Những ngôi nhà mái rêu của người Dao ở thôn Xà Phìn, xã Phương Tiến, huyện Vị Xuyên nằm ở độ cao 1.000 m lưng chừng dãy Tây Côn Lĩnh, cách trung tâm TP Hà Giang hơn 20 km.
Đỉnh Tây Côn Linh thuộc địa phận huyện Vị Xuyên và đỉnh Hoàng Su Phì cao 2.431 m là đỉnh núi cao nhất vùng Đông Bắc, thường được gọi là "nóc nhà Đông Bắc".
Xà Phìn có khí hậu mát mẻ quanh năm, sương mù bao phủ kết hợp độ ẩm cao khiến những mái nhà sàn lợp bằng lá cọ phủ rêu sau 3-4 năm.
Các gia đình người Dao sống trong nhà sàn bằng gỗ, mái lợp lá cọ khai thác từ chính vùng cao này.
Theo ông Cấn Văn Hiển, Phó chủ tịch xã Phương Tiến, Xà Phìn có 54 gia đình sinh sống, hơn 2/3 gia đình ở trong mái nhà phủ rêu, có mái phủ một phần, có mái rêu dày đặc.
Một ngôi nhà tựa lưng vào dãy núi Tây Côn Lĩnh có mái lá cọ, rêu phủ dày, nhấp nhô trong làn mây mỏng tạo cảm giác mát mẻ hơn vào mùa hè.
Mái mọc rêu, đôi khi có cả tầm gửi, do thời tiết nơi đây có mưa nhiều, sương phủ và độ ẩm cao.
Những đứa trẻ người Dao vui chơi dưới mái nhà rêu.
Ngoài nhà rêu, ruộng bậc thang cũng là cảnh đẹp của Xà Phìn.
Người dân trong vùng chủ yếu làm nông nghiệp, trồng lúa nước trên ruộng bậc thang. Tuy nhiên, họ chỉ làm được một vụ mỗi năm do địa hình cao, phụ thuộc nguồn nước tự nhiên nên công tác thủy lợi khó khăn.
Khi nước đổ vào ruộng, người Dao nuôi thả cá chép trong ruộng bậc thang vừa để lấy thức ăn, vừa là cách thu hút khách du lịch, thêm thu nhập. Khách tới đúng thời điểm thường được xuống bắt cá dưới ruộng. Sau đó, chủ nhà sẽ chế biến các món ăn đãi khách.
Thác Hưu nằm cách trung tâm xã 1 km là điểm đến cho những người thích du lịch khám phá.
Chè cũng là cây trồng chủ lực của Xà Phìn. Nơi đây có những cây chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi, đường kính gốc lớn, khi thu hái phải dùng thang.
Du khách có thể cùng người dân trải nghiệm hái chè, tham gia vào các công đoạn sản xuất chè Shan tuyết.
Khi Mặt Trời lặn, du khách và chủ nhà quây quần bên bếp lửa, thưởng thức đặc sản địa phương, nghe hát giao duyên cùng chén rượu thóc, rượu gạo của đồng bào người Dao.
Đến Xà Phìn vào dịp cuối năm du khách được chứng kiến nhiều hoạt động văn hóa, như lễ cấp sắc của người Dao áo dài, lễ hội mùa vàng.
Các trải nghiệm du lịch Xà Phìn khác có thể kể đến như tắm suối, bắt cá trên ruộng bậc thang, trekking núi Tây Côn Lĩnh ngắm hoa đỗ quyên, tắm lá thuốc.
Trọng Hải