Những cái chết oan vì xe Tesla tự lái

Tháng 8/2019, Benjamin Maldonado và cậu con trai tuổi thiếu niên đang lái xe về nhà trên cao tốc California sau một trận đấu bóng đá. Khi chiếc xe tải phía trước giảm tốc độ, Maldonado gạt xi-nhan và đánh lái sang bên phải. Chỉ trong vài giây, chiếc Ford Explorer bản bán tải của ông bị một chiếc Tesla Model 3 chạy với tốc độ 97 km/h trong chế độ tự lái tông trúng.

Trong video 6 giây do chiếc Tesla thu được, dữ liệu ghi lại cho thấy rằng cả chế độ tự lái – hệ thống được Tesla ca tụng là có thể đánh lái, phanh và tăng tốc tự động – lẫn tài xế đều không giảm tốc xe cho tới tận một phần giây trước khi xảy ra vụ va chạm. Jovani 15 tuổi, ngồi trên ghế hành khách phía trước, không thắt dây an toàn, văng ra khỏi chiếc Ford và tử vong, theo báo cáo của cảnh sát.

Khoảnh khắc trước khi xảy ra vụ tai nạn

Vụ tai nạn xảy ra cách nhà máy chính của Tesla chỉ 6 km. Số vụ va chạm liên quan đến hệ thống lái tự động đang gia tăng, làm dấy lên lo ngại về những hạn chế của công nghệ này, và có thể khiến người ta đặt nghi vấn về sự phát triển của những hệ thống tương tự do các hãng ôtô đối thủ sử dụng. Và khi ôtô đảm nhận nhiều nhiệm vụ trước đây do con người thực hiện hơn, những hệ thống này có thể phát triển thành nhiều nhánh chính – không chỉ cho tài xế xe hơi mà còn cho cả những người lái xe máy, đi bộ và đạp xe khác.

Tesla, được thành lập năm 2003, và giám đốc điều hành của hãng, Elon Musk, đã táo bạo thách thức ngành công nghiệp ôtô, thu hút những người hâm mộ và khách hàng trung thành, tạo nên một tiêu chuẩn mới cho ôtô điện khiến các hãng xe hơi có tên tuổi khác phải suy ngẫm. Giá trị Tesla tương đương với nhiều hãng ôtô lớn gộp lại.

Nhưng vụ tai nạn liên quan đến hệ thống lái tự động có thể đe doạ chỗ đứng của Tesla và buộc các cơ quan quản lý có hành động. Cục An toàn Giao thông đường bộ Mỹ (NHTSA) đã tiến hành hàng chục cuộc điều tra các vụ tai nạn liên quan đến chế độ tự lái.

Ít nhất ba tài xế Tesla đã thiệt mạng kể từ năm 2016 trong những vụ va chạm trong đó có liên quan đến chế độ tự lái và không phát hiện có chướng ngại vật trên đường. Trong hai trường hợp, hệ thống này không phanh khi gặp xe đầu kéo trên cao tốc. Ở trường hợp thứ ba, hệ thống không nhận diện được dải bê tông phân cách. Hồi tháng 6, cơ quan an toàn giao thông liên bang đã công bố danh sách cho thấy ít nhất 10 người đã tử vong trong 8 vụ tai nạn liên quan đến hệ thống tự lái kể từ 2016. Danh sách đó không bao gồm vụ va chạm khiến Jovani Maldonado tử vong.

Uy tín của Tesla bị tổn hại nghiêm trọng, vài chuyên gia trong lĩnh vực lái tự động nói rằng khó mà không nghi ngờ những tuyên bố khác của Musk và công ty này. Chẳng hạn, Musk đã nhiều lần tuyên bố rằng Tesla sắp hoàn thiện chế độ Lái hoàn toàn Tự động, công nghệ cho phép ôtô tự lái hoàn toàn trong hầu hết trường hợp – điều mà các hãng ôtô và công nghệ khác cho rằng sẽ mất nhiều năm nữa.

Musk và Tesla không phản hồi khi được hỏi về vấn đề này.

Tính năng tự lái Autopilot không phải là hệ thống lái tự động. Đúng hơn, nó là một bộ phần mềm, camera và các cảm biến có mục đích hỗ trợ người lái và phòng tránh tai nạn bằng cách đảm nhận nhiều khía cạnh của việc lái xe – thậm chí là cả chuyển làn. Người điều hành Tesla từng khẳng định rằng giao những chức năng này cho máy tính sẽ khiến việc lái xe trở nên an toàn hơn, bởi những tài xế là con người có xu hướng dễ mắc sai lầm và xao lãng, và gây ra hầu hết trong số gần 40.000 vụ tử vong do tai nạn giao thông xảy ra hàng năm ở Mỹ.

"Máy tính không xem Instagram khi lái xe", giám đốc trí tuệ nhân tạo của Tesla, Andrej Karpathy, nói hồi tháng trước trong một hội thảo trực tuyến về lái tự động.

