Xã Diễn Kim, huyện Diễn Châu có nghề trồng dâu nuôi tằm, ươm tơ dệt đũi nổi tiếng xứ Nghệ. Toàn xã có hơn 50 ha dâu, mỗi gia đình trồng khoảng 500-1.000 m2 đất vườn và nông nghiệp.
Con tằm giống được mua từ các cơ sở nhân giống ở trong tỉnh với giá 100.000 đồng mỗi tấm trứng, có thời điểm là 150.000 đồng. Người dân đem ủ trứng trong những khay nhỏ, 3-5 ngày tằm con sẽ nở.
Tằm nhỏ vừa nở ra đã biết ăn và lớn rất nhanh. Sự phát triển của tằm trải qua 5 tuổi đời, mỗi tuổi kéo dài 2-3 ngày, qua một lần lột xác tằm sẽ thêm một tuổi. Việc chăm sóc, chuẩn bị thức ăn cho tằm phải tùy theo độ tuổi.
Bà Bùi Thị Thủy, 50 tuổi, xóm Tiền Tiến, xã Diễn Kim, cho biết một vụ nuôi tằm kéo dài 20-30 ngày tùy thuộc thời tiết, bán xong kén thì vào vụ mới.
Hàng ngày bà Thủy cùng các thành viên trong gia đình dậy sớm hái lá dâu trong vườn đem thái nhỏ bỏ vào nong cho tằm ăn.
Ở giai đoạn trưởng thành sức ăn của tằm rất lớn, nhất là lúc 5 tuổi, thức ăn bằng khoảng 80% lượng tiêu thụ trước đó.
"Tằm rất khó nuôi, nhạy cảm với thời tiết. Gặp trời mưa gió, sấm chớp tằm sẽ chết, kén hỏng, nếu thời tiết nóng quá cũng khó phát triển. Vào mùa hè, nhiều gia đình phải lắp điều hòa cho tằm", bà Thủy nói.
Tằm chín được đưa lên né để đóng kén. Né được đan bằng tre, cao khoảng 3 m, rộng 2,5 m, có những lỗ vuông.
Đóng kén là giai đoạn quan trọng nhất của sản xuất tơ tằm. Tằm nhả tơ trong 3-8 ngày. Trước khi "kết tổ", tằm sẽ đi tiểu nên phải mang né ra các vị trí có ánh nắng để phơi và hong sấy làm khô nước. Việc này giúp kén có màu đẹp và sáng, khi đem ươm tơ không bị tan, sợi óng đẹp...
Kén chín, người dân sẽ gỡ ra khỏi né để nhập cho các cơ sở thu mua, một kg giá 140.000 đồng.
Các cơ sở ươm tơ ngoài huy động thành viên trong gia đình thì còn thuê 3-5 lao động phụ trách vận chuyển tơ đưa đi nấu, kéo sợi. Họ được bao cơm trưa và tối, mỗi ngày nhận 300.000 đồng.
Vụ vừa rồi gia đình bà Nguyễn Thị Thu, 60 tuổi, trú xóm Tiền Tiến, xã Diễn Kim, nuôi 5 nong tằm, được 80 kg kén, đem bán được 10 triệu đồng. "Nghề này vất vả, phải thức khuya dậy sớm, như nuôi con mọn, tuy nhiên làm được quanh năm và cho thu nhập khá. Trung bình mỗi gia đình thu 6-10 triệu đồng mỗi vụ sau khi trừ chi phí", bà Thu nói.
Bà Bùi Thị Lệ, 67 tuổi, cho biết khi luộc kén trên nồi nước sôi phải dùng đũa khuấy liên tục để lấy mối tơ.
Khoảng 7-10 phút thì luộc xong một mẻ tơ khoảng 3 kg.
Cứ 10 sợi kén se thành một sợi tơ. Hàng ngày cơ sở của gia đình bà Lệ tiêu thụ một tạ kén, kéo được hơn 10 kg tơ.
"Đây là công đoạn quan trọng, người thợ phải túc trực để bắt mối sợi lên máy, cần quan sát kỹ những sợi tơ bị đứt để nối lại", bà Lệ nói.
Kén sau khi lấy mối tơ được đưa lên một khung chứa đầy nước với nhiệt độ ổn định ở mức 80 độ C để kéo sợi.
Ông Nguyễn Văn Trường, Giám đốc Hợp tác xã dịch vụ dâu tằm tơ và nông nghiệp Diễn Kim, cho biết do diện tích đất trồng dâu bị thu hẹp, số hộ dân theo nghề nuôi tằm cũng giảm dần, mỗi năm hao hụt 5-10 hộ. Hiện toàn xã có hơn 50 hộ trồng dâu nuôi tằm, khoảng 10 cơ sở làm nghề ươm tơ kéo sợi.
Tơ sau khi kéo xong được bỏ vào các cuộn nhựa, đưa lên máy guồng để guồng lại giúp sợi không bị đứt, rối và đảm bảo độ suôn.
Một tháng các cơ sở ở xã Diễn Kim bán khoảng 200-300 kg sợi tơ. Sau khi trừ các chi phí nhân công, nguyên liệu, lời vài chục triệu đồng.
Các cuộn tơ được đem phơi nắng vài ngày trước khi đóng gói xuất xưởng. Hiện tơ loại một giá 1,2 triệu đồng một kg, thấp nhất là 800.000 đồng. Thương lái thường đặt hàng mua tơ nhập cho các công ty dệt lụa, gấm, thảm ở trong nước hoặc xuất khẩu sang Ấn Độ, Indonesia.
Theo ông Nguyễn Văn Trường, Giám đốc Hợp tác xã dịch vụ dâu tằm tơ và nông nghiệp xã Diễn Kim, mỗi năm nghề trồng dâu nuôi tằm, ươm tơ dệt đũi mang lại tổng thu nhập 4 tỷ đồng cho người dân ở xã.
"Hiện nay làng nghề đối mặt với vấn đề khá nan giải là diện tích đất trồng dâu bị thu hẹp, ảnh hưởng lớn đền nguồn cung ứng kén cho các cơ sở ươm tơ", ông Trường nói.