Phạm Ngọc Lương
 |
|
Tôi muốn người đọc trở nên ngờ vực - Thường sau khi "đứa con" ra đời, tự thân nó sẽ có số mệnh riêng. Và chị, đã bao giờ chị tách ra khỏi chủ thể "người mẹ", đứng về phía độc giả nhìn nhận lại đứa con của mình một cách sòng phẳng? - Theo tôi, nhà văn là người sinh ra tác phẩm, nhưng khác với tình mẫu tử, nhà văn bắt buộc phải "bỏ rơi" đứa con này thì mới sinh được đứa con khác. Một vài lần, tôi cũng tò mò xem phản ứng của độc giả, nhưng chỉ dừng lại ở đó. Không nhờ vào ý kiến của người ngoài cuộc, tôi cũng rõ thực trạng của con mình và luôn tìm cách để đứa ra sau có được những điều mà đứa ra trước không có. Nhưng kết quả thường là nội bộ bất hòa, anh em xung khắc. - Thân phận tha hương nơi xứ người là nguồn đề tài quen thuộc với nhiều nhà văn, còn với riêng chị? - Nếu để câu khách thì tôi sẽ chọn đề tài tình dục đang làm xốn xang độc giả trong nước cũng như ngoài nước. - Tin tức về trận nắng nóng ở Paris được chị "cắt dán" khéo léo dọc theo tác phẩm, gợn lên những bức bối về kinh tế, chính trị lẫn văn hoá. Paris hào hoa dường như đang bị chị "giễu cợt". Chị nói sao? - Paris 11 tháng 8 muốn người đọc trở nên ngờ vực, về mọi điều, ngay cả với những điều vẫn được coi là toàn bích. - Trận nắng nóng đã chảy thành mạch sống riêng, nhưng mối dây liên kết giữa nó với nội dung tác phẩm thật mỏng mảnh, tôi có thể gạch vài mẩu tin mà câu chuyện vẫn không thay đổi. Chị nghĩ sao về việc mình đã sử dụng tin đến "bội thực"? - Tôi không có ý định làm thay các nhà xã hội học trong việc phân tích từ A đến Z nguyên nhân, diễn biến và kết quả của trận nắng nóng 2003. Nó chỉ là một trong những chi tiết của cuốn tiểu thuyết. Một chi tiết quan trọng nhưng vẫn chỉ là một chi tiết mà thôi. Tôi bắt đầu 22 chương bằng 22 trích đoạn báo về trận nắng nóng với mục đích: xây dựng một cấu trúc mới cho tiểu thuyết; đem vào tiểu thuyết một ngôn ngữ vẫn được coi là không văn học; đề nghị một cách tiếp cận thông tin năng động. Vì lẽ đó, Paris 11 tháng 8 đã tập hợp những thông tin đa chiều về cùng một chủ đề, rồi hơn cả đa chiều, nhiều thông tin còn choảng nhau nghiêm trọng, độc giả có nhiệm vụ phải lý giải chúng. Nhà văn, một mặt nào đó, có khả năng tiên tri - Nhân vật nào đến Paris cũng mong mỏi sẽ "tìm thấy" cái mình còn thiếu, nhưng lại "đánh mất" nhiều hơn là "được". Phải chăng họ không thể "thích nghi" nổi, hay Paris luôn là thành phố xa lạ với kẻ di trú? - Theo thiển ý của tôi, vấn đề dân nhập cư sẽ còn khiến xã hội phương Tây đau đầu. Khoảng cách giữa các quan niệm sống, giữa các nền văn hóa... ngày càng dài ra chứ không co lại như người ta mong mỏi. Nhà văn, một mặt nào đó, có khả năng tiên tri. Paris 11 tháng 8 viết xong chưa được nửa năm thì xảy ra trận bạo động ngoại ô Bắc Paris, cội nguồn là nỗi bất bình của dân nhập cư. Bây giờ thì không chỉ báo chí mà tổng thống cũng phải công nhận mức độ trầm trọng của nạn phân biệt chủng tộc, đặc biệt với người đạo Hồi và châu Phi. Để đạt được cùng một kết quả như dân bản xứ, họ không