Dọc con đường quốc lộ ở Lạng Sơn, du khách dễ bắt gặp những nếp nhà mái ngói âm dương gợi lên nét bình dị vốn có của hàng chục năm trước.
Đồng bào người Tày - Nùng ở vùng biên giới tỉnh Lạng Sơn đã tạo ra những ngôi nhà có tường làm bằng đất sét, đất nện trộn đều vào các khuôn gỗ, dùng chày vồ đập cho các loại đất dính chặt vào nhau, tường dày 50 – 70 cm rất chắc chắn. Công đoạn dựng một ngôi nhà mất nhiều thời gian và sức lực. Nhờ đó, nhà trình tường rất kiên cố, một số có tuổi thọ hàng trăm năm tuổi.
Theo phong thủy của người Tày - Nùng, nhà ở phải theo hướng Nam, có không gian thoáng đãng, gần gũi với thiên nhiên. Tại Bản Khiếng, cửa khẩu Chi Ma, huyện Lộc Bình, nhà trình tường được xây hai tầng, có hàng rào bằng đá bao quanh.
Nhìn từ bên ngoài, các cửa đối xứng nhau. Cửa chính có treo tấm bùa trừ tà hoặc gương bát quát theo phong tục truyền thống. Đặc biệt, những ngôi nhà cổ có đến 10 cửa sổ mang nét đặc trưng riêng về kết cấu ít nơi nào có được.
Tùy từng ngôi nhà sẽ có một cầu thang gỗ dẫn lên tầng trên. Thông thường bàn thờ tổ tiên được đặt ở nơi trang trọng, tầng trên hoặc ở vị trí trung tâm ngôi nhà, với bức "phùng slằn" viết bằng chữ Hán cho biết dòng họ.
Bên trong, 4 góc có 4 cây gỗ to chịu lực cho toàn bộ gian nhà. Trong suốt quá trình dựng nhà, người Tày - Nùng đều tính toán kỹ lưỡng việc lựa chọn loại gỗ tốt, nên hệ thống xà ngang, xà dọc rất kiên cố, không bị mục nát. Ngày nay, nhiều gia đình thay màu tường nhà bằng vôi trắng.
Nhà trình tường còn đẹp bởi những viên ngói âm dương phủ màu rêu phong.
Nếu đến Lạng sơn, du khách có thể ghé các thôn bản vùng cao giáp biên như: Cao Lộc, Lộc Bình, Đình Lập để được chiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính của những ngôi nhà trình tường thuở xưa. Cao Lộc được xem là nơi giữ những nếp nhà còn nguyên vẹn về kết cấu, kiểu dáng của hàng trăm năm trước mà không bị pha tạp.
Không sặc sỡ như các dân tộc khác, người Tày - Nùng giản dị với màu vải thô nhuộm chàm. Nam giới mặc áo cổ đứng, xẻ ngực có hàng cúc vải và hai túi. Phụ nữ mặc áo năm thân, cài cúc bên nách phải, cổ tay áo thường đính thêm miếng vải khác màu. Ở tuổi trưởng thành người phụ nữ thường bịt một chiếc răng bằng vàng ở hàm trên với quan niệm thể hiện sự sang trọng, nụ cười thêm cuốn hút.
Những năm gần đây, các ngôi nhà trình tường của đồng bào Tày - Nùng được rất nhiều khách du lịch, nhiếp ảnh gia tìm đến tham quan, chụp ảnh. Dạo quanh những ngôi nhà này, du khách sẽ cảm thấy tâm hồn nhẹ bẫng bởi khung cảnh cổ kính, cùng nét văn hóa mang giá trị bản sắc dân tộc từ đời sống sinh hoạt của đồng bào nơi đây.
Dương Thanh
Ảnh: Lưu Minh Dân