Mùa hạt dẻ Trùng Khánh

Huyện Trùng Khánh, cách TP Cao Bằng khoảng 58 km là thủ phủ của loại hạt dẻ thơm bùi ít nơi đâu sánh được. Hàng năm, cứ vào đầu mùa thu là hạt dẻ bắt đầu chín và có thể thu hoạch được.

Cây hạt dẻ theo tiếng địa phương còn gọi là Mác lịch. Huyện Trùng Khánh có diện tích trồng cây hạt dẻ trên 240 ha, tập trung nhiều ở thị trấn Trùng Khánh, các xã Chí Viễn, Khâm Thành, Đình Phong, Ngọc Khê và Phong Châu. Năm 2014, sản phẩm hạt dẻ Cao Bằng được công bố chỉ dẫn địa lý Trùng Khánh, đem lại ý nghĩa quan trọng về thương mại, du lịch địa phương.

Nữ nhiếp ảnh trẻ Lục Thị Niên (1989) thường gọi Mác Kham, người Tày sống tại Cao Bằng, đam mê chụp ảnh về mùa và cuộc sống con người quê hương. Trong đó, tác giả đã thực hiện bộ ảnh giới thiệu về “Mùa hạt dẻ Trùng Khánh”.

Cây hạt dẻ Cao Bằng cao 10-16 m, gốc lâu năm có đường kính đến 0,5 m với tán rộng. Ngoài yếu tố tự nhiên, cây được trồng theo quy trình, khoảng cách đều cây ở các sườn đồi cao 450-600 m. Trùng Khánh có thuận lợi về thổ nhưỡng và khí hậu, ngoài ra có nhiều sông và suối lớn chảy qua cung cấp đủ nước tưới, tạo điều kiện cho cây phát triển tốt.

Du khách tham quan vườn hạt dẻ lúc cây ra hoa vào mùa xuân. Theo Mác Kham, đến vườn hạt dẻ vào mùa xuân sẽ cảm nhận được mùi hương ngai ngái của những chùm hoa dẻ trắng muốt, còn mùa thu là lúc hoạch hạt dẻ chín.

Các chùm hạt dẻ chưa chín nhìn bên ngoài trông như quả chôm chôm non, vì chúng có lớp vỏ gai xù xì, nhọn như lông nhím.

Từ lâu giống hạt dẻ này đã gắn bó với đời sống của người Tày, Nùng ở Cao Bằng và là nguồn thu nhập đáng kể vào mỗi mùa thu hoạch. Mác Kham chia sẻ cách thu hoạch hạt dẻ thường thấy nhất là dùng sào tre móc cành rung cho trái chín rụng hoặc khi hạt đạt đủ độ chín thì tự rụng và thu lượm về.

Tháng 9 - 10 là mùa thu hoạch hạt dẻ Trùng Khánh. Quả dẻ chín có đường nứt ở vỏ ngoài, bên trong vỏ có từ 1 đến 3 hạt. Do bề ngoài vỏ có gai nên người dân mang cây gắp vào vườn nhặt trái, có thể tách hạt tại chỗ hoặc mang trái về nhà để bóc tách.

Khác biệt so với hạt dẻ ở các địa phương khác, ở Trùng Khánh hạt to đều, gấp 5-6 lần hạt dẻ rừng. Vỏ màu nâu sẫm, lớp lông tơ màu trắng nhạt, vỏ lụa mỏng, nhân có màu vàng, khi ăn có vị thơm ngon và bùi ngậy.

Hạt dẻ thông dụng nhất là luộc chín nhừ, nướng trên than hồng hay rang trong chảo. Ngoài ra, có thể làm món chân giò, xương ống ninh hạt dẻ tốt cho sức khỏe.

Vào mùa hạt dẻ, trước mỗi phiên chợ, tiểu thương sẽ tới từng vườn tìm mua để mang về bán trên chợ huyện, chợ tỉnh.

Du khách mua cần phân biệt hạt dẻ Cao Bằng với hạt dẻ Trung Quốc. Hạt Cao Bằng đắt hơn với giá bán 100.000 - 150.000 đồng/kg, gấp đôi hạt Trung Quốc. Ngoài ta, hạt dẻ Trung Quốc bán quanh năm, có kích thước to, hạt tròn, bên ngoài không có lông tơ và ruột bên trong có màu trắng.