Nhà máy nước Thủ Đức (thuộc Tổng công ty Cấp nước Sài Gòn TNHH MTV - Sawaco) có lịch sử gắn liền với lịch sử phát triển của đô thị Sài Gòn - TP HCM. Dự án thiết kế thành phố Sài Gòn năm 1862 của chính quyền Pháp đã sớm đề cập đến bài toán cấp thoát nước, mở đầu cho giai đoạn hình thành hệ thống cấp nước đô thị đầu tiên với giếng Thévenet (1880) và loạt giếng khoan những năm sau đó. Tuy nhiên, đến cuối thập niên 1950, hệ thống giếng cạn bộc lộ hạn chế: ranh mặn lấn sâu, công suất suy giảm, nhiều giếng không còn hoạt động. Do đó, Sài Gòn Thủy cục - tiền thân của Sawaco đã nghiên cứu phương án sử dụng nguồn nước sông Đồng Nai.

Lịch sử hình thành và phát triển của Nhà máy nước Thủ Đức

Năm 1961, dự án khai thác nước sông Đồng Nai được phê duyệt với các hạng mục: xây dựng trạm thu và trạm bơm nước tại Hóa An (Biên Hòa), lắp đặt tuyến ống dẫn nước thô đường kính 72 inch, dài 10,8 km, xây dựng nhà máy xử lý nước hiện đại cùng tuyến ống dẫn nước sạch về Sài Gòn dài 12,4 km.

Ngày 12/12/1966, Sở sản xuất nước Đồng Nai - tiền thân của Nhà máy nước Thủ Đức - được khánh thành với công suất 450.000 m3 mỗi ngày, đáp ứng 90% nhu cầu nước đô thị của Sài Gòn lúc bấy giờ.

Sau ngày 30/4/1975, nhà máy được lực lượng quân quản tiếp quản, tiếp tục vận hành liên tục để phục vụ người dân. Trong điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn, tập thể cán bộ công nhân viên đã thể hiện tinh thần sáng tạo, tận dụng vật tư tồn kho, cải tiến kỹ thuật để duy trì dòng nước liên tục cho thành phố.

Giai đoạn 1975-1982, dù nguồn lực hạn chế, nhà máy đã nâng công suất từ 450.000 lên khoảng 560.000 m3 mỗi ngày, đảm bảo cung cấp nước an toàn, liên tục.

Giai đoạn 1982-1995, nhà máy thay 6 bộ cánh bơm nước sông công suất lớn, cải tiến dây chuyền công nghệ, nâng công suất lên 650.000 m3 mỗi ngày, đáp ứng nhu cầu nước tăng nhanh của thành phố đang bước vào thời kỳ đổi mới.

Nỗ lực bảo vệ chất lượng nguồn nước, đảm bảo an toàn cấp nước

Bước vào giai đoạn phát triển từ những năm 1995 trở lại đây, Nhà máy nước Thủ Đức tiếp tục được đầu tư theo chiều sâu. Nhiều dự án lớn được triển khai, giúp hoàn thiện dây chuyền xử lý nước, cải tạo bể lọc và nâng cấp trạm bơm nước sạch. Đến năm 2002, công suất nhà máy được nâng lên 750.000 m3 mỗi ngày - mức công suất lớn nhất trong hệ thống cấp nước TP HCM hiện nay. Cùng với đó, hệ thống công nghệ xử lý nước được đổi mới toàn diện. Một trong những dấu ấn quan trọng là việc thay thế phèn nhôm bằng chất keo tụ PA.

Song song đó, nhà máy triển khai hàng loạt chương trình ứng dụng khoa học - công nghệ mới. Đơn cử, hệ thống điều khiển - giám sát - thu thập dữ liệu SCADA giúp vận hành thiết bị từ xa, nâng cao năng suất lao động và tăng tính an toàn trong kiểm soát chất lượng nước. Hệ thống quan trắc chất lượng nước online liên tục, kiểm soát các chỉ tiêu từ nguồn nước thô đến nước sạch trước khi bơm vào mạng cấp 1, 2, 3, giúp phát hiện sớm các biến động bất thường trong mùa mưa lũ hoặc các thời điểm nguy cơ ô nhiễm tăng cao. Hệ thống thông tin địa lý SAWAGIS hỗ trợ quản lý mạng lưới truyền dẫn - phân phối, tối ưu hóa phương án điều tiết sản lượng và áp lực nước, giảm thất thoát trên toàn hệ thống. Sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế - trong đó có Chính phủ Hà Lan - đã góp phần hiện đại hóa hoạt động vận hành, bổ sung các thiết bị giám sát tiên tiến và chia sẻ kinh nghiệm quản lý nguồn nước theo chuẩn quốc tế.

