"Các bạn có chương trình đào tạo nào liên quan đến vũ trụ dành cho học sinh tiểu học không? Các phương tiện truyền thông có mục nào thu hút sự quan tâm của các em nhỏ với khoa học vũ trụ không?", Charles Bolden, cựu giám đốc Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA), đặt câu hỏi với phóng viên VnExpress trong cuộc phỏng vấn ở Hà Nội hôm 12/6.
Đây là lần thứ hai ông Bolden đến Việt Nam với tư cách Đặc phái viên của Mỹ về vũ trụ. Mối quan tâm của cựu giám đốc NASA này là Việt Nam làm cách nào để các em nhỏ hứng thú với môn khoa học vũ trụ. Với phong thái nhanh nhẹn, tràn đầy năng lượng, ông dễ dàng khiến cho người đối diện cảm nhận được niềm say mê vô tận với khoa học không gian.
Là người Mỹ da màu đầu tiên giữ chức giám đốc NASA, Bolden tin rằng bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể trở thành phi hành gia trong tương lai nếu có niềm đam mê và học hành chăm chỉ. "Nhà khoa học cũng giống như vận động viên hay nhạc sĩ, đều cần luyện tập nhiều để trở thành người giỏi nhất", ông nói.
Nhớ lại tuổi thơ của mình, Bolden cho biết ông lớn lên ở Columbia, bang South Carolina, Mỹ, nơi trẻ em da màu và da trắng không học cùng trường và không có hoạt động chung. "Khi đó không có cơ hội cho bất cứ ai trong cộng đồng của tôi trở thành nhà du hành vũ trụ", ông kể.
Với nỗ lực không ngừng, Bolden có bằng cử nhân về khoa học điện, bằng thạc sĩ về quản lý hệ thống tại Đại học Nam California. Ông cũng tham gia chương trình đào tạo tại Học viện Hải quân Mỹ. Sau đó, Bolden trở thành phi công thử nghiệm cho Trung tâm Kiểm tra máy bay chiến đấu và Kỹ thuật hệ thống của Trung tâm kiểm tra không quân Hải quân Mỹ.
Ông Charles Bolden, cựu giám đốc NASA. Ảnh: Giang Huy. |
Bolden chưa bao giờ mơ mình sẽ trở thành phi hành gia, cho đến một ngày ông nói chuyện với người bạn gốc Phi Ronald McNair. Khi Bolden nói "mình sẽ không bao giờ được chọn" nếu nộp đơn vào một chương trình không gian sau khi hoàn thành chương trình bay của Lực lượng Thuỷ quân Lục chiến, McNair nhìn ông một cách kỳ lạ, nói đó là điều ngu ngốc nhất từng nghe, "làm sao anh biết được mình có được chọn hay không nếu không thử?"
"Tôi cảm thấy rất ngượng ngùng vì đã không đủ tự tin. Ba mẹ đã nuôi dạy tôi tốt hơn thế, họ từng nói con có thể làm bất cứ điều gì con muốn", Bolden nói. Sau đó, Bolden nộp hồ sơ và được chọn làm phi hành gia trong nhóm thứ hai của chương trình. Người bạn McNair của Bolden là người Mỹ da màu thứ hai bay vào không gian, McNair mất năm 1986 khi khi tàu con thoi Challenger phát nổ khiến toàn bộ 7 phi hành gia thiệt mạng.
"Đừng để ai nói rằng bạn không thể làm điều mà bạn muốn. Nếu thất bại, đừng lo sợ, bạn sẽ có những bài học từ đó", Bolden gợi ý. Ông cho rằng một nhà du hành vũ trụ không chỉ học tốt toán, các môn khoa học, mà cần giỏi cả lịch sử và ngôn ngữ.
Việc được bổ nhiệm làm giám đốc NASA năm 2009 cũng là bất ngờ với Bolden; ông chưa từng nghĩ đến vị trí đó. Dù vậy, Bolden không giấu được sự thất vọng khi đến giờ ông vẫn là người da màu duy nhất từng là giám đốc NASA. Ông tự cho rằng mình đã không hoàn thành tốt vai trò để tạo điều kiện cho những người da màu trẻ hơn có thể đảm nhận vị trí này.
Từng là phi công tham chiến ở Việt Nam năm 1972, Bolden lúc đó không có nhiều ấn tượng về mảnh đất này vì ông lúc đó đóng quân ở Thái Lan. Lần đầu tiên ông trở lại Việt Nam sau chiến tranh là năm 2012, trên cương vị giám đốc NASA. Đó cũng là thời điểm Hà Nội kỷ niệm 40 năm chiến thắng "Điện Biên Phủ trên không".
"Tôi vô cùng ấn tượng bởi sự nồng ấm của người Việt Nam dành cho mình. Họ khiến tôi thấy được chào đón, dù họ biết tôi là một trong những người từng tham chiến", ông Bolden nói.
Bolden khẳng định người Việt Nam có năng lực rất tốt trong lĩnh vực khoa học vũ trụ, điều được chứng minh trong quá trình ông làm việc trực tiếp với với nhiều người trong số khoảng 100 nhân viên gốc Việt tại NASA. Họ phần lớn là nhà khoa học máy tính, nhà lập trình, hỗ trợ việc chuẩn bị cho tàu con thoi bay vào không gian. "Họ sẽ không ở NASA nếu họ không phải những người đặc biệt. Đó là những người chiếm ưu thế về khoa học máy tính, lập trình", ông nói.
