Lớp TOEIC của chị Nga, nhân viên kiểm toán ở quận Gò Vấp, theo học vào tối thứ ba, năm, bảy hàng tuần, từ 17h45 đến 19h45. Thi đầu vào, chị Nga đạt trình độ TOEIC 400, được xếp khóa học 6 tháng, nếu chưa đạt mục tiêu sẽ được học tiếp khóa ngắn hạn mới.
"Công ty tôi mở rộng đối tác là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, cần làm việc nhiều bằng tiếng Anh. Nếu đạt được TOEIC 700, cùng với thâm niên ở công ty, tôi có thể được đề bạt lên trưởng nhóm", chị Nga nói.
Tốt nghiệp ngành Kế toán Đại học Mở TP HCM, yêu cầu đầu ra của trường khi đó ở mức trung bình khá. Không mấy khó khăn, chị luyện thi cấp tốc nửa năm để có được chứng chỉ, ra trường rồi xin làm ở công ty kiểm toán. Từ đó gần như chị không "đụng" vào tiếng Anh, đặc biệt là giao tiếp.
Vốn học khá tiếng Anh từ hồi phổ thông, chị tiếp thu kiến thức ở lớp khá nhanh, nhưng cho rằng khả năng hấp thụ và linh hoạt chỉ bằng một nửa thời sinh viên. "Sinh viên chỉ lo học, học gì nhớ đó, cơ hội rèn khả năng giao tiếp tiếng Anh cũng chẳng thiếu. Vậy mà tôi bỏ lỡ mất, chỉ học vừa đủ cho qua, giờ mới thấy tiếc", chị chia sẻ.
Lập gia đình rồi sinh hai con trong bốn năm, người mẹ trẻ tất bật với việc công ty, gia đình. Khi đứa út được hai tuổi, có thể gửi nhà trẻ và nhờ ông bà ngoại đỡ đần, chị được công ty cử đi học lớp cử nhân Luật để bổ sung nhân sự cho bộ phận pháp chế. "Ban ngày đi làm từ thứ hai đến thứ bảy, buổi tối ngày chẵn thì học lớp văn bằng hai, ngày lẻ thì học tiếng Anh, chủ nhật ở nhà chăm gia đình", chị liệt kê thời gian biểu và nói nhiều ngày cảm thấy áp lực đè nén đến khó thở.
Người đi làm theo học tiếng Anh tại các trung tâm ngoại ngữ hiện khá phổ biến. Chủ một trung tâm ở Thủ Đức (TP HCM) với khoảng 4.000 người đang theo học cho biết, một phần ba trong số này là những người đã đi làm, độ tuổi 22-35. Chi phí trung bình cho mỗi người đi làm học tiếng Anh 2-3 triệu đồng/tháng tùy theo chương trình và trình độ.
"Đó là các trung tâm bình thường, với hệ thống có tiếng, con số người học gấp vài lần, thậm chí hàng chục lần. Học phí ở một số trung tâm lớn cũng không hề rẻ, nhiều người sẵn sàng đóng 60-80 triệu đồng một khóa khoảng một năm để học tiếng Anh", chị này cho hay.
Sinh viên tìm hiểu việc làm tại một doanh nghiệp nước ngoài. Ảnh: Mạnh Tùng.
Tại Hà Nội, Quỳnh Phương (22 tuổi, nhân viên Marketing cho một doanh nghiệp nước ngoài) thường mua tạm đồ ăn lót dạ sau giờ tan sở lúc 19h, rồi chạy đến lớp tiếng Anh được bắt đầu 30 phút sau đó.
Phương đăng ký khóa học tập trung vào hai kỹ năng nghe, nói, một tuần ba buổi vào các tối thứ hai, tư, sáu. Lớp học 15 người thì Phương lớn nhất, bạn học là học sinh THCS và THPT. Trở ngại không chỉ là sự ngại ngùng về tuổi tác mà còn là khả năng giao tiếp khi cô "chỉ nói được mấy câu đơn giản, không khác gì một học sinh".
"Tôi mới đi làm được bốn tháng, cấp trên là người châu Âu và hay phải gặp đối tác người nước ngoài nên việc nghe, nói hạn chế là bất lợi với mình trong công việc", Phương chia sẻ. Cô gái 22 tuổi chấp nhận nộp liền học phí hai khóa học kéo dài 90 giờ (tương đương 4 tháng) để được giảm từ 19 xuống 16 triệu đồng. Thu nhập 10 triệu đồng/tháng, không thấp so với một sinh viên mới ra trường, nhưng phải đóng học phí tiếng Anh nên Phương chẳng còn được dư dả.
Không chỉ là tiền bạc, khó khăn lớn nhất lúc này với Phương là việc sắp xếp thời gian. Có những hôm bận đột xuất, cô chạy vội đến lớp không kịp ăn, bữa tối phải bắt đầu lúc 22h. Nhiều khi đi công tác hoặc có việc gấp, cô phải nghỉ học.