Từ năm 2020 cho đến nay, nhà máy tiếp tục triển khai hàng loạt dự án để nâng cao chất lượng nước ra, đảm bảo an toàn sản xuất như "Cải tạo bể lắng 6, 7", "Trang bị hệ thống châm vôi bột", trang bị bộ điều khiển điện cho van hệ thống hồ lọc và các bơm chính... Hiện nay, một số dự án cũng trong giai đoạn chuẩn bị nghiệm thu và bàn giao đưa vào sử dụng.

Cung cấp hơn 1/3 nhu cầu nước sạch cho toàn địa bàn TP HCM cũ, nhà máy cũng giữ vai trò "trung tâm điều tiết" khi phải đảm bảo sự ổn định nguồn cấp nước sạch trong mọi tình huống, kể cả khi các nhà máy khác trong hệ thống gặp sự cố. Đội ngũ vận hành đã áp dụng quy trình kiểm soát chất lượng nước nghiêm ngặt: đo kiểm định kỳ, kiểm tra chất lượng nước tại các điểm sử dụng trên mạng lưới, theo dõi các chỉ tiêu hóa lý - vi sinh hàng giờ trong suốt quá trình vận hành. Mục tiêu xuyên suốt là đảm bảo nước sạch đạt mức tốt nhất, thậm chí vượt quy chuẩn của Bộ Y tế, hướng đến tiêu chuẩn "có thể uống trực tiếp tại vòi".

Một trong những giá trị cốt lõi làm nên sức mạnh của Nhà máy nước Thủ Đức chính là tinh thần sáng kiến, cải tiến kỹ thuật. Nhà máy sở hữu 60% tổng số sáng kiến của Sawaco, đóng góp hơn 13 tỷ đồng giá trị làm lợi chỉ trong 10 năm gần đây. Nhiều sáng kiến tiêu biểu mang lại hiệu quả trực tiếp như: gia công chế tạo phụ tùng thay thế cho bơm chính; cải tiến phương pháp đấu nối máy biến thế giữ nguồn điện liên tục; điều chỉnh chế độ vận hành tối ưu cho Trạm bơm Hóa An.

Nhà máy còn là "cái nôi đào tạo nhân lực" cho cả ngành cấp nước TP HCM. Nhiều thế hệ kỹ sư, cán bộ kỹ thuật đã trưởng thành từ môi trường này, đóng góp vào nhiều công trình và dự án lớn của Sawaco. Cùng với đó là các phong trào công đoàn, hoạt động cộng đồng, đền ơn đáp nghĩa, hỗ trợ người nghèo, các phong trào thi đua yêu nước... tạo nên nét văn hóa nội bộ đặc trưng - nơi mỗi người lao động đều thấy rõ trách nhiệm xã hội và giá trị nghề nghiệp của mình.

Những nỗ lực ấy đã được ghi nhận bằng hàng loạt danh hiệu: Huân chương Lao động hạng III (1998); Huân chương Lao động hạng II (2003); Huân chương Lao động hạng I (2009); Danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới (2020).

Tầm nhìn tương lai: Hòa nhập kỷ nguyên đô thị thông minh

Kỷ niệm 59 năm thành lập (12/12/1966 - 12/12/2025) đánh dấu bước khởi đầu cho giai đoạn đổi mới tiếp theo của Nhà máy nước Thủ Đức trong bối cảnh TP HCM hướng đến đô thị thông minh, phát triển bền vững.

Theo quy hoạch, Nhà máy nước Thủ Đức sẽ tiếp tục mở rộng công suất thông qua các dự án trọng điểm: Giai đoạn IV (2018-2023) nâng công suất thêm 300.000 m3 mỗi ngày; Giai đoạn V (2023-2025/2028) nâng công suất thêm 500.000 m3 mỗi ngày. Các dự án này hướng đến mục tiêu bảo đảm an ninh nguồn nước cho một đô thị hơn 11 triệu dân, mở rộng khả năng truyền dẫn từ nguồn sông Đồng Nai và tối ưu hóa toàn bộ quá trình xử lý bằng các công nghệ hiện đại.

Trong tương lai gần, nhà máy đặt mục tiêu nâng cấp toàn bộ hệ thống tự động hóa (SCADA thế hệ mới). Nhà máy cũng tiếp tục triển khai các điểm quan trắc chất lượng nước thông minh trên mạng lưới; tăng hiệu quả điều tiết bằng mô hình thủy lực số hóa, hỗ trợ dự báo biến động nguồn nước và điều phối sản lượng theo thời gian thực. AI cũng sẽ được ứng dụng để dự báo chất lượng nguồn nước mùa mưa - mùa khô.

Lãnh đạo Sawaco cho biết, Nhà máy nước Thủ Đức đang trên hành trình trở thành nhà máy nước thông minh tiên phong của Việt Nam, hướng đến mục tiêu chung của Sawaco là cung cấp nước uống tại vòi đạt quy chuẩn chất lượng.

Kim Ánh