Minh Khang 26 tuổi, ở Đồng Tháp, là người chuyển giới nam, thụ thai tự nhiên và sinh thường bé gái nặng 2,3 kg vào năm 2020. Mẹ của bé, Minh Anh, cũng là người chuyển giới, 23 tuổi, ở Cần Thơ. Đây là đôi vợ chồng hoán đổi giới tính công khai đầu tiên trong cộng đồng LGBT Việt Nam.
Ngày 11/9, trao đổi với VnExpress, Khang cho biết trước phẫu thuật chuyển giới, anh mang cơ thể nữ hoàn chỉnh, còn Minh Anh là một chàng trai đã trưởng thành. Do đó, dù chuyển thành giới tính nam, Khang vẫn có tử cung và khả năng mang thai như một phụ nữ bình thường.
"Người chuyển giới chúng tôi như bị bỏ lại phía sau", Khang nói, thêm rằng quãng thời gian anh mang thai là một trải nghiệm "khủng khiếp". Anh không được hưởng các quyền thai sản như người phụ nữ, phải làm việc nhiều hơn để chuẩn bị kinh tế đón con chào đời.
Như những bà bầu khác, thai nhi lớn lên đè vào các cơ quan nội tạng khiến anh khó thở, mất ngủ. Đến tuần thai 32, em bé có dấu hiệu dọa sinh non, Khang nhập viện, tiêm thuốc dưỡng thai. Điểm khác biệt là anh bị nhiều người bàn tán "đã chuyển giới mà vẫn còn sinh con", "còn tử cung, còn mang thai sao lại gọi là người chuyển giới"...
Khang chịu thêm áp lực có thể sinh con không khỏe mạnh bởi trước mang thai cả hai vợ chồng đã tiêm hormone (để đổi giới tính) trong thời gian dài, nhất là Khang sử dụng lượng lớn thuốc gây tê, gây mê, kháng sinh. "Tuy vậy hai vợ chồng khát khao có con nên quyết tâm sinh bé bằng mọi giá, dù phải đánh đổi bằng cả mạng sống", anh nói.
Sợ con thiệt thòi, Khang và vợ cố gắng dành nhiều thời gian để ở bên và vui chơi cùng con. Hiện, bé Chuột đã hai tuổi, rất ngoan và nghe lời. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Minh Khang là một trong hàng nghìn người chuyển giới ở Việt Nam có nhu cầu được hưởng chế độ thai sản và bảo hiểm xã hội khi mang thai, sinh con. Chính sách này không chỉ giúp họ đảm bảo về mặt tài chính, sức khỏe trong quá trình mang thai và sinh con nhỏ, mà còn mang ý nghĩa họ được sống bình đẳng như những người khác trong xã hội.
Các nhà hoạt động vì cộng đồng giới tính thứ ba nhận định đến lúc nhìn lại vấn đề quyền của người chuyển giới, kể cả đã phẫu thuật (còn gọi là can thiệp y tế) hay chưa. Anh Huỳnh Minh Thảo, nhà hoạt động thúc đẩy quyền LGBTQ+ Việt Nam định nghĩa người chuyển giới là người có nhận diện về giới khác với giới tính sinh học của họ. Ví dụ một người sinh ra với cơ thể (giới tính sinh học) là nam nhưng nghĩ mình là nữ, hoặc sinh ra với cơ thể là nữ nhưng nghĩ mình là nam.
"Chỉ cần suy nghĩ đó thôi thúc mãnh liệt khiến một người nhìn nhận về giới của mình khác với giới tính của cơ thể thôi thì đã là người chuyển giới rồi, chứ không cần phải can thiệp phẫu thuật mới gọi họ là người chuyển giới", anh Thảo nói.
Cùng quan điểm, anh Lương Thế Huy, Viện trưởng Nghiên cứu Xã hội Kinh tế và Môi trường, cho biết phẫu thuật chuyển giới là những can thiệp y tế như triệt sản, tạo hình bộ phận sinh dục, điều trị nội tiết tố và phẫu thuật thẩm mỹ, tuy nhiên không thay đổi cấu trúc gene, nhiễm sắc thể giới tính. Ngoài ra, không phải người chuyển giới nào tiến trình thay đổi cũng theo những bước đầy đủ, tuần tự như tiêm hormone, phẫu thuật ngực, cơ quan sinh dục, thẩm mỹ...
