Một trong những yếu tố để đánh giá một thành phố văn minh hiện đại đó là việc tổ chức hệ thống giao thông công cộng. Trong bài viết này tôi đưa ra một mô hình giao thông công cộng kết hợp giữa xe buýt và xe đạp, phù hợp với tình hình thực tế tại thành phố Hồ Chí Minh để góp phần xây dựng thành phố trở thành một thành phố văn minh hiện đại hàng đầu.
Thực trạng giao thông thành phố hiện nay
TP Hồ Chí Minh là một thành phố lớn nhất nước với 8 triệu dân, hơn 3 triệu xe gắn máy và hàng trăm ngàn xe ô tô các loại nhưng đường phố chật hẹp, đặc biệt trong khu vực nội thành. Hàng ngày ở thành phố vấn đề kẹt xe gây ách tắc giao thông là vấn đề người dân thành phố rất quan tâm.
Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng kẹt xe, nhưng vấn đề chính là việc sử dụng xe gắn máy quá nhiều trong thành phố. Vì vậy một hệ thống giao thông công cộng hiệu quả đáp ứng được phần lớn nhu cầu đi lại của nhân dân thành phố là hết sức cấp thiết hiện nay.
Hệ thống giao thông công cộng bằng xe buýt trong thành phố chỉ chiếm từ 5 - 10% nhu cầu đi lại của người dân thành phố. Chính vì hệ thống xe buýt chưa rộng khắp, việc đi lại bằng xe buýt rất khó khăn, xe chỉ phục vụ cho một số rất ít người mà điểm xuất phát và điểm dừng trùng với tuyến phục vụ của xe buýt nên việc đi lại chính trong thành phố là phương tiện cá nhân (xe gắn máy). Đây là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ùn tắc giao thông trong thành phố.
Hiện nay, chính quyền thành phố đã có những chính sách khuyến khích người đi lại bằng hệ thống xe buýt bằng việc bù lỗ giá vé, thay mới các xe buýt, tăng cường một số tuyến mới, tuy nhiên hiệu quả vẫn chưa cao. Do đó nhu cầu có một giải pháp để làm tăng hiệu quả của hệ thống giao thông công cộng để giảm bớt giao thông cá nhân (xe gắn máy) là vấn đề thời sự hiện nay.
Mô hình giao thông công cộng lý tưởng
Hệ thống giao thông công cộng (GTCC) lý tưởng là hệ thống mà nó có thể đáp ứng mọi nhu cầu đi lại của người dân thành phố ở bất cứ đâu, có thể đi lại bất cứ nơi nào, vào bất cứ lúc nào.
Từ định nghĩa về mô hình lý tưởng như trên, tôi đề xuất một mô hình GTCC hiệu quả hơn so hệ thống GTCC hiện nay.
Có nhiều tổ chức trong và ngoài nước đưa ra nhiều giải pháp để giải quyết vấn đề GTCC của thành phố như: tạo hệ thống metro ngầm, metro trên cao, tăng cường dày đặc tuyến xe buýt… Với thực trạng hệ thống giao thông cũng như đô thị hiện nay việc đầu tư để làm hệ thống metro là rất lớn, cần được thực hiện trong thời gian dài. Giải pháp này là giải pháp trong tương lai khi mà qui hoạch của thành phố và kính phí đầu tư cho phép.
Để tạo ra những đường tuyến xe buýt dày đặc trong thành phố là điều rất khó thực hiện bởi đòi hỏi phải có sự đầu tư rất lớn về cơ sở hạ tầng (mở rộng những đường phố chật hẹp để xe buýt có thể hoạt động) cũng như về số lượng lớn xe buýt. Từ những khó khăn và thực trạng hiện nay của thành phố, bài viết này đưa ra một mô hình GTCC phù hợp với thành phố hiện nay và được gọi là: hệ thống xe buýt hai cấp.
Hệ thống này kết hợp sự tiện lợi của phương tiện giao thông công cộng như xe buýt và xe đạp, tạo thành mô hình văn mình về giao thông.
· Cấp một: dùng xe buýt đưa hành khách trên các tuyến đường chính, khu vực đông dân cư của thành phố từ các trạm chờ xe.
· Cấp hai: là dùng xe đạp để người dân tự đi đến các nơi mà mình mong muốn.
