Truyền thông Mỹ ngày 3/3 dẫn lời quan chức Nhà Trắng cho biết Tổng thống Donald Trump đã yêu cầu đình chỉ toàn bộ viện trợ quân sự cho Ukraine để góp phần tìm giải pháp hòa bình. Quyết định được đưa ra sau khi ông chủ Nhà Trắng tổ chức hàng loạt cuộc họp với các quan chức an ninh quốc gia cấp cao.
Theo một nguồn tin, Mỹ sẽ ngừng chuyển giao các lô hàng quân sự cho Ukraine cho đến khi ông Trump xác định Tổng thống Volodymyr Zelensky cam kết tìm kiếm đàm phán hòa bình. Washington dường như muốn dùng quân bài viện trợ để buộc Kiev phải ngồi vào bàn thương lượng với Moskva để nhanh chóng chấm dứt chiến sự.
Giới phân tích cảnh báo quyết định của ông Trump sẽ giáng đòn nặng nề vào năng lực chiến đấu của Ukraine trong cuộc xung đột với Nga. "Tác động sẽ rất lớn, thậm chí có thể gây tê liệt sức chiến đấu của Ukraine", Mark Cancian, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế (CSIS), bình luận.
Binh sĩ Ukraine chuẩn bị đạn pháo 155 mm tại tiền tuyến ở vùng Zaporizhzhia tháng 1/2024. Ảnh: Reuters
Trong nhiệm kỳ hai, chính quyền ông Trump chưa công bố gói viện trợ nào mới cho Ukraine. Dưới thời ông Joe Biden, Mỹ đã chuyển giao cho Ukraine xe tăng Abrams, tên lửa phòng không, tên lửa tầm xa ATACMS, pháo, đạn dược cùng các hệ thống radar, trinh sát.
Báo cáo từ CSIS cho thấy quá trình chuyển giao vũ khí của Mỹ cho Ukraine kể từ thời điểm tuyên bố thường mất khoảng 8 tháng, thậm chí nhiều năm nếu đó là mặt hàng do nhà thầu quân sự cung cấp thay vì rút từ kho dự trữ của quân đội Mỹ. Điều này đồng nghĩa đa phần những gói viện trợ quân sự mà ông Biden đưa ra trong năm 2024 chưa đến tay Ukraine.
Ông Cancian ước tính Ukraine sẽ cảm nhận tác động từ việc Mỹ dừng hỗ trợ quân sự trong 2-4 tháng tới, bởi viện trợ từ các quốc gia châu Âu sẽ giúp Kiev tạm thời duy trì thế trận.
"Châu Âu có thể đáp ứng một phần nhu cầu đạn dược cho Ukraine", Michael Kofman, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Carnegie Endownment vì Hòa bình Quốc tế, nói với WSJ. "Thách thức sẽ bộc lộ rõ hơn khi mùa hè đến".
Sau hơn ba năm xung đột, Ukraine đang tự chế tạo hoặc mua sắm 55% số khí tài cần thiết cho chiến đấu. Mỹ viện trợ khoảng 20%, còn châu Âu cung cấp khoảng 25%.
10 bên viện trợ hàng đầu cho Ukraine. Bấm vào ảnh để xem chi tiết.
Một khi nguồn cung vũ khí từ Mỹ cạn kiệt, Ukraine sẽ không thể dùng tên lửa tầm xa tập kích vào lãnh thổ Nga hay sử dụng các tổ hợp phòng không hiện đại để bảo vệ hậu phương.
"Đó là lý do họ không rơi xuống vực thẳm ngay lập tức, nhưng khi mất nửa nguồn cung viện trợ từ nước ngoài, hậu quả sẽ xuất hiện ở tiền tuyến", ông Cancian nói. "Tiền tuyến của họ có nguy cơ dần sụp đổ và tan vỡ trước sức ép liên tục của Nga, khi không có đủ vũ khí để chống đỡ. Ukraine sẽ phải chấp nhận một thỏa thuận hòa bình bất lợi, thậm chí là thảm họa, với nước này".
Mỹ đã viện trợ tổng cộng 119,62 tỷ USD cả về tài chính, nhân đạo và khí tài quân sự cho Ukraine, trở thành bên hỗ trợ lớn nhất cho nước này trong ba năm xung đột. Quốc hội Mỹ đã thông qua 5 dự luật về ngân sách dành cho nước này, gần nhất vào tháng 4/2024.
Viện trợ quân sự từ Mỹ cho Ukraine chủ yếu được thực hiện theo ba hình thức: Quyền Điều chỉnh Nguồn lực Tổng thống (PDA), Chương trình Tài trợ Quân đội Nước ngoài (FMF) và Sáng kiến Hỗ trợ An ninh Ukraine (USAI).
PDA cho phép chính phủ Mỹ rút trực tiếp vũ khí trong kho để chuyển cho đối tác trong trường hợp khẩn cấp mà không cần quốc hội thông qua, FMF giúp các đối tác được hỗ trợ mua vũ khí và trang thiết bị của Mỹ, còn USAI cho phép chính quyền Mỹ mua vũ khí từ các công ty để chuyển cho Ukraine.
