Nhà khoa học của Đại học Duy Tân phát hiện loài rắn mới

Nghiên cứu "Một loài rắn lục đầu giáo đặc hữu mới liên quan đến hệ sinh thái núi đá vôi (Squamata, Viperidae, Protobothrops) từ Lào" của Trung tâm Côn trùng & Ký sinh trùng và các nhà khoa học khác đến từ Nga, Anh, Thái Lan và Lào làm rõ đa dạng sinh học Đông Dương, đồng thời, nhấn mạnh mối đe dọa đến môi trường sống, đòi hỏi các biện pháp bảo tồn khẩn cấp đối với loài rắn lục Văng Viêng.

Tháng 10/2024, nhóm nghiên cứu đã thực hiện chuyến khảo sát thực địa tại hang Khan Kham, huyện Vang Viêng, tỉnh Viêng Chăn, Lào sau khi một đoàn thám hiểm đăng tải hình ảnh của loài rắn lạ trên mạng xã hội. Với những đặc điểm hình thái khác lạ, vị trí địa lý tách biệt, nhóm nghiên cứu của ThS. Nguyễn Văn Tân nghi ngờ đây có thể là một loài chưa từng được ghi nhận và mô tả.

Với mẫu vật chuẩn đầu tiên và duy nhất thu được, nhóm nghiên cứu tiến hành phân tích hình thái kết hợp với xét nghiệm di truyền và xác nhận rằng đây là một loài hoàn toàn mới và đặt tên khoa học là Protobothrops flavirostris, rắn lục Văng Viêng.

Những bí ẩn về loài rắn này đã dần được mở ra trong suốt quá trình nghiên cứu. Rắn lục Văng Viêng thuộc chi Protobothrops (rắn lục Đầu giáo), có những đặc điểm hình thái độc đáo, giúp dễ dàng phân biệt với các loài rắn lục khác trong khu vực:

Mõm của loài có màu vàng cam nổi bật, một đặc điểm hiếm thấy trong họ rắn lục. Cấu trúc vảy gồm 215 vảy bụng, 79 vảy dưới đuôi (chia đôi) và không có sừng trên mí mắt, phân biệt với một số loài rắn lục khác trong cùng chi. Phần lưng và đuôi có tông màu nâu hoặc nâu xám, điểm xuyết bởi các đốm nâu đỏ sẫm dạng chữ thập, viền đen, tạo thành một chuỗi zig zag gián đoạn chạy dọc theo thân.

Rắn lục Văng Viêng có thể sinh sống chủ yếu trong các hang động đá vôi, thích nghi với môi trường ẩm thấp và có thể hoạt động về đêm. Chúng sử dụng phương pháp phục kích để săn mồi tương tự nhiều loài rắn lục khác.

ThS. Tân cho biết, về mặt di truyền, nhóm đã so sánh Protobothrops flavirostris với các loài rắn trong cùng chi và phát hiện loài này có độ khác biệt khoảng 7,8% so với Protobothrops kelomohy, một loài rắn lục khác sinh sống ở miền Bắc Thái Lan.

"Sự khác biệt này đủ lớn để xác định rắn lục Văng Viêng là một loài hoàn toàn mới thuộc chi Protobothrops. Điều này có đóng góp rất quan trọng vào việc mở rộng hiểu biết về đa dạng sinh học của khu vực Đông Dương", ông nói thêm.

Hiện tại, rắn lục Văng Viêng đang sinh sống trong phạm vi hẹp tại khu vực Văng Viêng (Lào) ở độ cao khoảng 362 m so với mực nước biển. Tuy nhiên, loài rắn độc này đang đối mặt với những mối đe dọa nghiêm trọng từ nhiều yếu tố.

Trong đó, các hoạt động khai thác đá vôi để phục vụ ngành sản xuất xi măng và khai khoáng đang thu hẹp đáng kể không gian sinh tồn của loài. Việc săn bắt dơi - một nguồn thức ăn quan trọng của rắn lục Văng Viêng, gây ảnh hưởng trực tiếp đến chuỗi thức ăn.

Bên cạnh đó, sự phát triển du lịch trong khu vực cũng làm xáo trộn hệ sinh thái. Là một loài đặc hữu của núi đá vôi Tây Bắc Lào, rắn lục Văng Viêng có màu sắc rực rỡ, vì vậy, loài này có thể trở thành mục tiêu của những kẻ buôn bán động vật hoang dã, khiến nguy cơ suy giảm quần thể ngày càng cao.

Trước nguy cơ tuyệt chủng cao của loài, nhóm nghiên cứu đề xuất đưa rắn lục Văng Viêng vào dông sách "Nguy cấp" (Endangered - EN) trong Dông mục Đỏ IUCN, nhằm kêu gọi các biện pháp bảo tồn khẩn cấp.

ThS. Nguyễn Văn Tân nhấn mạnh, việc phát hiện loài rắn lục mới không chỉ góp phần mở rộng hiểu biết về sự đa dạng sinh học của khu vực Đông Dương, mà còn đặt ra nhu cầu cấp thiết về nghiên cứu độc học, nhằm đánh giá mức độ nguy hiểm của loài rắn này đối với con người.

Nhóm đang gửi các đề xuất đến các cơ quan quản lý, cộng đồng địa phương và nhóm nghiên cứu chuyên sâu về rắn độc, nhằm thúc đẩy những tìm hiểu bổ sung để rõ hơn về tập tính sinh học, sinh thái và độc tính của loài này. Điều đáng lo ngại là khu vực phát hiện loài rắn này nằm trong một dãy núi đá vôi thu hút nhiều khách du lịch, nhưng lại không thuộc bất kỳ vườn quốc gia hay khu bảo tồn nào.

"Điều này khiến loài càng dễ bị tổn thương trước các tác động từ con người và môi trường xung quanh", ông Tân nói thêm.

Định hướng theo con đường nghiên cứu khoa học về đa dạng sinh học từ sớm, Nguyễn Văn Tân dành nhiều thời gian tìm hiểu về các loài lưỡng cư và bò sát khác nhau. Trong năm 2024, ông cùng các tác giả khác đã ra mắt cuốn sách "Đa dạng khu hệ chim khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen" và 21 bài báo quốc tế.

Đến nay, nam thạc sĩ đã công bố hơn 65 bài báo trên các tập san quốc tế uy tín và được bình duyệt với chỉ số Research Gate H-index = 12. Anh cũng đã tham gia mô tả một chi thằn lằn mới (Laodracon), 24 loài Bò sát mới và 12 loài Lưỡng cư mới.

Một trong những trọng tâm chính của ông là nghiên cứu độc học và các loài rắn độc tại Việt Nam và các khu vực lân cận. Từ tháng 6/2021, ThS. Tân đã đồng sáng lập và trực tiếp quản lý nhóm Nhận dạng Rắn & Sơ cứu Rắn cắn tại Việt Nam (SIFASV) với hơn 1,2 triệu thành viên trên Facebook. Đây là nền tảng để nhà khoa học của Đại học Duy Tân và cộng sự chia sẻ kiến thức, hỗ trợ nhận dạng các loài rắn, cung cấp thông tin về sơ cứu kịp thời, đúng cách khi bị rắn cắn, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Nhật Lệ