Để có được đĩa xôi dẻo thơm, người dân Phú Thượng rất kỹ lưỡng trong khâu chọn nguyên liệu. Gạo nếp cái hoa vàng được chị Nguyễn Thị Thu, người có 8 năm kinh nghiệm đồ xôi, tuyển chọn từ các tỉnh Hưng Yên, Thái Nguyên. Trước khi đồ, gạo và đậu xanh tách vỏ được ngâm 8-10 tiếng.
Sau khi ngâm đủ thời gian, gạo và đậu được đổ ra đãi thêm 1-2 lần rồi cho lên các rổ lớn để ráo nước.
Sau đó người dân sẽ rắc muối trắng vào gạo trộn đều để tạo vị đậm đà. Mỗi ngày, nhà chị Thu đồ khoảng 60 kg xôi, bán buôn cho các cửa hàng một nửa, nửa còn lại bán lẻ. Ngày lễ Tết, nhà chị đồ khoảng 180 kg gạo.
Cách nhà chị Thu hơn 30 m, gia đình chị Nguyễn Thị Minh Yến đã có hơn 10 năm gắn bó với nghề đồ xôi truyền thống. Vào những ngày giáp Tết, cả gia đình cùng huy động 5-6 người, tất bật bên những nồi xôi nghi ngút khói trong sân nhà. Xôi gấc với màu đỏ may mắn luôn được ưa chuộng nhất. Ngoài ra, xôi xéo với màu vàng óng từ bột nghệ cũng là đặc sản của làng Phú Thượng.
Gạo đã lên màu được chia vào các túi bằng vải màn trước khi đồ để giúp xôi chín đều, không bị nát dưới đáy nồi và các loại không bị lẫn vào nhau. "Nguyên liệu đầu vào phải ngon thì xôi mới ngon", chị Thu nói.
Ông Nguyễn Đình Dũng, 50 tuổi, đồ khoảng 100 kg xôi để bán dịp Tết ông Táo về trời, chủ yếu là xôi ngô, gấc và xôi hoa cau. Xôi sau khi đồ được cho vào giá trên cao để nguội.
Cuối năm các gia đình, cơ quan tổ chức tất niên, người làng Phú Thượng tiêu thụ được nhiều xôi hơn. Mới đây, một trung tâm tổ chức sự kiện đặt lượng xôi lớn cho khoảng 5.000 người ăn, ông Dũng phải đồ suốt một ngày mới hoàn thành đơn hàng.
Những năm gần đây, nhiều hộ gia đình làm xôi chuyển qua sử dụng nồi điện để tiết kiệm thời gian. Mỗi mẻ xôi chỉ mất khoảng 30 phút, đảm bảo an toàn vệ sinh và tối giản nhân công làm việc.
Xôi đồ lần một được lấy ra để nguội, đến gần sáng trước khi đi bán đồ lại lần hai giúp dẻo hơn.
Vào dịp 23 tháng chạp, các nghệ nhân làm xôi đã tạo hình xôi thành những chú cá vàng, cá chép đủ màu sắc, hay những bông hoa ngũ sắc. Các hộ nhận đặt hàng trước và đóng gói cẩn thận, đảm bảo xôi luôn giữ được hương vị thơm ngon khi đến tay người tiêu dùng.
Ôtô chở đầy xôi tới các điểm bán lẻ, siêu thị. Xôi không thể để hết trong cốp nên không gian ghế ngồi phía trên cũng được tận dụng.
Từ 5h30, gian hàng xôi của chị Thu trên đường Vũ Trọng Phụng đã bắt đầu nhộn nhịp. Những đĩa xôi đủ màu sắc, được tạo hình bắt mắt thu hút rất nhiều khách hàng vì giá cả phải chăng 15.000-20.000 đồng một đĩa. Thời gian cao điểm bán hàng là 6h đến 6h30, khi người dân đổ xô đến mua xôi cho bữa sáng hoặc chuẩn bị mâm cúng.
Sự tỉ mỉ đã góp phần tạo nên hương vị đặc trưng của xôi Phú Thượng, giúp nghề làm xôi nơi đây được ghi danh, trở thành Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Hoàng Giang