Ngọc Lan 25 tuổi, trú ở Đông Anh, là huấn luyện viên thể hình, luôn tự tin sức khỏe vì tập luyện hằng ngày. Nghĩ mình còn trẻ, là "dân thể thao" nên Lan chưa từng đi khám. Mỗi lần mẹ nhắc đi kiểm tra sức khỏe, cô đều từ chối, cho rằng tuổi còn trẻ, bản thân khỏe mạnh, khám "chỉ tốn tiền". Thỉnh thoảng, cô bị ho rát, đau họng nhưng tặc lưỡi nghĩ "ốm xoàng, uống vài liều là khỏi".
Khoảng 4 tháng nay, Lan tự sờ thấy có u cục ở cổ, song không có dấu hiệu bất thường nên cô không chú ý. Đến khi u sưng to, đau, nuốt vướng, mẹ giục cô đi kiểm tra. Đi khám, bác sĩ phát hiện khối u ở vị trí bất thường, đề nghị bệnh nhân chuyển sang Bệnh viện K sinh thiết, kết quả u ác tuyến giáp, phải phẫu thuật.
Tương tự, Nam 28 tuổi, không đi khám sức khỏe định kỳ do nghĩ bản thân còn trẻ, ăn uống, thể dục lành mạnh nên không thể có bệnh. Đưa vợ đi khám sức khỏe Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, anh "tiện thể" làm các xét nghiệm sàng lọc cơ bản như xét nghiệm máu, nước tiểu và siêu âm ổ bụng... Người đàn ông bất ngờ khi kết quả cho thấy men gan, huyết áp tăng kèm mỡ máu, phải dùng thuốc điều trị.
Lan, Nam chỉ là hai trong nhiều trường hợp ngại đi khám tầm soát kiểm tra sức khỏe. Dù các gói khám cũng như cơ sở y tế ngày càng nhiều, người dân vẫn ám ảnh cảnh đi viện hoặc chủ quan nghĩ bản thân khỏe mạnh, chỉ khi dấu hiệu bệnh rõ ràng mới gặp bác sĩ.
Bác sĩ Bùi Đức Ngọt, Khoa Ngoại tổng hợp, Bệnh viện Bưu Điện, cho biết tình trạng này khá phổ biến, chủ yếu do mọi người chưa hiểu rõ mục đích của việc tầm soát bệnh tật nên ngần ngại thực hiện. Trong khi đó, việc phát hiện sớm ngay từ khi chưa có biểu hiện bệnh giúp nâng cao hiệu quả điều trị, giảm thời gian, chi phí điều trị.
"Không tầm soát thì không phát hiện bệnh, nhưng điều này không có nghĩa bạn không mang bệnh", ông Ngọt nói.
Đơn cử nội soi giúp sàng lọc nguy cơ, phát hiện sớm ung thư dạ dày hoặc đại tràng (nếu có). Trong quá trình nội soi, bác sĩ sẽ chỉ định cắt khối u, không cần mổ mở hay nằm viện. Trường hợp muộn, bệnh nhân phải mổ mở, vết mổ lớn, đau nhiều, thậm chí không thể can thiệp do quá nặng.
Tầm soát, kiểm tra sức khỏe còn giúp mọi người sớm phát hiện các bệnh chuyển hóa, thường không thể xác định qua biểu hiện bên ngoài như tiểu đường, rối loạn mỡ máu... Theo Bộ Y tế, bệnh đái tháo đường tính từ năm 2002 đến 2012 đã tăng gấp đôi ( từ2,7% lên 5,4% ở lứa tuổi từ 30 đến 69). Tỷ lệ người mắc bệnh đái tháo đường trong cộng đồng chưa được phát hiện vẫn rất cao, chiếm 63,6%. Đột quỵ, nhồi máu cơ tim, bệnh tim, tăng huyết áp cũng âm thầm tàn phá sức khỏe.
