Mỏ sắt lớn nhất Đông Nam Á bỏ hoang

Mỏ sắt Thạch Khê nằm trên địa bàn 5 xã ven biển của huyện Thạch Hà gồm: Thạch Khê, Đỉnh Bàn, Thạch Hải, Thạch Trị và Thạch Lạc. Tổng diện tích đất sử dụng của dự án là 4.821 ha.

Mỏ được phát hiện từ năm 1960, trữ lượng khoảng 544 triệu tấn, được đánh giá là mỏ sắt lớn nhất Đông Nam Á. Khu vực này nằm cách thành phố Hà Tĩnh 8 km về phía Đông, cách bờ biển Đông 1,6 km.

Dự án đầu tư khai thác và tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê do Công ty cổ phần Sắt Thạch Khê (TIC) làm chủ đầu tư được triển khai từ năm 2008, tổng vốn đầu tư khoảng 14.500 tỷ đồng, vòng đời khai thác hơn 50 năm.

Lễ khởi công dự án được tỉnh Hà Tĩnh tổ chức vào tháng 9/2009. Nhà chức trách kỳ vọng dự án sẽ giúp giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động địa phương, đáp ứng được nhu cầu tinh quặng sắt chất lượng cao và giá rẻ cho ngành luyện kim trong nước…

Công trường tại mỏ sắt Thạch Khê hồi đầu năm 2011.

Giai đoạn 2008-2011, công nhân đã bóc đất tầng phủ được khoảng 12,7 triệu m3, độ sâu -34 m so với mực nước biển, thu hồi 3.000 tấn quặng. Dự án sau đó gặp vướng mắc về huy động và góp vốn, dẫn đến hàng loạt hệ lụy, như: Chậm tiến độ giải phóng mặt bằng, thiếu tiền thanh toán cho nhà thầu tư vấn lập thiết kế kỹ thuật và xây dựng khu tái định cư. Tháng 11/2011, Chính phủ phải cho tạm dừng dự án để thẩm định lại thiết kế kỹ thuật và tái cơ cấu cổ đông.

Giữa tháng 3/2021, cổng chính ra vào cửa xí nghiệp khai thác mỏ đóng kín, gỉ sét, xung quanh bờ tường rào rêu mốc. Các máy xúc trước kia dùng để phục vụ dự án nay tập kết trong khuôn viên nhà điều hành.

Ôtô tải, xe cẩu qua nhiều năm không sử dụng, thùng bị gỉ sét.

Từ cuối năm 2016, UBND tỉnh Hà Tĩnh có báo cáo gửi Trung ương đề xuất tạm dừng dự án với nhiều lý do như: Công nghệ, kỹ thuật khai thác chưa phù hợp với đặc thù địa chất mỏ, tiềm ẩn nhiều nguy cơ tác động lớn đến môi trường; phương thức vận chuyển quặng khó khả thi, hiệu quả thấp, ảnh hưởng lớn đến hệ thống hạ tầng giao thông trên địa bàn; thị trường tiêu thụ quặng sắt chưa chắc chắn...

Khu vực moong mỏ trước kia công nhân bóc đất tầng phủ, nay thành một hồ nước rộng lớn, sâu hàng chục mét.

Nhiều ống nhựa cỡ lớn dài hàng trăm mét nối từ trong bờ ra moong mỏ phục vụ thi công trước đây, hiện chưa thu dọn.

Khu vực mỏ có nhiều nhà cấp bốn của người dân đã bàn giao cho chủ đầu tư, để giải phóng mặt bằng phục vụ thi công song chưa đập bỏ.

Tổng diện tích giải phóng mặt bằng là 839 ha, trong đó hơn 741 ha đã hoàn thành ở khu vực mỏ và 89 ha tại các khu tái định cư. Dự kiến ban đầu 3.952 hộ dân phải đến khu tái định cư, song đến nay mới có hơn 100 hộ di dời.

Trụ sở của một số công ty cho thuê máy móc, thiết bị xây dựng, kinh doanh đất đá, cát sỏi... trong khu vực mỏ nay đã đóng cửa, bỏ hoang.

Năm 2017 đến nay, thấy dự án "nằm im", nhiều người dân địa phương trước kia thuộc diện di dân tái định cư, nay quay về ở tại các ngôi nhà chưa giải tỏa trong khu mỏ để trồng hoa màu, nuôi gia cầm.

Ông Bùi Quang Đào, 56 tuổi, trú xã Đỉnh Bàn, huyện Thạch Hà cho biết năm 2014 đã nhận một tỷ đồng để lên khu tái định cư cách mỏ khoảng 3 km làm nhà mới. Ba năm trước, ông xin chính quyền về lại ngôi nhà cũ trong mỏ để lấy đất sản xuất, khi nào khởi động lại dự án thì gia đình ông sẽ rời đi.

Người dân các xã Đỉnh Bàn, Thạch Khê, Thạch Hải... thường lùa trâu bò vào khu vực mỏ sắt chăn thả.

Tại các hồ nước đọng xung quanh mỏ hàng ngày có nhiều người vào đứng trên bờ cát câu cá.

Ngày 19/3, một lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh cho biết, việc dừng khai thác mỏ sắt Thạch Khê được Ban thường vụ Tỉnh ủy bàn rất kỹ lưỡng. Theo vị này, mỏ sắt quá gần biển và thành phố Hà Tĩnh, tiếp tục khai thác sẽ gây ra nhiều hệ lụy, ảnh hưởng đến sức khỏe con người. "Vài tuần trước, tỉnh tiếp tục có văn bản gửi Chính phủ, đề nghị đưa vấn đề dừng khai thác mỏ sắt Thạch Khê xin ý kiến cấp có thẩm quyền", vị này nói.