có cách nào khác là phải cố gắng hơn rất nhiều lần. Paris 11 tháng 8 không đủ màu hồng để các lọ lem thế giới thứ ba tiếp tục mơ về hoàng tử phương Tây với trái tim cũng rộng như tài khoản ngân hàng. - Trung tâm của cuốn tiểu thuyết - nhân vật Liên - không có ý thức về sự tồn tại của mình, bản năng cũng bị cộng đồng triệt tiêu, và cuối cùng là cái chết. Tại sao chị chọn cái kết thúc ấy cho nhân vật? - Tôi đã muốn xây dựng một nhân vật chính ngoại cỡ: nếu "tôi" của Chinatown không ngừng giễu cợt quá khứ và hiện thực thì Liên của Paris 11 tháng 8 lại hoàn toàn lãnh đạm: Hà Nội hay Paris? Làm cán bộ công đoàn hay đi tắm cho người già? Tiếp tục hay kết thúc cuộc sống độc thân? Nên về nước hay nên ở lại? Người này tốt hay xấu? Việc này đúng hay sai? Tương lai tươi hồng hay đen tối?... chưa câu hỏi nào được Liên đặt ra. Nhưng có lẽ bi kịch của nhân vật này không nằm ở sự lãnh đạm trong tính cách mà ở cái khối mâu thuẫn khác thường: Liên chưa từng hy vọng mà lại bình tĩnh đón nhận thất vọng, Liên chưa từng yêu mà lại chán yêu, Liên chưa từng tiếp xúc mà lại chai sạn, Liên chưa từng sống mà lại muốn chết. Giữa tình yêu và danh dự, Anna Karenina xinh đẹp, thông minh, đa tình... không biết lựa chọn cái nào và Lev Tolstoy đã để nàng nhảy tàu tự vẫn. Hai thế kỷ trôi qua, tôi không có lý gì lập lại bi kịch đó lần nữa. Liên xấu xí, vụng về, vô cảm. Liên không có gì để lựa chọn. Tôi không bắt cô phải dằn vặt hay đắn đo, phải trải qua vài chục chương phân tích nội tâm mới được quyền chia tay cuộc sống. Nếu Liên là mâu thuẫn thì cái chết của cô lại mâu thuẫn hơn cả: nó vừa giống như một điều tất yếu, vừa có vẻ của một sự tình cờ, nó là một hành động có ý thức nhưng cũng rất nhiều phần vô thức, nó không khác một tai nạn thông thường lại khiến người ta liên tưởng tới một đồng mưu tự sát. - Nếu có người nói rằng, "Paris 11 tháng 8" không vượt qua hai tiểu thuyết đã viết trước đó: "Made in Vietnam" và "Chinatown", chị thấy sao? - Tôi không biết Paris 11 tháng 8 có vượt được hai tiểu thuyết trước không, nhưng tôi tin là đã chọn cho nó một lối đi khác: từ cấu trúc, ngôn ngữ, đến chủ đề, nhân vật... Rõ ràng khi viết Paris 11 tháng 8, tôi đã có ý thức rằng độc giả của tôi không chỉ là người Việt hay gốc Việt. Xã hội đương đại Pháp không ít lần trở thành mục tiêu phê phán của các cây bút bản xứ, gần đây nhất là Michel Houellebecq - đã đến với độc giả Việt Nam qua tiểu thuyết Hạt cơ bản (bản dịch của Cao Việt Dũng). Viết Paris 11 tháng 8, tôi hy vọng góp tiếng nói chung vào dòng văn học đó. Nhưng bằng một giọng khác - giọng của một kẻ nhập cư. - Sau những vùng đất như Việt Nam, Trung Hoa, Paris xuất hiện trong tác phẩm, cuốn tiếp theo chị dự định chọn địa danh nào? - Tôi đã có một vài suy tính để chuẩn bị nơi cho "đứa con" tiếp theo chào đời, nhưng xin được giữ bất ngờ đến phút chót. Hơn nữa, từ ý tưởng đến kết quả là một chuyến phiêu lưu dài, mà chính bản thân tác giả cũng không lường trước được điều bất ngờ gì sẽ đến. Phạm Ngọc Lương thực hiện |