Bolden cho biết có nhiều người Việt tại Houston, Texas, nơi gia đình ông sống suốt 14 năm qua. Có lần con trai ông đi học về và tuyên bố sẽ không làm những thí nghiệm mô hình mà ông từng giúp nữa, vì nhiều bạn học người Việt của cậu có các dự án khoa học thực thụ. Các bậc cha mẹ người Việt đã đặt yêu cầu rất cao cho con mình, và bọn trẻ hiểu rằng chúng cần phải giỏi hơn những người khác ở trường.
Đến Việt Nam năm nay trên cương vị Đặc phái viên của Mỹ về vũ trụ, ông Bolden gặp một số cơ quan của chính phủ và doanh nghiệp để chia sẻ kinh nghiệm về không gian thương mại, tạo điều kiện cho nhiều người hơn bay vào vũ trụ. Ông cho hay chính phủ Mỹ đang nỗ lực sử dụng NASA và các tổ chức khác để thúc đẩy hợp tác với các nhà nghiên cứu ở Việt Nam.
Ông Bolden khuyến khích các nhà nghiên cứu Việt Nam nên tiếp tục hướng đi của mình, như tạo ra các vệ tinh nhỏ. Ông nhắc đến việc Trung tâm Vũ trụ quốc gia Việt Nam đã phóng vệ tinh phóng vào không gian và có thể gửi dữ liệu về cho Việt Nam sử dụng.
Ở tuổi 73, cựu giám đốc NASA tiết lộ mong ước của ông là một lần nữa bay vào không gian, trở thành một trong những người đầu tiên đặt chân lên Sao Hoả. Ông hy vọng con người khi đặt chân lên Sao Hoả có thể tìm ra sinh vật sống, có thể cho thấy sự sống thực tế trải rộng trong toàn bộ hệ Mặt Trời, nếu không muốn nói là trong cả vũ trụ. Từng bốn lần bay vào vũ trụ, Bolden cho rằng việc con người tìm ra sự sống ngoài Trái Đất là điều rất lớn lao, vì loài người có thể dùng vi khuẩn để tạo nên thực phẩm, vật liệu xây dựng hoặc các vật chất trên hành tinh khác. "Nhiều người trong chúng tôi hy vọng chúng ta sẽ tìm thấy dấu hiệu của sự sống trên một số hành tinh ngoài hệ Mặt Trời", Bolden nói.
Trước câu hỏi về người ngoài hành tinh, cựu giám đốc NASA phá lên cười, khẳng định mình chưa từng nhìn thấy họ. Ông thậm chí không thích khái niệm này, tin rằng điều đó sẽ không xảy ra nếu ông tiếp tục bay vào vũ trụ. Ông khẳng định hầu hết các Vật thể bay không xác định (UFO) đều có thể xác định được dưới góc độ khoa học.
Những chuyến bay vào không gian giúp Bolden thay đổi nhiều nhận thức về Trái Đất. Ông nhận thấy hành tinh này nhỏ như thế nào, con người thực sự đang sống trên một đại dương lớn vì 75% Trái Đất là nước. Nhìn từ không gian, các quốc gia không có biên giới và ranh giới, mà nối liền với nhau.
"Hiểu biết về không gian khiến tôi nhận thấy chúng ta phụ thuộc vào thiên nhiên nhiều đến mức nào và chúng ta không thực hiện đủ bổn phận để gìn giữ Trái Đất một cách nghiêm túc", ông nói.
Đánh giá về mối quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ, hai cựu thù trong chiến tranh, đang tăng cường hợp tác trên nhiều lĩnh vực, Bolden cho rằng hai bên đang nỗ lực vượt qua quá khứ. Trong lĩnh vực khoa học và khám phá không gian, các nhà nghiên cứu đều cố gắng tìm cách để khiến cuộc sống của nhân loại tốt đẹp hơn. Họ có cái nhìn vượt qua khỏi biên giới quốc gia và quốc tịch, có xu hướng tập trung vào các sứ mệnh và mục tiêu muốn đạt đến. Thực tế cho thấy khi một nhóm người có nền tảng khác nhau được đưa vào cùng một môi trường, nơi họ học cách hợp tác với nhau, thì sự khác biệt sẽ biến mất.
"Nếu ở trên cùng một trạm không gian quốc tế, tôi không nghĩ gì về việc bạn là người Việt, và có thể bạn cũng không coi tôi là người Mỹ gốc Phi. Sự khác biệt không có ý nghĩa gì hết. Vì thế việc khuyến khích con em chúng ta tham gia vào những lĩnh vực như khoa học sẽ mang lại lợi ích lớn nhất", ông Bolden nói.
Ông Bolden, phải, cùng phi hành gia Việt Nam Phạm Tuân. Ảnh: Giang Huy. |
Charles Bolden từng có 34 năm phục vụ trong Thủy quân Lục chiến Mỹ, được phong hàm thiếu tướng. Ông đã bay lên quỹ đạo bốn lần trên tàu con thoi từ năm 1986 đến 1994, chỉ huy hai trong số bốn chuyến bay này và lái trong hai chuyến bay khác.
Từ tháng 7/2009 đến đầu năm 2017, ông là giám đốc NASA. Các hoạt động nổi bật của NASA dưới sự lãnh đạo của ông gồm cuộc đổ bộ lên Sao Hỏa của tàu thăm dò Curiosity, phóng tàu vũ trụ tới Sao Mộc và sự ra mắt của Kính viễn vọng Không gian James Webb (JWST) năm 2018 nhằm thay thế Kính viễn vọng Không gian Hubble.
Ông Bolden đã kết hôn, có hai con và ba cháu gái.