Sản xuất, chế biến nước mắm là nghề truyền thống ở vùng biển Đề Gi, xã Cát Khánh, huyện Phù Cát. Theo thống kê của UBND xã, toàn địa bàn có hơn 300 cơ sở, hộ làm nước mắm, tập trung ở hai thôn là An Quang Đông, An Quang Tây. Mỗi năm, các cơ sở sản xuất hơn 100.000 lít nước mắm.
Nước mắm Đề Gi làm từ nguồn cá cơm, cá nục, cá sơn, cá thu kết hợp với muối của vùng biển Đề Gi và nước đầm Đạm Thủy. Đặc biệt, muối ở Đề Gi dùng muối cá mới tạo ra sản phẩm thơm, vị mặn, không chát. Nước mắm có đặc trưng màu vàng ươm hoặc vàng rơm, mùi vị đậm đà, hương thơm tự nhiên vì không có hóa chất, chất bảo quản, phụ gia.
Tùy theo chất lượng loại mắm sẽ có giá thành khác nhau được chia làm ba loại. Loại bình dân hiện tại 60.000-70.000 đồng/lít. Loại thượng hạng 120.000 đồng/lít và loại nhỏ lù 150.000 đồng/lít.
Cơ sở chế biến nước mắm tại Đề Gi. Ảnh: Báo Bình Định
Thị trường tiêu thụ nước mắm Đề Gi là trong huyện Phù Cát, tỉnh và khu vực miền Trung Tây Nguyên. Ông Đỗ Thanh Trúc, người làm nước mắm ở thôn An Quang Tây cho biết bí quyết để giữ bạn hàng là mắm phải sạch, đảm bảo chất lượng. Cá nguyên liệu phải là cá tươi, rửa sạch, để ráo nước. Tùy theo kích thước con cá cơm mà bỏ muối theo tỷ lệ ba cá - một muối, hoặc ba cá rưỡi - một muối. Khi muối mắm phải trộn đều cá và muối, sau đó cho vào chum, vại, rồi bịt kín, ủ trên 6 tháng đến một năm. Mỗi tháng gia đình ông bán khoảng 500 - 700 lít nước mắm.
Theo ông Nguyễn Hữu Dự, Trưởng thôn An Quang Tây, thôn có khoảng 670 hộ. 200 trong số này làm nước mắm truyền thống. Các hộ còn lại chủ yếu làm nghề đánh bắt, nuôi trồng thủy sản trên biển và đầm Đề Gi. Những hộ chế biến đa số theo phương pháp ủ chượp truyền thống. Hộ quy mô lớn có thể cung cấp 2.000 - 3.000 lít mỗi năm. Ông cho rằng nước mắm cá cơm Đề Gi luôn có mùi nồng nàn hơn một chút so với mắm ở làng khác. Nguyên nhân có thể do muối Đề Gi mặn hơn và cá cơm đánh bắt được chuyển đến tay người làm trong thời gian rất ngắn.
Một góc vùng biển Đề Gi. Ảnh: Phạm Linh
Thôn An Quang Đông cũng hơn 100 hộ theo nghề. Điểm chung là việc sản xuất tiêu thụ sản phẩm trước đây theo kiểu chưa gắn nhãn mác, thông tin, nguồn gốc. Để phát triển làng nghề, mở rộng thị trường cho người dân, năm 2017, Cục Sở hữu trí tuệ cấp chứng nhận nhãn hiệu Nước mắm Ðề Gi. Lãnh đạo địa phương ngay sau đó trao đổi, vận động các hộ sản xuất sử dụng nhãn hiệu cho sản phẩm và thông tin đầy đủ về chất lượng nguồn gốc. Nhiều hộ sản xuất đã chủ động vay vốn, mở rộng quy trình sản xuất, gắn thêm nhãn mác để tận dụng cơ hội. Đến nay, nhiều cơ sở đã đăng ký nhãn hiệu để mở rộng thị trường, thu hút người dùng.
Để hỗ trợ người dân làm kinh tế, địa phương còn mở lớp đào tạo, làm cầu nối tiếp cận vốn vay ngân hàng, đồng thời tuyên truyền, quảng bá sản phẩm làng nghề. Địa phương cũng khuyến khích người dân đầu tư, đổi mới công nghệ, cải tiến bao bì, để nâng cao chất lượng sản phẩm, không chỉ bán trong tỉnh mà đưa nước mắm Đề Gi ra cả nước.
Hoài Phương