Một tháng trước khi qua đời, vào đúng dịp lễ Tạ ơn ở Mỹ, nhạc sĩ Lam Phương nói với ca sĩ Quang Thành về nỗi nhớ quê hương. Ông mong có thể trở về quê nhà, thăm lại mộ phần của mẹ tại chùa Phật Lớn ở Kiên Giang, thắp cho bà nén hương sau hàng chục năm viễn xứ. Nhạc sĩ cũng gửi lời tri ân khán giả đã thương ông, chia sẻ cùng ông và ôm ấp, yêu thương những tác phẩm của ông.
Vài năm trước, ông cũng chia sẻ mong ước hồi hương với nghệ sĩ Kim Cương - người bạn vong niên. Lần bà sang Mỹ và đến nhà thăm, ông nói: "Tôi muốn về gặp lại bạn bè cũ nhưng không đi đứng được, bất tiện quá". Nghệ sĩ Kim Cương cười động viên ông: "Ông cứ về đi, chúng tôi sẽ cử người đưa đón, chăm sóc ông". Thế nhưng, sức khỏe nhác sĩ ngày một suy yếu. Lúc cuối đời, ông phải thở bằng máy. Anh Vạn Nguyễn - đạo diễn chuỗi đêm nhạc Lam Phương - Trăm nhớ ngàn thuơng - nói: "'Ông luôn đau đáu mong muốn về nước. Mỗi lần nghe câu mở đầu Mưa lệ của ông, tôi lại rơi nước mắt: 'Lệ mãi thương về cố hương xa vời"'.
Trong ký ức nhiều nghệ sĩ, nhạc sĩ Lam Phương luôn nở nụ cười ấm áp. Ảnh: Phạm Quỳnh Anh cung cấp.
Trong ký ức của bạn bè, người thân, nhạc sĩ Lam Phương là người hiền lành, đa sầu đa cảm. Nghệ sĩ Kim Cương cộng tác với ông từ những năm 1960. Bà nhớ thời ấy, nhạc sĩ Lam Phương rất lãng mạn, ông hay ngắm lá vàng rơi rồi chiêm nghiệm về phận người, cuộc đời để sáng tác. "Ông rất nghệ sĩ, hứng đâu thì làm đấy, sống theo cảm xúc nhiều hơn là lý trí", nghệ sĩ Kim Cương nói. Năm 1964, bà mới ở Pháp du học về, bà dựa theo vở Lan và Điệp để sáng tác vở kịch Duyên kiếp lỡ làng, sau này được đổi tên là Lá sầu riêng. Từ đoàn kịch của Kim Cương, ông nên duyên với người vợ đầu - nghệ sĩ Túy Hồng.
Để kịch có sức hút, bà đặt hàng nhạc sĩ Lam Phương sáng tác ca khúc tăng cảm xúc của khán giả. Ca khúc Duyên kiếp ra đời từ đó, với những câu hát sau này trở nên quen thuộc: "Em ơi nếu mộng không thành thì sao? Non cao đất rộng biết đâu mà tìm?". Một lần, ông chạy xe máy đến đoàn kịch để kể với bà rằng khán giả đã đặt lời mới cho ca khúc: "Em ơi nếu mộng không thành thì sao, mua chai thuốc chuột uống vô rồi đời". Ông hát xong, cả hai cùng cười vì bài hát đã đi vào lòng người xem kịch, nghe nhạc nên mới phái sinh phiên bản dân dã, đời thường như vậy.
Ca sĩ Phương Dung - một trong những người đầu tiên hát nhạc của ông - cho biết nhạc sĩ không tính toán khi làm nghệ thuật. Những năm 1960, bà cùng Bạch Yến tham gia chương trình đại nhạc hội do Lam Phương tổ chức ở miền Trung. Khi đi tới Quảng Nam, vì thiếu kinh phí, cả đoàn không có cơm ăn, đành mua vài món ăn vặt cầm hơi. Kết thúc chuyến đi, Lam Phương bị lỗ và phải bán chiếc xe hơi của ông để thanh toán các khoản chi cho đoàn. Trong mắt ca sĩ "Nhạn trắng Gò Công", nhạc sĩ hiền lành, tài năng nhưng không kiêu ngạo.
Những tình khúc bất hủ của nhạc sĩ Lam Phương. Video: Tổng hợp.
Với thế hệ ca sĩ con cháu, nhạc sĩ thường động viên họ sống với đam mê. Thanh Hà nói nhạc sĩ có ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp của chị. Hai người lần đầu gặp gỡ ở một quán cà phê ở Mỹ. Ấn tượng với giọng hát trầm, buồn của Thanh Hà, nhạc sĩ giới thiệu chị tới một trung tâm ca nhạc, giúp tên tuổi Thanh Hà sớm phổ biến ở hải ngoại. Khi Thanh Hà chia tay mối tình đầu năm 22 tuổi, ông viết tặng chị bài Cảm ơn người tình. Trong album đầu tay của Thanh Hà phát hành năm 1994, ông uốn nắn chị hát từng nốt nhạc.
Phạm Quỳnh Anh và nhạc sĩ Lam Phương ở Mỹ. Ảnh: Phạm Quỳnh Anh cung cấp.
Thanh Hà nhớ lại: "Nhạc sĩ thường ngồi trên xe lăn, ở sau cánh gà thưởng thức các tác phẩm của mình. Có một lần, tôi hát sai vài nốt nên xin lỗi chú. Chú cầm tay tôi và bảo: 'Không sao đâu. Điều quan trọng là cháu đã truyền được tình cảm chú gửi gắm vào ca khúc'. Tôi thường nấu các món truyền thống gửi đến chú. Ông hiền hơn cả chữ hiền. Tôi chưa từng thấy một nghệ sĩ nào mộc mạc hơn thế".
Nguyễn Hồng Nhung, Đức Tuấn từng có nhiều dịp đến nhà riêng của ông ở Mỹ, nghe ông kể về các tác phẩm của mình. Ngồi xe lăn 20 năm nhưng ông luôn toát ra năng lượng tích cực qua ánh mắt, nụ cười ấm áp. Khi Lệ Quyên gửi ông các bản ghi âm của cô, ông tận tình hướng dẫn chị từng câu chữ. Lệ Quyên nói: "Chú nghe rất kỹ, góp ý cho tôi như con cháu trong nhà. Kinh nghiệm, sự ân cần của chú khiến chúng tôi kính nể".
Những năm cuối đời, dù yếu sức, ông cố gắng giao lưu với khán giả khi có dịp. Bốn năm trước, Nguyễn Hồng Nhung từng cùng ông đi lưu diễn ở châu Âu, Australia. Khi đến những vùng không có sân bay, ông đi xe bus cùng mọi người. Năm ngoái, khi Phạm Quỳnh Anh sang Mỹ thực hiện dự án Lam Phương - The Gift, ông nhận lời tham gia buổi quay trên núi, kiên nhẫn ghi hình 10 giờ đồng hồ. Nữ ca sĩ nói: "Sự tận tình của ông khiến tôi xúc động. Tôi nhớ mãi cái nắm tay ấm áp của ông khi chia xa. Nghe tin ông qua đời, tôi thấy trống vắng, xót xa",
Nhật Thu Dung