ gốc Việt ở nước ngoài không biết tiếng mẹ đẻ thường hoang mang về giá trị bản thân, không tự tin về nguồn gốc của mình. "Chúng hòa tan vào thế giới đa sắc tộc, đa văn hóa, nhưng lại không biết cái gốc của mình từ đâu", chị nói.
Vì vậy, ngay khi sinh bé Bí năm 2011, chị Quỳnh luôn xác định sẽ cho con học tiếng Việt để giao tiếp với ông bà nội ngoại, những người đến Mỹ khi tuổi cao nên không giỏi tiếng Anh. "Tôi muốn con tự hào về nguồn gốc của nó", chị nói.
Nhưng bận rộn khiến chị không có thời gian giao tiếp với con. Năm Bí 4 tuổi, một lần chị bật nhạc tiếng Việt trên ôtô, cô bé nói ''I hate listening to Vietnamese" (Con ghét nghe tiếng Việt Nam).
"Tôi thấy có gì đó không ổn, bàn với chồng phải hành động ngay lập tức", chị nói.
Từ hôm đó, chị Quỳnh bỏ bớt công việc để đưa con đến trường tiếng Việt vào Chủ nhật hàng tuần. Buổi tối, chị giao tiếp hoàn toàn với con bằng tiếng mẹ đẻ. Thấy tiếng Việt của con không cải thiện, năm 2016, chồng chị, một bác sĩ ở Mỹ quyết định nghỉ hai tháng mùa hè cùng vợ con về nước. Họ thuê một resort ở Huế, đăng ký cho con vào trường mẫu giáo công lập để "tắm trong môi trường hoàn toàn tiếng Việt".
Ban đầu cô bé khua tay, múa chân để diễn giải. Sau đó Bí bắt đầu nói được câu ngắn, dù đôi khi gây hiểu lầm cho các cô. Hết hai tháng hè, con nói tiếng Việt thành thạo, được tặng nhiều phiếu Bé ngoan và giấy khen.
Từ đó đến nay, mỗi mùa hè, chị Quỳnh Phan đều đưa con về Việt Nam một tháng. Tháng 3 năm nay, cô bé vừa kết thúc trại hè ở TP HCM. "Bây giờ con có thể hiểu 95% khi giao tiếp với mẹ", chị nói.
Bé Bí, con gái chị Quỳnh Phan, trong thời gian tham gia trại hè ở TP HCM đầu năm 2025. Ảnh: Gia đình cung cấp
Khi thấy nhu cầu học tiếng Việt của các gia đình ở nước ngoài ngày càng lớn, chị Thu Thủy cùng chồng là tiến sĩ Ngôn ngữ học Nguyễn Thế Dương quyết định thành lập trường. Năm 2019, anh Dương về nước, viết và xuất bản cuốn sách "Tiếng Việt của em", để dạy trẻ Việt ở nước ngoài.
Theo chị Thu Thủy, để giữ tiếng Việt cho con ở nước ngoài không đơn giản nhưng cha mẹ có đủ động lực, kiên trì thì sẽ làm được. Các gia đình bắt đầu càng sớm càng dễ dàng hơn. Trước tiên, phụ huynh hãy đặt quy tắc nói tiếng Việt ở nhà với con. Nếu chỉ bố hoặc mẹ là người Việt thì người đó sẽ trò chuyện với con bằng tiếng mẹ đẻ của mình.
Cha mẹ cũng nên cho con tiếp xúc với sách tiếng Việt, đọc cho con nghe 10-15 phút mỗi ngày, giải trí với các chương trình tiếng Việt như nhạc thiếu nhi, nghe podcast, sách nói, các kênh kể truyện, đọc thơ.
''Phụ huynh nên kết nối với gia đình Việt nơi mình sinh sống, tham gia các hoạt động truyền thống để con được tắm mình trong môi trường ngôn ngữ và văn hóa Việt'', chị nói.
Tháng trước, mẹ chồng chị Thu quyết định sang Nhật Bản chăm cháu để vợ chồng con trai tập trung vào công việc. Quan trọng hơn, bà có nhiều thời gian nên sẽ đảm nhiệm nhiệm vụ tăng cường giao tiếp tiếng Việt với bé. Gia đình họ cũng dành thời gian giao lưu, gặp gỡ bạn bè Việt, cho con nghe nhạc, xem lịch sử Việt Nam qua phim, truyện.
''Tôi tin với giải pháp này, các con tôi đi đâu vẫn có thể nói tiếng mẹ đẻ và tự hào mình là người Việt Nam'', chị nói.
Cậu bé có bố người nước ngoài, mẹ người Việt đang học tiếng. Video: Yêu Tiếng Việt
Phạm Nga