Chỉ vài giờ sau khi nghỉ lại trong căn lều "ger" truyền thống, cả Ganbaatar và bố mẹ đều khó thở, buồn nôn. Họ gọi cấp cứu, nhưng lúc bác sĩ đến nơi, Ganbaatar, người đang mang thai bốn tháng, đã tắt thở.
Trong buổi tối định mệnh đó, bố mẹ cô gái 29 tuổi này đã lần đầu tiên sử dụng than bánh không khói để sưởi ấm. Đây là loại than do chính phủ Mông Cổ phân phối, được làm từ than cốc ở vùng sa mạc Gobi và bột than, vốn có nguy cơ gây tử vong và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
Ganbaatar không phải trường hợp tử vong duy nhất khi sưởi ấm bằng loại than bánh này. Kể từ khi người dân Mông Cổ bắt đầu sử dụng loại than mới vào tháng 10, đã có 7 trường hợp tử vong, chủ yếu là trẻ em, phụ nữ mang thai và người già, chưa kể gần một nghìn người phải nhập viện ở các khu ổ chuột ở ngoại ô Ulanbator.
Các chuyên gia lo ngại rằng loại bánh than mới có thể gây ngộ độc CO, một loại khí độc không màu, không mùi.
Một cậu bé ở Ulanbator bê túi than không khói sau khi vừa mua ngày 19/10. Ảnh: AFP.
Bà Jargalsaikhan Mishigdorj, mẹ của Ganbaatar, cảnh báo rằng loại than bánh nên được sử dụng một cách cẩn trọng. "Tôi đã đốt than sưởi cả đời, nhưng chưa bao giờ bị ngạt thở", Mishigdorj nói.
Chính phủ Mông Cổ đang nỗ lực kiểm soát việc phát thải khói mù ở Ulanbator, một trong những thành phố ô nhiễm nhất thế giới, bằng cách thay thế loại than sưởi cũ vốn tạo ra nhiều khói. Loại than này thường được người nghèo sử dụng để sưởi ấm khi nhiệt độ ngoài trời xuống tới -40 độ C. Giới chức Mông Cổ giải thích rằng loại than bánh mới cháy được lâu hơn, tạo ra ít khói hơn.
Một y tá giấu tên tại Bệnh viện Cấp cứu Chống độc Quốc gia Mông Cổ cho hay cô chưa từng thấy số lượng bệnh nhân ngộ độc khí CO cao như vậy. "Chúng tôi đang phải làm việc với cường độ cao", cô nói.
Trong khi đó, cơ quan khẩn cấp thành phố cho rằng nếu người dân biết đốt than bánh đúng cách, tình trạng ngộ độc than sẽ được giảm thiểu. Họ cho hay các nhân viên dịch vụ y tế công cộng đã dành thời gian tới các khu nhà "ger" để dạy mọi người sử dụng loại nhiên liệu sưởi ấm mới, cũng như phát hiện các trường hợp tiếp tục đốt than củi.
Ulanbator là thủ đô lạnh nhất thế giới và chỉ một nửa số cư dân có hệ thống lò sưởi trung tâm. Đây cũng là nơi thường xuyên không đạt các khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về chất lượng không khí.
Nỗ lực của chính phủ Mông Cổ mang lại một số kết quả tích cực ban đầu. Lượng bụi mịn PM 2.5 đã giảm 40% ở Ulanbator so với tháng 10 năm ngoái, theo ông Sonomdagva, phó giáo sư Đại học Quốc gia Mông Cổ.
Song ông Sonomdagva giải thích rằng việc mùa thu ấm áp kéo dài cùng với nỗi nơm nớp bị chết ngạt vì dùng loại than mới khiến mọi người chỉ sưởi ấm bằng củi cũng có thể là lý do khiến bụi mịn giảm.
Một ngôi nhà "ger" truyền thống của người Mông Cổ. Ảnh: ADB.
Byambajargal Losol, một nhà vật lý tại Học viện Khoa học Mông Cổ, tin rằng việc sử dụng than bánh không khói là cách tốt nhất để giảm thiểu ô nhiễm không khí, nhưng cần phải giúp người dân sử dụng nó an toàn hơn.
"Mọi người đang sử dụng than bánh giống như than củi trước đây và đốt chúng theo cùng một cách. Nhưng than bánh dày hơn, được nén chặt hơn nên cần gấp đôi lượng oxy so với than củi", Losol nói. Nhà khoa học này giải thích rằng ngộ độc khí CO chỉ xảy ra khi nguồn cung cấp oxy cho lò sưởi bị hạn chế.
Nhà máy sản xuất than bánh do nhà nước Mông Cổ sở hữu khuyến cáo các gia đình nên vệ sinh bếp trước khi đốt loại than mới, đồng thời cung cấp dịch vụ cải tạo bếp miễn phí sau khi các vấn đề về loại than này được đề cập trên báo chí. Chính phủ cũng cam kết phân phối các cảm biến khói miễn phí tại các khu nhà "ger".
Loại than bánh mới cũng nhận được nhiều đánh giá tích cực. "Một túi than bánh dùng được 3 ngày, trong khi than củi chỉ dùng được một ngày", Turbold Sainbuyan, một cư dân sống trong nhà "ger", cho hay.
Mẹ của Sainbuyan, bà Enkhjargal Chuluun, một y tá tại phòng khám đa khoa tư nhân, cho hay bà vẫn lo lắng dù than bánh ấm hơn than củi. "Chúng tôi vẫn sợ bị ngạt thở, nên chúng tôi mở cửa sổ vào ban đêm", Chuluun nói.
Mai Lâm (Theo AFP)