Nhớ lại hồi sinh viên, Phương hối tiếc. Được trường dạy học phần tiếng Anh 15 tín chỉ trong hai năm đầu, tập trung vào ngữ pháp, phần nghe, nói không đáng kể, nhưng Phương khi ấy chỉ xác định học vừa đủ, "không trượt là được".
Thời điểm thi chuẩn đầu ra, trường của Phương cho sinh viên hai lựa chọn: thi trong trường và lấy chứng chỉ do trường cấp hoặc thi chứng chỉ bên ngoài tại các tổ chức uy tín và quy đổi điểm. Dù lựa chọn hình thức nào, Phương và các bạn cùng khoa phải đạt ngưỡng B2 châu Âu, tương đương IELTS 5.5 hoặc TOEIC 600.
Trước khi thi khoảng nửa năm, cho rằng chứng chỉ của trường cấp không có giá trị bằng chứng chỉ học bên ngoài nên cô đã đăng ký hai khóa học IELTS hết 15 triệu đồng. Tuy nhiên sau khi học, Phương không thi IELTS ngay vì cảm thấy chưa tự tin, sau đó lại đăng ký thi ở trường.
Giống như Phương, chị Hồng (24 tuổi, nhân viên Marketing tại một công ty thời trang) thường xuyên vội vã sau mỗi giờ làm chiều thứ tư và thứ bảy để kịp đến lớp học tiếng Anh IELTS ở quận Cầu Giấy.
Học ngành Marketing tại Học viện Bưu chính Viễn thông, chị Hồng từng thấy phương pháp dạy tại trường nặng ngữ pháp, không có nhiều cơ hội giao tiếp nên mất hứng thú, bỏ bê học hành. Khi đi làm, tiếng Anh kém nên chị không đọc nổi tài liệu chuyên ngành, hai năm vẫn chỉ là nhân viên trong khi bạn cùng trang lứa đã làm trưởng nhóm sáng tạo nội dung.
Ở trung tâm tiếng Anh, chị được yêu cầu thực hiện bài kiểm tra ba kỹ năng nghe, đọc, viết để xếp khóa học, bao gồm cơ bản 1, cơ bản 2, nâng cao và luyện thi. Chương trình cơ bản 1 và 2 dành cho những người đã biết tiếng Anh nhưng gặp khó khăn trong sử dụng. Lớp nâng cao dành cho học viên nắm bắt tiếng Anh ở mức khá, kỹ năng nghe chưa tốt. Mỗi khóa giá 5 triệu đồng, học trong 3 tháng.
Hoàn thành khóa học cơ bản 2 và nâng cao, chị Hồng được chuyển lên học lớp luyện thi. So với hai khóa trước, nội dung lớp này khó hơn rất nhiều, cộng với mệt mỏi sau ngày dài làm việc nên chị cảm thấy uể oải, thiếu tập trung, không theo kịp bài giảng.
"Không chỉ khó tiếp thu, chị còn ngại ngùng vì là người đi làm duy nhất trong lớp. Lớp hơn 90 người thì hai phần ba là học sinh, còn lại là sinh viên, có mình tôi là người đi làm. Khi luyện nói trên lớp, thấy các em trẻ hơn nói trơn tru như người bản địa mà mình thì ấp úng khiến tôi vô cùng xấu hổ và tự ti", chị kể.
Bên cạnh việc học, chị Hồng được giáo viên nhắc nhở phải thường xuyên làm bài tập về nhà, tự rèn luyện nghe nói. Do khối lượng bài tập về nhà lớn nên ngoài hai buổi học trong tuần, các buổi tối khác chị phải dành để làm bài tập.
Chán chường vì lịch học và làm dày đặc, chị nghĩ ra cách làm bài tập chống đối bằng việc lên mạng tra đáp án bài tập và thi thoảng mới tự học nghe nói. Chương trình học khó, thời gian ôn tập ít nên dù đã qua nửa khóa, trình độ tiếng Anh của chị Hồng vẫn giậm chân tại chỗ.
Ông Nguyễn Hồng Tú, Giám đốc Trung tâm Power English (TP HCM) cho rằng tuổi càng nhỏ, khả năng tiếp thu ngoại ngữ càng tốt. Người đi làm học tiếng Anh thì không thể tốt bằng chính họ khi còn là sinh viên hay học sinh phổ thông. Chưa kể những áp lực công việc, gia đình, cuộc sống cũng làm phân tán việc học.
Theo ông Tú, người học tiếng Anh cần xác định bản thân là yếu tố quyết định đến 70% sự thành bại, trung tâm chỉ đóng vai trò cung cấp nền tảng. "Việc học tiếng Anh cần sự kiên trì, rèn luyện liên tục. Nếu người học chỉ cho rằng bỏ ra 50-70 triệu đồng rồi học một khóa là đạt được mục tiêu thì sai lầm", ông Tú nói.
Chưa kể, việc lựa chọn trung tâm để học cũng cần kỹ lưỡng và phù hợp với mục tiêu của bản thân. Hiện có nhiều trung tâm dạy chuyên giao tiếp, chuyên cho thiếu nhi hoặc chuyên các chứng chỉ quốc tế. Lựa chọn không đúng sẽ không hiệu quả.