Ngày 26/9, PGS.TS Phan Thị Thu Hương, Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), cho biết giai đoạn trước, mỗi năm Việt Nam ghi nhận hơn 30.000 ca HIV mới, khoảng 10.000 người tử vong. 5 năm trở lại đây, số ca mắc mới giảm 1/3 (12.000), số người qua đời vì căn bệnh khoảng 2.000.
"Việt Nam đặt mục tiêu kết thúc dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn gặp phải nhiều khó khăn", bà Hương nói.
Cụ thể, xu hướng dịch đã có sự thay đổi, đặc biệt là đường lây truyền HIV. Trước đây, đường lây truyền chủ yếu ở nhóm nghiện chích ma túy và mại dâm, gần đây chuyển sang nhóm quan hệ tình dục không an toàn, đặc biệt người đồng giới nam hoặc chuyển giới. Do vấn đề kỳ thị, phân biệt đối xử, việc tiếp cận, cung cấp các dịch vụ dự phòng cho nhóm này khó khăn hơn, đòi hỏi chuẩn bị những mô hình chống chống dịch mới.
Bên cạnh đó, các nguồn tài trợ quốc tế cho hoạt động phòng chống HIV/AIDS bị cắt giảm, từ 80% tổng ngân sách xuống còn 50%, tiến tới chấm dứt hỗ trợ.
Trước bối cảnh này, Bộ Y tế đề xuất Việt Nam cần học tập kinh nghiệm của các nước để duy trì, nhân rộng và tạo điều kiện để các tổ chức xã hội tiếp tục cung cấp dịch vụ thông qua hình thức mua sắm (gọi tắt là hợp đồng xã hội).
Hợp đồng xã hội trong phòng, chống HIV/AIDS là một bản hợp đồng có tính ràng buộc về pháp lý giữa đại diện một đơn vị của nhà nước (bên A) và đơn vị ngoài nhà nước - là tổ chức xã hội (bên B), qua đó bên A trả tiền để bên B cung cấp các dịch vụ được yêu cầu với chi phí theo thỏa thuận. Theo ước tính, các tổ chức xã hội có thể đóng góp 25-50% trong việc cung cấp một số dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS.
Bộ Y tế đang thí điểm đề án mua sắm dịch vụ phòng chống HIV/AIDS do các tổ chức xã hội cung cấp tại 9 tỉnh, gồm Nghệ An, Tây Ninh, Đồng Nai, Tiền Giang, Cần Thơ, Kiên Giang, Bình Dương, Hải Phòng và Điện Biên.
Đại diện một tổ chức xã hội ở Điện Biên cung cấp dịch vụ phòng chống HIV/AIDS cho khách hàng. Ảnh: Cục Phòng chống HIV/AIDS
Tuy nhiên, Ths.BS Đỗ Hữu Thủy, Phó trưởng Phòng Dự phòng lây nhiễm HIV, Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), nhìn nhận hiện có một số rào cản pháp lý thực hiện việc ký hợp đồng với các tổ chức xã hội.
Thứ nhất, hiện các danh mục dịch vụ phòng chống HIV/AIDS chưa nằm trong danh mục các dịch vụ công được Thủ tướng phê duyệt, dẫn đến không thể sử dụng ngân sách để ký hợp đồng.
Thứ 2, Nghị định 32 của Chính phủ hướng dẫn việc giao nhiệm vụ hay đặt hàng chỉ thực hiện với các đơn vị sự nghiệp công lập. Do đó, các tổ chức xã hội (không phải đơn vị sự nghiệp công lập) không áp dụng được.
Thứ 3, hiện chưa có cơ quan nào ban hành định mức kinh tế kỹ thuật cũng như khung giá dịch vụ. Vì thế, chưa có cơ sở để thực hiện việc ký kết hợp đồng với các tổ chức xã hội.
PGS Hương đánh giá chương trình thí điểm mô hình hợp đồng xã hội là một tiền đề quan trọng trong việc chuyển dịch từ nguồn hỗ trợ quốc tế sang nguồn ngân sách nhà nước trong những năm tới; cung cấp các bằng chứng cho việc vận động chính sách nhằm tạo cơ chế thuận lợi cho các tổ chức xã hội tham gia hiệu quả và bền vững.
"Tuy nhiên, việc thực hiện mô hình này vẫn còn những rào cản ban đầu, cần sự chung tay của các bộ, ban ngành, các tổ chức quốc tế và doanh nghiệp xã hội", bà Hương cho hay.
Lê Nga