Chiến dịch quân sự kéo dài hơn hai tuần qua của Nga ở Ukraine đã khiến thị trường nhiên liệu bị gián đoạn, kết hợp với các lệnh trừng phạt đánh vào hoạt động xuất khẩu năng lượng của Nga đã đẩy giá xăng dầu thế giới lên mức cao kỷ lục.
Tình hình trở nên tồi tệ hơn khi Tổng thống Joe Biden công bố lệnh cấm nhập khẩu dầu và khí đốt Nga hôm 9/3. Giá dầu bị neo ở mức cao còn do giới hạn sản lượng mà Arab Saudi, quốc gia thuộc Tổ chức các Nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC), và Nga đặt ra.
Trong bối cảnh đó, chính quyền Biden đang có những bước đi thận trọng hướng tới cả ba gã khổng lồ dầu mỏ là Venezuela, Iran và Arab Saudi, những nước mà cả ông Biden lẫn những người tiền nhiệm từng không thể hiện quá nhiều quan tâm. Giờ đây, họ lại trở thành mục tiêu tiếp cận trong chiến dịch "ngoại giao dầu mỏ" của Washington trong nỗ lực hạ giá xăng dầu.
Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu tại một sự kiện ở Nhà Trắng hôm 4/3. Ảnh: AFP.
Chính quyền Biden kỳ vọng nỗ lực hướng tới ba "ông lớn dầu mỏ" này sẽ giúp ổn định giá dầu và khí đốt, đồng thời kéo các nước đó lại gần phương Tây hơn, rời xa mối quan hệ với Nga và Trung Quốc.
"Chúng ta có lợi ích toàn cầu khi duy trì nguồn cung cấp năng lượng ổn định, kể cả thông qua nỗ lực ngoại giao", Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói hôm 8/3 về động thái chìa tay với những nước từng hục hặc với Washington.
"Chúng ta sẽ đạt được nhiều lợi ích và phải dùng ngoại giao để thúc đẩy chúng", ông nói.
Giới chuyên gia đánh giá đây là một bước thay đổi đáng chú ý trong quan điểm của chính quyền Biden, từ ủng hộ các giá trị dân chủ trong giai đoạn đầu nhiệm kỳ, cho tới "duy trì lợi ích năng lượng" ở thời điểm hiện nay.
Nhưng chưa rõ chiến dịch ngoại giao này của Mỹ có thể cung cấp thêm dầu thô ra thị trường đủ nhanh để giúp đối phó với tình trạng thiếu nhiên liệu nghiêm trọng hiện nay hay không, đặc biệt là khi những nước như Arab Saudi có quan hệ lợi ích dầu mỏ chặt chẽ với Nga.
Arab Saudi gần đây đã thu được nguồn lợi lớn bằng cách hợp tác với nhà sản xuất dầu mỏ hàng đầu của Nga nhằm giảm sản lượng khai thác dầu khí toàn cầu, qua đó giữ giá dầu ở mức cao.
Trong khi đó, quan hệ giữa Mỹ và Arab Saudi xấu đi từ lúc tình báo Mỹ năm ngoái công bố báo cáo kết luận Thái tử Mohammed bin Salman đã đồng ý tiến hành bắt hoặc sát hại nhà báo Jamal Khashoggi. Chính phủ Arab Saudi phủ nhận mọi cáo buộc Thái tử liên quan đến sự việc và bác bỏ những phát hiện trong báo cáo.
Kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Biden được cho là chưa từng nói chuyện với Thái tử Mohammed.
"Liệu Tổng thống Biden có dám thừa nhận mình sai không?", nhà phân tích người Arab Saudi David Ottaway bình luận, đề cập đến những nỗ lực của ông chủ Nhà Trắng nhằm cải thiện mối quan hệ với Thái tử Mohammed. Arab Saudi được coi là nước có khả năng chấm dứt cuộc khủng hoảng giá dầu hiện nay một cách hiệu quả và nhanh chóng nhất.
Đối với Iran và Venezuela, Mỹ sẽ hoan nghênh các kết quả ngoại giao tích cực giúp tiếp cận lại nguồn dầu từ các quốc gia đó, nhưng "vấn đề là khi ấy, sức mạnh đàm phán của họ sẽ tăng lên đáng kể", Claudio Galimberti, nhân sự cấp cao tại công ty kinh doanh và nghiên cứu thị trường năng lượng Rystad Energy, trụ sở ở Oslo, Na Uy, nhận xét.
"Vì vậy, Iran và Venezuela có thể sẽ đưa ra rất nhiều yêu cầu cao để tham gia vào thỏa thuận dầu mỏ với Mỹ. Mặt khác, họ cũng không thể tăng công suất khai thác dầu trong ngày một ngày hai", Galimberti cho hay.
Chính sách "ngoại giao dầu mỏ" của Tổng thống Biden có lẽ được xúc tiến mạnh mẽ nhất với Venezuela, quốc gia có trữ lượng dầu mỏ lớn nhất thế giới. Một phái đoàn cấp cao Mỹ đã đến Venezuela cuối tuần trước, lần đầu tiên kể từ khi quan hệ song phương trở nên căng thẳng hồi những năm 1990.
Phái đoàn Mỹ dường như đã được Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro tiếp đón. Sau đó, hôm 8/3, Venezuela thông báo phóng thích hai tù nhân Mỹ.
