Nhiều hiến kế cho ngành tôm phát triển

Mới đây, bà Cù Thị Lệ Thủy, Chuyên gia tư vấn của Monterey Bay Aquarium từ Seafood Watch (tổ chức đánh giá chất lượng thủy sản độc lập và mang tính tự nguyện được thị trường và người tiêu dùng Mỹ chấp nhận) thực hiện đánh giá thử 50 hộ nuôi tôm quãng canh tại Cà Mau có đáp ứng yêu cầu và tiêu chuẩn hay không. Kết quả cho thấy điểm yếu chính không chỉ ở vùng này mà ở các hộ nuôi tôm nhỏ lẻ tại các tỉnh khác ở Việt Nam là truy xuất nguồn gốc và lưu giữ tư liệu quá trình nuôi tôm.

Vấn đề này đã được đưa vào Luật thủy sản mới của Việt Nam có hiệu lực ngày 1/1/2019. Trong đó có điều khoản là các hộ nuôi tôm đều phải lưu giữ những dữ liệu chứng từ về mặt truy xuất nguồn gốc, bao gồm cả cách sử dụng thức ăn như thế nào, con giống mua từ đâu và trong quá trình đó xử lý con giống như thế nào, cho ăn gì hay xử ý những loại hóa chất chăn nuôi ra sao. Theo bà, yêu cầu của Seafood Watch hay các tiêu chuẩn khác đều rất quan tâm đến nguồn gốc của sản phẩm.

"Tôi muốn nhấn mạnh điểm yếu của các hộ nuôi tôm Việt Nam bởi xét cho cùng dù con tôm tốt và xuất khẩu ra thị trường nào thì khi người ta hỏi nguồn gốc ở đâu, có bền vững hay không, trong quá trình nuôi xử lý như thế nào, dù nói được mà không có bằng chứng trên giấy tờ thì giá trị con tôm cũng giảm đi", bà giải thích.

Thực tế này được đa phần người tham gia hội thảo nhìn nhận và tán đồng. Một đại diện từ huyện Duyên Hải đề xuất cần có chính sách hỗ trợ người nuôi tôm siêu thâm canh, bảo vệ môi trường và có biện pháp xử lý chất thải. "Người nuôi tôm hiện quan tâm đến việc đạt năng suất trước khi nghĩ đến môi trường nhưng tôi nghĩ môi trường cũng rất quan trọng", ông bày tỏ.

Ông Trần Trung Kha, Phó Chủ tịch UBND xã Hòa Minh, người có thâm niên bốn năm nuôi tôm cũng cho rằng thách thức hiện nay tại địa phương là tôm chưa sạch và kiến thức của bà con nông dân chưa cao.

Bà Nguyễn Thị Phương Chi, Trưởng phòng Công nghệ, Công ty Cổ phần thủy sản Cửu Long - doanh nghiệp tiêu thụ chủ lực tôm từ các hộ nuôi ở Trà Vinh đồng tình với khó khăn là hộ nuôi trong khu vực thường nhỏ lẻ và khó kiểm soát lượng kháng sinh. Trong khi đó, các thị trường châu Âu, Mỹ đều quan tâm đến các chứng nhận môi trường.

"Chúng tôi mong muốn làm sao hỗ trợ những hộ nuôi gia tăng nhận thức, biết được nên sử dụng kháng sinh ra sao và ngừng lúc nào để đảm bảo chất lượng sản phẩm, giảm chi phí, tăng uy tín và lấy lại thị trường cung cấp", bà chia sẻ nguyên vọng của doanh nghiệp duy nhất ở tỉnh Trà Vinh tham gia mô hình chuỗi liên kết.

Theo ông Nguyễn Đức Tùng, Giám đốc điều hành văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân, phát triển chuỗi, lấy thị trường làm thước đo chính là giải pháp của phát triển bền vững. Các nhà giám sát trước đây chỉ tập trung vào các doanh nghiệp chế biến, xuất khấu, còn Seafood Watch lại đi sâu vào tất cả quy trình như con giống, cách nuôi, cung cấp thực phẩm ra sao... đó là chuỗi từ đầu đến cuối của con tôm.

"Chuỗi là khi tất cả các nhà tham gia sản xuất ra một sản phẩm cuối cùng cùng ngồi xuống để phối kết hợp trên tinh thần bình đẳng, trách nhiệm và hài hòa lợi ích để cùng nâng cao giá trị thương phẩm", ông chia sẻ.