Thực tế, vì nhiều lý do như sức khỏe, tài chính... nhiều người chuyển giới không can thiệp y tế với cơ thể của họ. "Họ có thể không muốn phẫu thuật vì lý do kinh tế, sức khỏe, gia đình, nhưng vẫn có nhu cầu được thừa nhận về mặt pháp luật theo giới tính mà họ mong muốn", anh Huy nói và cho rằng việc được pháp luật thừa nhận giúp người chuyển giới dễ dàng hơn trong cuộc sống như xin việc, xuất nhập cảnh hoặc các hoạt động cần giấy tờ tùy thân khác. Từ đó, người chuyển giới cảm thấy được bình đẳng, được bảo vệ và có cơ hội phát triển bản thân cũng như sống hạnh phúc, khỏe mạnh hơn.
Hiện nay, theo Luật Dân sự sửa đổi năm 2015, một người được phép phẫu thuật chuyển giới khi bác sĩ các bệnh viện như Chợ Rẫy, Bạch Mai, Nhi Đồng... xác định "cấu trúc cơ thể đặc thù", ví dụ ngoại hình nam nhưng có tử cung, hoặc nam có âm đạo. Khi ấy, họ sẽ được bác sĩ tư vấn chọn bản giới phù hợp với từng cá nhân và phẫu thuật chuyển đổi giới tính. Sau chuyển giới thành công và có xác nhận của bác sĩ, họ được phép tiến hành các thủ tục sửa đổi thông tin cá nhân trên khai sinh và các giấy tờ tùy thân khác phù hợp bản giới đã thay đổi.
Những quy định này gây khó khăn cho cộng đồng người chuyển giới. Theo Bộ Y tế, ước tính có khoảng 480.000 người chuyển giới tại Việt Nam, song con số thực tế cao hơn rất nhiều bởi đa số giấu kín, chưa công khai. Hiện rất ít người chuyển giới Việt Nam được pháp luật công nhận. Hầu hết người chuyển giới tại Việt Nam sang Thái Lan phẫu thuật, khi về nước, ngoại hình giới tính của họ thay đổi nhưng không thể sửa đổi thông tin cá nhân trên giấy tờ tùy thân.
Bộ Y tế đang xây dựng dự thảo Luật chuyển đổi giới tính, cho phép người chuyển giới có đủ quyền và nghĩa vụ công dân bình thường như kết hôn, đi nghĩa vụ quân sự... Dự thảo cũng đề xuất người chuyển giới nam được công nhận mang thai, sinh con thì hưởng chế độ thai sản theo quy định pháp luật lao động và bảo hiểm xã hội. Ngoài ra, dự thảo đề xuất người chuyển giới không bắt buộc phải thực hiện can thiệp y học, "việc thực hiện can thiệp là hoàn toàn tự nguyện".
Hiện khoảng 122 quốc gia và vùng lãnh thổ thừa nhận quyền của người chuyển giới (ở nhiều cấp độ khác nhau), kể cả khi người đó không cần can thiệp y tế lên cơ thể.
Phẫu thuật chuyển giới từ nữ sang nam. Video: Universitat Tubingen
Nhiều người chuyển giới dường như đang sống "ngoài vòng pháp luật", do giấy tờ tùy thân không ghi giới tính giống như ngoại hình, hoặc họ không sử dụng tên khai sinh, và không được thừa nhận bản dạng giới thật.
Như Minh Khang, đến nay con gái đã tròn hai tuổi, song trên giấy tờ anh vẫn là người mẹ sinh học, chưa được luật pháp công nhận giới tính nam. "Tâm nguyện của tôi là trở thành người bố hợp pháp của con và được ghi vào giấy khai sinh của con", anh chia sẻ.
Thùy An