Những tín hiệu tích cực này thắp lên hy vọng Venezuela được Mỹ gỡ bỏ các biện pháp trừng phạt và cuối cùng đưa dầu của họ trở lại thị trường. Nhưng ngay cả khi bước đột phá đó xảy ra, ngành công nghiệp dầu mỏ Venezuela có thể không đủ khả năng tăng sản lượng kịp thời nhằm giúp bình ổn giá. Sau nhiều năm bất ổn chính trị và không được đầu tư đúng mức, ngành sản xuất dầu mỏ Venezuela đã bị ảnh hưởng không nhỏ.
Paul Sheldon, chuyên gia về địa chính trị tại S&P Global Commodity Insights, cho biết việc loại bỏ các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với công ty dầu quốc doanh Venezuela có thể thúc đẩy sản lượng của nước này thêm 400.000 thùng mỗi ngày trong vòng vài tháng.
Theo các nhà phân tích năng lượng, Iran có thể nhanh chóng tăng sản lượng khai thác dầu hơn so với Venezuela và đủ khả năng cung cấp cho thị trường một triệu thùng mỗi ngày.
Tuy nhiên, dầu của Iran có nhiều khả năng đến tay những người mua khác hơn là Mỹ. Và nếu Mỹ cho phép Nga tự do buôn bán với Iran, điều này sẽ tạo khe hở giúp Moskva lách các lệnh cấm bán dầu mỏ thông qua Tehran.
Thực tế này có thể buộc chính quyền Biden tiếp cận nhiều hơn với Arab Saudi. Nếu chấp thuận đề xuất của Mỹ, Arab Saudi và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) có thể khai thác thêm hai triệu thùng dầu mỗi ngày.
Nhưng Thái tử Mohammed và Quốc vương Arab Saudi Salman bin Abdulaziz Al Saud đến nay không cho thấy họ muốn giúp chính quyền Biden thoát khỏi bế tắc.
UAE hôm 9/3 nói rằng họ sẽ thúc giục OPEC xem xét tăng sản lượng dầu. Tuy nhiên, một số quốc gia OPEC có thể không đồng ý tăng sản lượng khai thác để bù đắp cho những thiếu hụt từ Nga, vì điều đó có thể khiến OPEC khó sử dụng ảnh hưởng của mình để tác động đến giá dầu thế giới.
Trong khi chưa thể đảm bảo thành công ở nước ngoài, chính sách "ngoại giao dầu mỏ" đang khiến Tổng thống Biden hứng nhiều chỉ trích trong nước, khi tiếp cận những chính phủ mà Washington từng cáo buộc vi phạm nhân quyền hay bạo lực.
Nghị sĩ Dân chủ Ilhan Omar cho rằng chiến dịch quân sự Nga phát động ở Ukraine không nên là lý do củng cố mối quan hệ giữa Mỹ với Arab Saudi, viện dẫn lý do Arab Saudi đã tham gia vào cuộc xung đột kéo dài nhiều năm qua với Yemen.
Một số thành viên khác trong đảng Dân chủ của Tổng thống Biden cũng đã thể hiện rõ thái độ phản đối trước ý định đưa Mỹ xích lại gần hơn với Arab Saudi chỉ vì dầu mỏ.
Đảng Cộng hòa trong khi đó chỉ trích gay gắt chính quyền Biden vì giá xăng dầu tăng cao, đồng thời lên án bất kỳ nỗ lực nào nhằm phá băng quan hệ Mỹ - Iran.
Richard Goldberg, cựu quan chức Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời chính quyền cựu tổng thống Mỹ Donald Trump, cáo buộc chính quyền Biden đang truyền đi thông điệp rằng "Iran tài trợ cho khủng bố, nhưng hãy tiếp tục mua dầu của họ".
Mỹ năm 2019 liệt Iran vào danh sách các nước tài trợ khủng bố, bên cạnh một số quốc gia khác như Sudan, Syria.
Bảng giá tại một cây xăng ở San Diego, Mỹ, hôm 8/3. Ảnh: AP.
Những chỉ trích từ cả đảng Dân chủ và Cộng hòa khiến Tổng thống Biden rơi vào tình thế nhiều rủi ro, trong thời điểm ông cần sự ủng hộ hơn bao giờ hết. Nếu giá xăng dầu ở Mỹ tiếp tục leo thang dẫn đến lạm phát không được kiềm chế, cử tri Mỹ có thể ngày càng bất bình và quay lưng với đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử giữa kỳ tháng 11, khiến đảng này mất quyền kiểm soát cả Hạ viện lẫn Thượng viện. Nếu kịch bản đó xảy ra, các chính sách trong nhiệm kỳ của Tổng thống Biden có thể rơi vào bế tắc.
Aaron David Miller, chuyên gia tại Viện Hòa bình Quốc tế Carnegie, tin rằng chính quyền Biden đang sẵn sàng chấp nhận các rủi ro từ chiến dịch "ngoại giao dầu mỏ" của mình.
"Tổng thống Biden đang tìm cách vừa cân bằng lợi ích quốc gia, vừa đảm bảo lợi ích chính trị của bản thân", Miller nhận định. "Đây là một thử thách rất lớn, khi ông ấy tìm cách bảo vệ giá trị Mỹ, nhưng cũng phải hạn chế đà lạm phát, vấn đề có thể định đoạt tương lai chính trị của ông trong cuộc bầu cử quốc hội giữa nhiệm kỳ".
Vũ Hoàng (Theo AP)