Trong nhiều thập kỷ, ngành công nghiệp châu Âu phụ thuộc vào dầu và khí đốt tự nhiên với chi phí thấp của Nga để hoạt động. Giờ đây, chi phí năng lượng công nghiệp đang tăng cao sau khủng hoảng Ukraine, cản trở khả năng cạnh tranh của các nhà sản xuất trên toàn cầu. Các nhà máy đang gắt gao tìm giải pháp thay thế năng lượng Nga trước mối đe dọa Moskva có thể đột ngột cắt khí đốt.
Các nhà sản xuất hóa chất, phân bón, thép và hàng hóa sử dụng nhiều năng lượng khác của châu Âu đã phải chịu áp lực trong 8 tháng qua, từ lúc khủng hoảng Ukraine chưa nổ ra nhưng căng thẳng với Nga đã gia tăng. Một số đang phải đóng cửa bởi sự cạnh tranh từ các nhà máy ở Mỹ, Trung Đông và các khu vực khác, nơi chi phí năng lượng thấp hơn nhiều so với châu Âu. Giá khí đốt tự nhiên ở châu Âu hiện cao hơn gần ba lần so với ở Mỹ.
"Nhìn chung, mối quan tâm lớn với châu Âu là nhập khẩu ngày càng tăng và xuất khẩu giảm", Marco Mensink, Tổng giám đốc tập đoàn thương mại công nghiệp hóa chất Cefic, cho biết.
Căng thẳng với Nga khiến châu Âu phải chuẩn bị cho khả năng nguồn khí đốt thu hẹp nếu ông Putin cắt cung cấp cho toàn bộ khu vực. Cho đến nay, Gazprom đã cắt khí đốt đến Bulgaria, Phần Lan và Ba Lan sau khi các nước này từ chối thanh toán bằng đồng ruble. Tính đến năm ngoái, Nga cung cấp khoảng 40% lượng khí đốt tự nhiên của Liên minh châu Âu.
Chi phí năng lượng cao được dự báo sẽ ảnh hưởng đến sản xuất công nghiệp của khu vực và tăng trưởng kinh tế nói chung trong năm nay. Các nhà kinh tế tại Ủy ban châu Âu dự đoán nền kinh tế Đức sẽ suy giảm trong quý II dưới áp lực từ giá năng lượng cao.
Đức, nền kinh tế lớn nhất trong khu vực, cũng là khách hàng mua khí đốt tự nhiên lớn nhất của Nga. Người tiêu dùng châu Âu cũng gặp khó, vì chi phí năng lượng cao đang ảnh hưởng đến giá cả, làm giảm sức mua của họ.
Một nhà máy lọc dầu và khu phức hợp công nghiệp hóa chất ở Leuna, Đức. Ảnh: Bloomberg.
Việc loại bỏ nguồn cung của Nga có nguy cơ đặt ngành công nghiệp châu Âu vào thế bất lợi trong cạnh tranh lâu dài, trừ khi các nhà sản xuất có thể triển khai các công nghệ giúp giảm mạnh mức tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch.
Nhưng nhiều công nghệ trong số này, như sử dụng năng lượng gió và mặt trời để cung cấp năng lượng cho các lò nung của nhà máy hóa chất hoặc hydro để sản xuất thép, còn nhiều năm nữa mới trở nên khả thi về mặt thương mại. Các công nghệ này sẽ đòi hỏi khoản đầu tư lớn, theo các lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất.
Các nhà sản xuất phụ thuộc vào khí tự nhiên, vừa là nguồn năng lượng vừa là nguyên liệu thô trong sản xuất. Ở châu Âu, khí đốt tự nhiên ảnh hưởng lớn đến giá điện nên giá nguyên liệu này tăng đồng nghĩa các nhà máy cũng bị ảnh hưởng kép. Amoniac là sản phẩm nhạy cảm nhất, chiếm khoảng 70% lượng khí đốt mà châu Âu sử dụng làm nguyên liệu. Hầu hết lượng amoniac đó được sử dụng để làm phân bón.
Việc các công ty có thể thích ứng với giá năng lượng đang tăng cao của châu Âu hay không, phụ thuộc vào việc họ có thể điều phối từ các địa điểm sản xuất trên toàn cầu hay không. OCI NV, một nhà sản xuất phân bón có trụ sở tại Amsterdam, đã giảm sản lượng amoniac tại nhà máy ở Hà Lan và thay vào đó họ nhập khẩu hóa chất này từ các nhà máy của mình ở Texas, Ai Cập và Algeria, theo Giám đốc điều hành Ahmed El-Hoshy. Công ty vẫn đang hoàn thiện những bước cuối cùng của quá trình sản xuất phân bón tại Hà Lan.
Động thái tiết chế sản xuất của các ngành công nghiệp "khát" năng lượng đã làm giảm áp lực ngắn hạn với nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên của châu Âu, giải phóng nhiều khí đốt hơn để châu Âu sản xuất điện và sưởi ấm cho các ngôi nhà trong mùa đông tới, khi các quan chức cho rằng nguồn cung sẽ bị thắt chặt.
