Từ năm 8 tuổi, ông Vũ Văn Sinh đã biết tự làm đèn cho các em và các bạn cùng chơi. Lớn lên trong ngôi làng Đàn Viên (xã Cao Viên, Thanh Oai, Hà Nội) có nghề làm đèn lồng, đèn Trung thu, ông Sinh thấy yêu và gắn bó với công việc này.
Mỗi dịp Trung thu, cả gia đình ông Sinh lại làm đèn kéo quân. Chị Nguyễn Thị Thuỷ, con dâu ông Sinh, đang hoàn thiện khung đèn. Khung có hai loại, loại làm nan tre gắn với giấy poluya chơi được một tuần và loại làm bằng gỗ, vải tốt giữ được rất lâu.
Khó nhất trong làm đèn kéo quân là trục và tán quay cho đèn. Trục làm từ tre vót mảnh, vừa đủ nhẹ để có thể quay, vừa đủ cứng để treo hình không bị đổ. Với khung bằng tre sẽ được cuốn quanh bằng giấy poluya. Người làm phải dùng keo cố định giấy xung quanh khung, chỉ đề chừa ra một ô để chỗ cho nến, tản đèn.
Nghệ nhân Sinh đang dán và căn chỉnh chiếc tản đèn còn gọi là thông gió cho đèn. Tản đèn giúp cho hình tròn bằng nan tre có dính các hình thù bắt mắt có thể quay. Khi nến được thắp lên, lửa sẽ làm nóng không khí bên trong và gây chênh lệch nhiệt độ với bên ngoài để tạo ra luồng gió len lỏi qua khe của tản đèn và làm các hình ảnh quay vòng. Bóng của chúng được chiếu lên mặt giấy bên ngoài sống động như xem phim.
Các hình ảnh trên đèn thường thể hiện tinh thần yêu nước, giáo dục lòng tự hào dân tộc, như các tướng sĩ xung trận, ông trạng vinh quy bái tổ, tứ linh nhảy múa…
"Các nghệ nhân chúng tôi rất trăn trở trước việc nhiều sản phẩm Trung thu truyền thống như đèn kéo quân và các loại đèn khác ít xuất hiện trên thị trường. Nhưng với tình yêu nghề và mong muốn thế hệ con cháu không quên lịch sử dân tộc, cứ đến rằm tháng bảy hàng năm là gia đình tôi bắt đầu làm đèn kéo quân", người nghệ nhân 55 tuổi cho biết.
Bước cuối cùng lồng đèn sẽ được trang trí cho thật sặc sỡ. Những dóng trụ đèn được quấn bằng các loại giấy màu. Giấy kim vàng óng ánh trổ họa tiết để dán vào đầu và chân các trụ đèn. Bà Nguyễn Thị Hạnh, vợ ông Sinh, lên tận Hàng Mã để mua những nguyên liệu này về trang trí.
Cháu trai của ông Sinh, bé Vũ Văn Hoàng năm nay 7 tuổi đi học về là giúp ông làm lồng đèn. Hoàng đang cùng ông kiểm tra lại lần cuối chiếc lồng đèn vừa được hoàn thiện.
Gia đình ông Sinh làm đèn kéo quân hàng chục năm nay với cách thức và chất liệu gần như không thay đổi. "Tôi làm vì muốn giữ truyền thống gia đình, không làm thì thấy nhớ, chứ không xem nặng việc kinh doanh", ông Sinh nói.
Trung bình, mỗi người trong gia đình ông Sinh có thể làm hoàn thiện hai chiếc lồng đèn trong một ngày. Giá bán tuỳ theo kích cỡ, cái nhỏ 150.000 đồng. Mùa Trung thu năm nay nhà ông Sinh xuất ra hàng trăm đèn đi khắp tỉnh thành.
Giang Huy