Trong khi Autopilot nắm quyền điều khiển, tài xế có thể thư giãn, nhưng họ không được phép cứ thế lờ đi chuyện lái xe. Thay vào đó, họ có nhiệm vụ giữ hai tay trên vô-lăng và mắt nhìn đường, sẵn sàng xử lý trong trường hợp hệ thống này lúng túng hay không nhận diện được vật thể hoặc trong những tình huống giao thông nguy hiểm.

Nhưng với việc không phải làm gì khác ngoài nhìn thẳng về phía trước, một vài tài xế dường như không thể cưỡng lại được trước sức cám dỗ của việc để tâm trí họ dạo chơi khi chế độ Autopilot hoạt động. Nhiều video được đăng lên Twitter và vài nơi khác cho thấy tài xế đang đọc sách hoặc ngủ khi ngồi trên Tesla.

Tesla thường đổ lỗi cho tài xế, cho rằng trong một số trường hợp tài xế đã không có trách nhiệm giữ tay mình trên vô-lăng và mắt nhìn đường khi sử dụng chế độ Autopilot.

Nhưng NHTSA, cơ quan đã hoàn tất cuộc điều tra các vụ tai nạn liên quan đến chế độ Autopilot, cho biết hệ thống này thiếu biện pháp an toàn nhằm phóng tránh việc lạm dụng và không giám sát hiệu quả các tài xế.

Nhiều hệ thống tương tự của General Motors, Ford và các hãng xe khác sử dụng camera để theo dõi chuyển động mắt của tài xế và đưa ra cảnh báo khi họ nhìn đi nơi khác không phải mặt đường. Sau một vài cảnh báo, hệ thống Super Cruise của GM sẽ tắt máy và yêu cầu tài xế làm chủ việc điều khiển xe.

Mùa xuân năm nay, Tesla đã nói với chủ sở hữu một số dòng xe của hãng rằng một chiếc camera sẽ bắt đầu "phát hiện và cảnh báo sự thiếu tập trung của tài xế". Nhưng các chuyên gia an toàn ôtô nói rằng xe của hãng này chỉ thỉnh thoảng đưa ra cảnh báo và không hề tắt tính năng Autopilot khi tài xế mất tập trung. Hệ thống này đôi khi tiếp tục vận hành ngay cả khi tài xế chỉ để tay họ trên vô-lăng khoảng vài giây mỗi lần.

"Hệ thống giám sát này về cơ bản là yếu kém bởi nó rất dễ để gian lận và không hề giám sát chặt chẽ," Raj Rajkumar, giáo sư tại Đại học Carnegie Mellon, người tập trung nghiên cứu về công nghệ lái tự động, cho biết.

Hồi tháng 5, Consumer Reports cho biết một trong các kỹ sư của họ đã có thể bật chế độ Autopilot trên một chiếc Tesla và chui ra phía ghế sau trong khi chiếc ôtô vẫn đang di chuyển. Đội tuần tra Cao tốc California cho biết hồi tháng 5 rằng họ đã bắt giữ một người đàn ông rời khỏi ghế tài xế trên chiếc Model 3 trong khi xe vẫn đang chạy.

Autopilot có thể được sử dụng trên đường phố, nơi có các nút giao thông, người đi bộ và xe cộ đang chạy khiến việc lái xe trở nên khó khăn hơn so với việc lái trên cao tốc. Hệ thống Super Cruise của GM chỉ hoạt động trên các đường cao tốc được phân làn.

Dù vậy, Musk vẫn thường xuyên biện hộ cho tính năng Autopilot. Công ty này trích dẫn số liệu thống kê của chính mình để tuyên bố rằng ôtô sử dụng chế độ tự lái ít liên quan đến các vụ tai nạn trên mỗi km hơn so với các loại ôtô khác. Hôm 1/7, Musk viết trên Twitter, rằng "các vụ tai nạn trên Autopilot ngày càng trở nên hiếm hoi hơn".

NHTSA chưa bắt buộc Tesla thay đổi hoặc vô hiệu hoá tính năng Autopilot, nhưng hồi tháng 6, cơ quan này cho biết sẽ yêu cầu tất cả các hãng ôtô báo cáo về các vụ tai nạn liên quan tới những hệ thống như vậy.

Chỉ trong năm nay, đã có vài đơn kiện cáo được đệ lên để chống lại Tesla, bao gồm một vụ hồi tháng 4 ở toà án bang Florida liên quan tới vụ va chạm năm 2019 ở Key Largo. Chiếc Tesla Model S với tính năng Autopilot đã không dừng ở ngã ba và tông vào chiếc Chevrolet Tahoe đậu bên lề đường, giết chết Naibel Leon, 22 tuổi. Hồi tháng 5, Darel Kyle, 55 tuổi, đệ đơn kiện ở California. Ông này bị chấn thương cột sống nghiêm trọng khi một chiếc Tesla chạy với tính năng Autopilot tông vào đuôi chiếc xe van ông đang lái.

Vụ va chạm giết chết Jovani Maldonado là trường hợp hiếm hoi khi video và dữ liệu từ ôtô Tesla được sử dụng. Luật sư của gia đình Maldonado, Benjamin Swanson, có được chúng từ Tesla và chia sẻ cả hai với The New York Times.