Chuyên gia tư vấn Phan Vinh Quang từ Seafood Watch nhận định việc đánh giá cho cả khu vực khi đạt được sẽ mở ra cơ hội tốt hơn cho thị trường. Tuy nhiên, theo ông, đôi lúc sẽ xuất hiện tình trạng "con sâu làm rầu nồi canh" nên để hướng đến mục tiêu chung là Việt Nam đạt 10 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu tôm vào 2025, cần sự vào cuộc của các doanh nghiệp đầu tàu và chính quyền địa phương.

"Nếu tỉnh quyết tâm theo hướng phát triển bền vững, có cơ chế kiểm soát, có văn bản, hình thức để đảm bảo cho bà con nông dân, không có chỗ cho những người làm ăn không chân chính thì rủi ro con sâu sẽ giảm đi. Nếu không có sức mạnh của pháp luật và chính quyền địa phương thì rất khó đạt được", ông phân tích.

Ông Phạm Minh Truyền, Giám đốc Sở nông nghiệp và phát triển nông thôn tỉnh Trà Vinh nhận định mô hình chuỗi là sự tham gia của bốn bên gồm nông dân, nhà khoa học, quản lý và doanh nghiệp. Trong đó, nông dân và doanh nghiệp quan trọng nhất bởi nếu không có doanh nghiệp thì không làm được chuỗi. Tuy nhiên, thực tế, cả một tỉnh Trà Vinh chỉ có một nhà máy chế biến Cửu Long, vì vậy người nuôi tôm thường phải bán cho thương lái, vựa rồi mới đến được nhà máy chế biến. Do đó, tôm Trà Vinh lúc nào cũng có giá thấp hơn thị trường, nông dân chịu nhiều thiệt thòi.

Làm thế nào để các bên có thể kết nối hình thành chuỗi tôm từ con giống, chế biến đến xuất khẩu ra thị trường là một bài toán. Theo ông Truyền, việc này gặp nhiều khó khăn không chỉ về mặt kỹ thuật, hạ tầng cơ sở mà còn từ ý chí của mỗi con người. "Tuy nhiên, dưới áp lực biến đổi khí hậu, cạnh tranh quốc tế, muốn phát triển bền vững và hiệu quả, thay vì mở rộng thì hãy tối ưu hóa ao tôm, nâng cao hiệu suất đầu tư và nuôi", ông chia sẻ.

Tham luận tại hội thảo cho thấy Trà Vinh có nghề nuôi tôm phát triển khá sớm, đến nay vẫn duy trì dù dối diện nhiều khó khăn về chất lượng con giống, môi trường, biến đổi khí hậu, dịch bệnh, giá tôm thương phẩm, giá vật tư đầu vào, sản xuất nhỏ lẻ... Tuy nhiên, trong năm năm qua diện tích và sản lượng nuôi tôm của tỉnh vẫn tăng lần lượt 6,3% và 8,6% mỗi năm. Trong năm 2018, diện tích thả nuôi tôm nước lợ của Trà Vinh là 32.600 ha với số lượng giống là 5,6 tỷ con và sản lượng thu hoạch 52.823 tấn.

Ông Truyền cho biết ngành tôm chi phối đến GDP của tỉnh nên rất được chú trọng. Sắp tới, Trà Vinh sẽ áp dụng rộng rãi phát triển liên kết sản xuất và đầu tư hạ tầng 10 tỷ đồng. Tỉnh cũng nghiên cứu xây dựng chính sách phát triển công nghệ cao, ứng dụng 4.0 vào nuôi tôm và làm thế nào nông dân phải truy xuất được nguồn gốc sản phẩm. "Điều này không thể trong ngày một ngày hai mà phải vận động, tuyên truyền từng bước để cải thiện dần, đưa cho người dân nhận thức muốn bán được tôm giá cao thì phải đảm bảo tiêu chuẩn xuất khẩu", ông nói.

Ông Nguyễn Đức Tùng kỳ vọng trong 3-5 năm tới Trà Vinh sẽ là một trong những tỉnh được thị trường Mỹ cũng như châu Âu chấp nhận sản phẩm. Theo ông, nếu không tối ưu hóa diện tích nuôi tôm này bằng việc đầu tư, suy nghĩ và ứng dụng công nghệ nhiều hơn thì mô hình chuỗi là một trong những hướng giải quyết hữu hiệu nhất.

"Nhờ đó, chúng ta không phải trả giá cho việc phải xử lý ô nhiễm môi trường trong tương lai, thế hệ tiếp nối sẽ có nhiều cơ hội phát triển nhiều hơn nữa với diện tích chưa khai thác tới", ông nói.

Trương Sanh