Tháng 5/2014, thông qua tòa án Pháp, 26 công ty hóa chất ở Mỹ nhận được đơn khởi kiện đòi thừa nhận tác hại của chất độc hóa học họ đã cung cấp cho quân đội Mỹ gây ra cho sức khỏe con người trong chiến tranh Việt Nam những năm 1960-1970. Nguyên đơn là một phụ nữ Pháp gốc Việt, bà Trần Tố Nga.
Bà Nga nguyên là phóng viên Thông tấn xã Giải phóng, nay là Thông tấn xã Việt Nam, bị nhiễm chất độc da cam trong thời kỳ kháng chiến. Giai đoạn 1966-1970, bà sống và làm việc trong những vùng bị rải chất độc nặng nhất ở miền Nam Việt Nam như Củ Chi, Bình Long, đường mòn Hồ Chí Minh… Cả ba người con gái của bà đều nhiễm độc, trong đó con gái đầu đã mất khi mới 17 tháng tuổi, hai người con và cháu ngoại của bà cũng mắc nhiều bệnh do ảnh hưởng của dioxin.
Những năm sau giải phóng bà Nga tích cực tham gia các hoạt động xã hội. Sau đó vì những cống hiến thúc đẩy mối quan hệ giữa Pháp và Việt Nam, bà Nga được trao tặng Bắc đẩu Bội tinh. Bà định cư và nhập quốc tịch Pháp. Vụ khởi kiện 26 công ty hóa chất Mỹ của bà Nga diễn ra tại Tòa án thành phố Evry, Cộng hòa Pháp, bởi bà hiện là công dân Pháp.
Bà Trần Tố Nga. Ảnh: Khánh Ly.
Tháng 4 năm nay, vụ kiện bắt đầu các bước tố tụng, mở ra hy vọng cho các nạn nhân da cam Việt Nam nói chung. Ở tuổi 73, dù biết quỹ thời gian của cuộc đời mình không còn nhiều, bà Nga vẫn quyết tâm theo đuổi vụ kiện đến cùng không chỉ cho bản thân mà vì quyền lợi chung của nạn nhân da cam Việt Nam.
Bà Nga cho biết vụ kiện có những bước tiến khả quan dù rất khó nhận định phiên tòa sẽ kéo dài đến bao lâu. Bà quan niệm mỗi một phiên tòa diễn ra đã là một bước thắng lợi, bởi ít nhất vụ kiện đã thu hút sự quan tâm của cộng đồng Việt Nam và quốc tế để họ hiểu hơn về nạn nhân da cam Việt Nam. Hiện có 19 công ty hóa chất, trong đó có 2 công ty lớn sản xuất, cung cấp hóa chất phục vụ quân đội Mỹ trong chiến tranh Việt Nam, đã cử luật sư tham gia vụ kiện. Theo bà Nga, đó cũng là một bước thắng lợi.
Bà Nga cùng 2 nhà làm phim người Mỹ trở về chiến khu xưa Tây Ninh, nơi bà từng gắn bó. Ảnh: Khánh Ly.
Có ba luật sư Pháp thuộc văn phòng luật sư Bourdon & Forestier đại diện bảo vệ quyền lợi cho bà Tố Nga bao gồm các luật sư William Bourdon, Bertrand Repolt và Amélie Lefebvre. Đặc biệt, luật sư William Bourdon, dành nhiều tâm huyết cho cuộc đấu tranh đòi công lý cho nạn nhân chất độc da cam của Việt Nam, ủng hộ vụ kiện từ đầu, hỗ trợ bà Nga từ những ngày chuẩn bị hồ sơ, hoàn thiện thủ tục pháp lý. Các luật sư hiện cùng bà Tố Nga về Việt Nam đi thăm, tiếp xúc với nạn nhân chất độc da cam để hiểu rõ và có những chi tiết đắt giá, xác thực, tăng sức mạnh cho quá trình lập luận tại tòa án. Phiên tòa tiếp theo của vụ kiện dự kiến sẽ diễn ra vào tháng 10 năm nay.
Thiếu tướng Trần Ngọc Thổ, Chủ tịch Hội nạn nhân chất độc da cam TP HCM cho biết, hiện vụ kiện đang ở giai đoạn tranh tụng và nhận được sự quan tâm của cộng đồng. Hội nạn nhân chất độc da cam và các tổ chức cá nhân có liên quan đều ủng hộ tinh thần bà Nga tham gia vụ kiện.
Ông Thổ cho biết thêm, hiện nay TP HCM có khoảng 20.000 người bị nhiễm và phơi nhiễm chất độc da cam, trong đó 5.000 người từng là cựu chiến binh. Một trong những nỗ lực của Hội là xây dựng làng Cam với diện tích 49.000 m2 tại quận Hóc Môn, mong muốn trở thành mái nhà chung cho trẻ em bị nhiễm chất độc da cam không nơi nương tựa, chữa bệnh cho trẻ và đào tạo, dạy nghề cho các em. Dự kiến làng Cam sẽ hoàn thành vào năm 2018.
|
Năm 2004, Hội Nạn nhân chất độc da cam Việt Nam cùng một số nạn nhân đại diện kiện các công ty hóa chất Mỹ sản xuất chất độc da cam. Tòa án Mỹ bác đơn. Suốt 5 năm sau đó, đơn kiện của hàng nghìn nạn nhân chất độc da cam Việt Nam trình lên ba cấp sơ thẩm, phúc thẩm và tòa án tối cao liên bang Mỹ cũng đều đã bị bác với lý do không có trách nhiệm xem xét. Năm 2009, những người ủng hộ nạn nhân chất độc da cam trên toàn thế giới đã triệu tập một “Tòa án công luận quốc tế” ở Paris. Bà Trần Tố Nga được mời đến làm nhân chứng, kể lại câu chuyện của bà và bi kịch của cựu binh bị nhiễm chất độc da cam đang ngày đêm chung sống với bệnh tật. Vụ kiện năm ấy không có kết quả đáng kể, nhưng luật sư Pháp William Bourbon rất xúc động. Ông vui mừng khi biết bà Nga mang quốc tịch Pháp nên sẵn sàng giúp bà tiến hành vụ kiện. Nhưng chính vào lúc đó, luật pháp Pháp có sự thay đổi, quốc hội không cho phép các thẩm phán tiến hành tố tụng quốc tế. Họ đành tiếp tục chờ đợi. Năm 2013, các quyền hạn về luật quốc tế của tòa án Pháp được tái lập. Bà Nga một mình tiếp tục khởi kiện các công ty hóa chất Mỹ và vụ kiện đang tiến hành các bước tố tụng cho đến nay. Bà Nga là nạn nhân chất độc da cam mang quốc tịch Pháp. Các luật sư cho rằng đây là yếu tố may mắn, bởi việc bà mang quốc tịch Pháp cho phép họ kiện các công ty hóa chất Mỹ ra tòa án Pháp với tham vọng đòi một quyết định có tính pháp lý không phải chỉ cho bà Nga mà còn cho tất cả nạn nhân chất độc da cam Việt Nam. |
Khánh Ly