Theo các bác sĩ, nguyên nhân chính khiến mọi người ngần ngại khám tầm soát bệnh là nỗi sợ mắc bệnh, đặc biệt bệnh nan y hiểm nghèo. Ví dụ, bệnh ung thư có thể gây tử vong hoặc tốn kém chi phí điều trị, đem lại gánh nặng chăm sóc và tài chính cho người thân.
Khảo sát năm 2015 do Viện Nghiên cứu Sức khỏe toàn cầu George thực hiện tại 8 quốc gia với gần 10.000 bệnh nhân ung thư, 20% trong số đó ở Việt Nam, cho thấy 55% bệnh nhân gặp thảm họa tài chính và tử vong trong vòng một năm sau khi phát hiện bệnh. Sau 12 tháng điều trị, 66% người bệnh phải đi vay tiền chữa tiếp tục, 34% không đủ tiền mua thuốc, 24% khánh kiệt kinh tế gia đình. Hiện, có nhiều liệu pháp điều trị mới có thể kéo dài sự sống hoặc chữa khỏi ung thư, song quá trình điều trị lên tới hàng trăm triệu đồng đến hàng tỷ, trong khi chưa được BHYT chi trả.
"Điều này khiến cho mọi người ám ảnh cảnh đi viện, song đây là quyền tự do của mọi người, bác sĩ khó can thiệp", bác sĩ Ngô Văn Tỵ, Khoa Ung bướu, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, nói.
Hiện có hai hình thức là tầm soát sức khỏe tổng thể và tầm soát ung thư. Với tầm soát tổng thể, người bình thường được khuyến cáo nên thực hiện ít nhất một năm một lần, gồm xét nghiệm máu, siêu âm bụng, tuyến giáp, chụp XQ ngực, phổi, khám tai mũi họng...
Tầm soát ung thư giúp phát hiện những tổn thương tiền ung thư trong giai đoạn sớm, nhằm can thiệp kịp thời và tăng khả năng điều trị thành công. Ba loại ung thư thường gặp ở Việt Nam là phổi, gan, dạ dày, đều có tỷ lệ tử vong cao. Hiện, chưa có thống kê lượng bệnh nhân yêu cầu tầm soát toàn bộ để phòng bệnh, song đa số chỉ đi tầm soát khi có dấu hiệu điển hình.
Tuy nhiên, khám sàng lọc cũng có sai số nhất định, do máy móc, thiết bị hoặc sai sót từ nhân viên y tế. Một số cơ sở lợi dụng tâm lý người bệnh để trục lợi, bán gói khám tầm soát tràn lan. "Điều này gây tâm lý hoang mang hoặc yên tâm giả tạo cho người xét nghiệm", bác sĩ Tỵ nói.
Chẳng hạn, việc xét nghiệm các chất chỉ điểm khối u trong máu đều không có cơ sở khoa học. Lạm dụng các phương tiện hình ảnh như chụp cắt lớp toàn thân nhằm tầm soát ung thư cũng không mang lại hiệu quả tốt và chưa được tổ chức y tế nào khuyên dùng.
Do đó, bác sĩ khuyến cáo mọi người nên nên lựa chọn cơ sở y tế uy tín để khám định kỳ. Tuyệt đối không tin vào chiêu trò quảng cáo tràn lan trên mạng.
Mọi người có thể tầm soát theo độ tuổi. Theo khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch Mỹ, người từ 18 tuổi trở lên có thể đo huyết áp hằng năm để tầm soát nguy cơ tăng huyết áp. Hoặc phụ nữ từ 21 tuổi có thể làm xét nghiệm PAP Smear để tầm soát ung thư cổ tử cung. Tầm soát ung thư vú dành cho phụ nữ trên 40 tuổi, còn những người trên 50 tuổi có thể tầm soát ung thư đại trực tràng.
"Tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính, bệnh sử và nhu cầu của từng cá nhân để chọn chương trình khám phù hợp", bác sĩ Ngọt cho biết và thêm rằng trong khi khám có thể có nghi ngờ sẽ được chỉ định xét nghiệm chuyên sâu hơn.
Thùy An
*Tên nhân vật được thay đổi