Ông Maldonado và vợ, Adriana Garcia, đã đệ đơn kiện lên Toà án tối cao quận Alameda. Đơn kiện của họ khẳng định rằng Autopilot chứa đầy sai sót và thất bại trong việc ứng phó với các điều kiện giao thông. Đơn kiện cũng nêu đích danh bị đơn là tài xế của chiếc Tesla, Romeo Lagman Yalung ở Newark, California, và vợ, Vilma, người sở hữu chiếc xe và ngồi ở ghế hành khách phía trước.

Ông Yalung và luật sư đã không trả lời về sự việc. Ông và vợ, người không được báo cáo là bị thương trong vụ tai nạn, vẫn chưa trả lời đơn kiện của gia đình Maldonado trước toà.

Trong hồ sơ toà án, Tesla vẫn chưa phản hồi trước cáo buộc rằng Autopilot có trục trặc hay thiếu sót. Trong email gửi công ty luật của ông Swanson, đã được đệ trình như chứng cứ trước toà, luật sư của Tesla, Ryan McCarthy, nói rằng tài xế, chứ không phải Tesla, phải chịu trách nhiệm.

"Cảnh sát đã xử phạt tài xế Tesla, chứ không phải chiếc xe, cho sự lơ là và việc lái xe ở tốc độ không an toàn của ông ta," McCarthy viết. Ông không trả lời email xin bình luận thêm.

Ông Maldonado làm việc cho công ty Pepsi, vận chuyển nước giải khát tới các nhà bán lẻ. Gia đình ông, bao gồm hai người con nữa, sống ở San Lorenzo, quận Alameda, California.

Trong thư trả lời câu hỏi, ông Maldonado nói ông và vợ rất sốc nên không thể trả lời phỏng vấn. "Chúng tôi đang sống lay lắt từng ngày," ông nói. "Có quá nhiều nỗi buồn chôn sâu. Gia đình chúng tôi đi dạo và cố gắng làm mọi thứ cùng nhau, như cùng đi tới nhà thờ. Gia đình chúng tôi đang phải chịu mất mát to lớn".

Ông Maldonado miêu tả con trai ông là một học sinh lớp 11 yêu ca hát và có dự định vào đại học. Ước mơ của cậu là trở thành cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp và mua cho cha mẹ một ngôi nhà. "Như bất kỳ đứa con hiếu thảo nào khác, nó muốn chăm sóc cha mẹ giống như cha mẹ đã chăm sóc cho nó," ông Maldonado nói.

Dữ liệu và video cho thấy cái nhìn chi tiết hơn về cách Autopilot hoạt động ở những giây trước khi va chạm xảy ra. Ôtô của Tesla luôn luôn ghi lại những clip ngắn bằng camera trước. Nếu va chạm xảy ra, video sẽ tự động được lưu lại và tải lên máy chủ của Tesla, một nhân viên công ty nói trong email đính kèm chứng cứ gửi toà án của ông Swanson.

Video được lưu lại bởi chiếc ôtô mà ông Yalung điều khiển cho thấy nó lách qua các xe khác từ bên trái và bên phải. Bốn giây trước khi va chạm, ông Maldonado bật xi-nhan. Đèn xi-nhan nháy bốn lần trong khi chiếc Explorer của ông đang ở làn ban đầu. Ở lần nháy thứ năm, xe của ông ở giữa hai làn. Trong tài liệu của toà án, ông Maldonado nói ông nhận thấy chiếc Tesla đến gần rất nhanh qua gương chiếu hậu và ông đã cố gắng đánh lái trở lại.

Trong suốt video, chiếc Tesla duy trì tốc độ 110 km/h, nhưng ngay trước khi va chạm nó tăng nhẹ lên 113 km/h, sau đó giảm tốc trong giây cuối cùng, theo dữ liệu từ ôtô.

Ông Rajkumar, giáo sư Đại học Carnegie Mellon, người xem lại đoạn video và dữ liệu theo lời mời của The Times, nói rằng tính năng Autopilot có thể đã không phanh khi gặp chiếc Explorer bởi camera của Tesla đang đối diện với mặt trời hoặc bị nhầm lẫn bởi chiếc xe tải phía trước xe Explorer. Chiếc Tesla cũng đã được trang bị radar cảm ứng, nhưng nó dường như không giúp ích được gì.

"Đáng lẽ radar đã phát hiện được chiếc bán tải, và nó đã có thể tránh được vụ va chạm," ông Rajkumar nói trong email. "Vì thế, dường như radar đã không được sử dụng".

Xe của ông Maldonado xoay vòng và đâm sầm vào dải phân cách, báo cáo của cảnh sát cho biết. Kính chắn gió vỡ tan và mui xe bẹp dúm, trục sau xe long ra. Mui xe chiếc Tesla bẹp dúm, đầu xe bị nghiền nát, ba-đờ-sốc gần như đứt lìa, và kính chắn gió bị nứt.

Jovani Maldonado được tìm thấy trong tư thế nằm úp mặt xuống bên vệ đường Xa lộ liên tiểu bang 880, trong vũng máu.

Mai Huyền (theo NY Times)