Một quan chức quốc phòng Mỹ ngày 3/3 nói còn khoảng 3,85 tỷ USD vũ khí chưa được chuyển giao cho Ukraine theo PDA và ông Trump là người quyết định khi nào triển khai. FMF còn 1,5 tỷ USD dành cho Ukraine dưới hình thức viện trợ hoặc cho vay trực tiếp. Số tiền này đang được Ngoại trưởng Marco Rubio xem xét.
Quyết định đình chỉ viện trợ cho Ukraine là sự đảo chiều đáng kể trong chính sách đối ngoại của Mỹ, điều mà nhiều người từng cho rằng không thể xảy ra, David Blevins, cây viết của Sky News, bình luận.
Giới chức Mỹ nói lệnh đình chỉ sẽ áp dụng với toàn bộ thiết bị quân sự chưa chuyển đến Ukraine, và là biện pháp đáp trả trực tiếp trước "hành vi bất lịch sự" của ông Zelensky tại Nhà Trắng cuối tuần trước. "Phía Ukraine nghĩ rằng chúng tôi không nghiêm túc. Vậy thì chúng tôi phải thể hiện cho họ thấy", một quan chức Mỹ nói.
Giây phút Tổng thống Zelensky, Tổng thống Trump và Phó tổng thống JD Vance đấu khẩu. Video: CNN
Ông Cancian cảnh báo chính quyền ông Trump còn có thể dừng những hình thức viện trợ khác cho Ukraine, như chia sẻ thông tin tình báo hay huấn luyện binh sĩ, đều là những yếu tố rất quan trọng trên chiến trường.
Theo một số quan chức Mỹ, với quyết định đình chỉ viện trợ, ông Trump dường như đang ép ông Zelensky phải thừa nhận sai lầm, có thể là công khai xin lỗi, trước khi ký thỏa thuận khoáng sản với Ukraine hay thảo luận về nối lại viện trợ.
"Đó là cách để Ukraine thoát khỏi tình huống hiện tại, nhưng ông Zelensky sẽ vô cùng mất mặt", Cancian lưu ý.
Oleksandr Kraiev, nhà phân tích tại viện chính sách Ukrainian Prism, trụ sở Kiev, thừa nhận tình hình đang tồi tệ và Ukraine "đối mặt kịch bản rất xấu", nhưng chưa phải là thảm họa.
"Mối quan hệ với Mỹ có thể được khôi phục, không phải vì Ukraine có ưu thế ngoại giao hay ông Zelensky là người khéo ăn nói, mà bởi ông Trump vẫn có mối quan tâm kinh tế tại nước này", ông Kraiev nhận định.
Theo chuyên gia này, bước đầu tiên Ukraine cần làm để cứu vãn tình hình là tái lập các mối quan hệ cá nhân với đội ngũ cố vấn của ông Trump và với chính Tổng thống Mỹ sau cuộc đấu khẩu thảm họa, dù "sẽ rất khó khăn về mặt tâm lý".
Ông Zelensky ngày 2/3 nói sẵn sàng gặp lại người đồng cấp Mỹ nếu được mời, nhưng cho hay đó phải là cuộc thảo luận nghiêm túc.
Cục diện chiến sự Nga - Ukraine. Đồ họa: RYV
Quyết định đình chỉ viện trợ khiến Mỹ ở thế đối nghịch với các đồng minh châu Âu. Các lãnh đạo châu Âu ngày 2/3 họp thượng đỉnh ở Anh, có sự tham gia của ông Zelensky, nhất trí ủng hộ Kiev, cam kết tăng cường chi tiêu cho an ninh và thiết lập liên minh bảo vệ lệnh ngừng bắn ở Ukraine.
Một quan chức châu Âu gọi động thái của ông Trump là "nhỏ nhen và sai trái", sẽ làm sâu sắc thêm lòng ngờ vực của người dân Ukraine với chính phủ Mỹ.
Nội bộ đảng Cộng hòa cũng chia rẽ về quyết định của ông Trump. Thượng nghị sĩ bang Oklahoma Markwayne Mullin nói nghĩa vụ của Mỹ với Ukraine chỉ "đến mức nào đó" và "người nộp thuế ở Mỹ đã mệt mỏi vì phải tài trợ cho cuộc chiến chưa có dấu hiệu kết thúc này".
Trong khi đó, thượng nghị sĩ Susan Collins chỉ trích động thái của Nhà Trắng, cho rằng Mỹ cần phải tiếp tục ủng hộ đồng minh Ukraine. Tuy nhiên, bà thừa nhận quốc hội có thể không can thiệp được vào điều này, bởi việc viện trợ vũ khí cho Ukraine chủ yếu liên quan PDA, quyền lực vốn hoàn toàn nằm trong tay Tổng thống.
Như Tâm (Theo CNN, WSJ, Axios)