OCI thường chỉ nhập khẩu một lượng lớn amoniac sang châu Âu vào mùa đông khi giá khí đốt cao nhất. "Bây giờ mỗi tháng là một tháng mùa đông", ông El-Hoshy nói.
Các nhà sản xuất phân bón khác đã quyết định đóng cửa các nhà máy không thể nhập khẩu amoniac từ nước ngoài. CF Industries Holdings, nhà sản xuất phân bón lớn nhất của Anh, cho biết tuần trước rằng sẽ đóng cửa vĩnh viễn một nhà máy đã không sản xuất amoniac kể từ năm ngoái.
"Là một nhà sản xuất chi phí cao trong một ngành công nghiệp toàn cầu cạnh tranh gay gắt, chúng tôi nhận thấy những thách thức đáng kể với tính bền vững lâu dài từ cách tiếp cận hoạt động hiện tại của mình", Brett Nightingale, Giám đốc điều hành công ty con tại Anh của tập đoàn này cho biết.
Các nhà sản xuất thép châu Âu đã cắt giảm sản lượng kể từ tháng 10 để tiết kiệm tiền cho khí đốt và điện. Vào tháng 3, giá điện ở Tây Ban Nha tăng vọt đã khiến các nhà sản xuất thép ở đó phải giảm sản lượng hoặc đóng cửa hoàn toàn. "Điều này thực sự là điên rồ", Miguel Ferrandis Torres, Giám đốc tài chính của Acerinox SA có trụ sở tại Madrid, cho biết.
Các ngành công nghiệp đã vận động nhà chức trách và chính phủ châu Âu để được đảm bảo rằng họ sẽ tiếp tục nhận được khí đốt từ một nơi nào đó, nếu Nga ngừng cung cấp.
"Với Putin, không ai biết điều gì sẽ xảy ra", Jacob Hansen, Tổng giám đốc Fertilizers Europe, nhóm vận động hành lang chính của ngành phân bón, cho biết. "Chúng tôi không thể sản xuất bất kỳ loại phân bón nào nếu không có khí đốt. Phải khẳng định rằng chúng tôi cần nó hàng đầu", ông nói.
Nếu Nga ngừng dòng khí đốt sang Đức, nước này sẽ ưu tiên nguồn cung cho các hộ gia đình cũng như các dịch vụ quan trọng như bệnh viện, đồn cảnh sát và doanh trại quân đội. Trong khi, các nhà sản xuất công nghiệp lớn có thể phải đối mặt với tình trạng phân chia và gián đoạn, khiến hàng nghìn việc làm gặp rủi ro.
Quyết định ai có được khí đốt trong nền kinh tế lớn nhất châu Âu sẽ thuộc về Cơ quan Mạng lưới Liên bang Đức có trụ sở tại Bonn. Cơ quan này đã thành lập một "phòng chiến tranh", trang bị kho dự trữ dầu diesel, vòi hoa sen, giường ngủ và nguồn cung cấp thực phẩm, nơi một nhóm xử lý khủng hoảng gồm 65 người dự kiến sẽ làm việc suốt ngày đêm trong trường hợp khẩn cấp như vậy. Họ sẽ quyết việc phân chia lượng khí đốt còn lại của Đức.
"Chúng tôi sẽ xem xét cách các công ty cụ thể có thể đối phó với vấn đề này. Công ty nào có thể sống với tình trạng gián đoạn và cắt giảm khí đốt và công ty nào chắc chắn không thể", Klaus Müller, chủ tịch của cơ quan này cho biết.
Müller và nhóm của ông cũng sẽ xem xét các yếu tố như phân bố địa lý của các nhà sản xuất công nghiệp và cách vận chuyển khí đốt đến họ. "Chúng tôi cố gắng lường trước tất cả những yếu tố này, nhưng đó không phải là tình huống tốt phải đối mặt", ông cho biết thêm.
Các nhà sản xuất hóa chất của châu Âu dựa vào khí tự nhiên để vận hành các lò nung. Những lò nung lớn phân tách dầu và khí tự nhiên thành các hóa chất cấu thành dưới nhiệt độ và áp suất cực lớn. Ông Mensink của Cefic cho biết ngành công nghiệp đang nghiên cứu các cách để cung cấp năng lượng cho quá trình này bằng điện nhưng cho biết công nghệ này sẽ không sẵn sàng để sử dụng thương mại trước năm 2030.
Các nhà máy muốn thay thế điện chạy bằng khí đốt bằng điện từ năng lượng tái tạo, nhưng nguồn cung cấp năng lượng gió và mặt trời không đủ để đáp ứng nhu cầu. "Chúng tôi đang cố gắng hết mức có thể cho hoạt động sản xuất, nhưng thực tế là châu Âu sẽ phải đầu tư và xây dựng nhiều hơn nữa", ông Mensink nói.
Các nhà sản xuất thép châu Âu đang cam kết đại tu nhà máy của họ để chạy bằng hydro thay vì khí tự nhiên làm nguyên liệu thô. "Vẫn cần nguồn khí đốt khác ngoài Nga, khi mà không có cơ sở hạ tầng hydro với chi phí hợp lý", Axel Eggert, Tổng giám đốc nhóm vận động hành lang thép châu Âu Eurofer, cho biết.
Phiên An (theo WSJ)