Để thực hiện mô hình GTCC trên chúng ta sẽ phải giải quyết một số vấn đề như sau:
- Phân luồng xe buýt cho những đường chính và đường phụ để tạo ra mạng lưới tương đối rộng khắp.
- Sản xuất ra một loại xe đạp đặc chủng cho giao thông công cộng để người tham gia giao thông có thể gửi và lấy xe ở bất kỳ trạm chờ xe buýt nào.
- Xây dựng các trạm chờ xe buýt sao cho khả năng phục vụ trong một bán kính nhất định mà phù hợp với việc di chuyển bằng xe đạp.
Phân luồng xe buýt: Với hệ thống xe buýt hiện có, chỉ cần sắp xếp hợp lý về khoảng cách cũng như thời gian đón khách. Ngoài ra chúng ta cần tăng cường một số xe để phục vụ cho các tuyến mới ở các khu đô thị mới, khu công nghiệp cũng như các vùng ven của thành phố và nối với các tuyến quốc lộ đi các tỉnh trong cả nước. Trong tương lai hệ thống xe buýt có thể thay thế băng hệ thông metro mà hiên nay thành phố có kế hoạch triển khai.
Xe đạp đặc chủng: Việc tạo ra một xe đạp đặc chủng để phục vụ cho giao thông công cộng là việc nằm trong tầm tay của các công ty sản xuất xe máy trong nước có thể thực hiện được dễ dàng. Xe đạp này yêu cầu có những đặc điểm cũng như kích thước khác hẳn với những xe đạp thông thường để tránh tình trạng thay, tráo đổi xe. Trên mỗi xe đều có số nhất định.
Mỗi người khi tham gia giao thông cần đăng ký mua một xe đặc chủng thì được cấp một thẻ vạch. Trong thẻ vạch có ghi rõ về tên, tuổi, địa chỉ liên lạc, số CMND, điện thoại. Nếu hệ thống ngân hàng cho phép thì thẻ có thể phát triển như một thẻ tín dụng để thanh toán tiền khi tham gia hệ thống xe buýt này.
Khi một người đi xe buýt vào trạm và gửi xe đạp lại bằng cách quét thẻ vạch, hệ thống máy tính sẽ lưu lại hành khách đó đã gửi chiếc xe đạp số đó vào trạm chờ xe.
Tất cả các trạm chờ xe buýt được nối mạng với nhau theo một đường truyền Internet riêng biệt. Khi người hành khách xuống chỉ cần quét thẻ vạch và có thể lấy bất kỳ một chiếc xe đạp khác để đi đến nơi mình mong muốn. Nếu hành khách không lấy xe mà đi bộ thì không cần quét thẻ, khi nào hành khách muốn lấy xe đạp thì chỉ cần quét thẻ để lấy xe từ bất cứ trạm nào.
Việc sửa chữa và bảo trì xe đạp được thực hiện tại trạm dừng, những xe bị hư hỏng nặng sẽ được đem về xưởng chính để sữa chữa. Những nguyên nhân làm hư hỏng xe do yếu tố khách quan đều được sửa chữa miễn phí và được tính vào giá cước xe buýt, còn các nguyên nhân khác thì người sử dụng xe đạp đó sẽ phải chịu chi phí sửa chữa.
Ngoài ra cũng có thể sản xuất ra những xe đạp điện đặc chủng để phục theo yêu cầu của khách hàng.
Xây dựng các trạm dừng xe buýt:
- Bố trí các trạm dừng theo bán kính nhất định, bán kính này phụ thuộc vào việc đầu tư ban đầu cũng như số tuyến xe buýt, nó có thể giảm xuống khi đầu tư tiếp tục.
- Các trạm dừng được lắp ráp bởi các đơn nguyên để có thể lắp lớn hoặc nhỏ tùy theo điều kiện thực tế ở nơi đặt trạm dừng.
- Trạm dừng có thể đặt ở nơi công cộng, công viên, nhà máy, trường học, lề đường hay vận động những nhà dân tham gia vào vì những lợi ích to lớn mà nó mang lại.
- Trong trạm dừng xe sẽ gồm có nhà vệ sinh, ghế ngồi chờ, bán báo, shop, nước giải khát…
- Có thể phát triển trạm chờ thành nơi thông tin về tình hình giao thông (nơi nào bị kẹt xe, đường nào nên đi), thông tin công cộng, quảng cáo, thi trương chứng khoán …
Sau khi thực hiện mô hình GTCC trên, chúng ta dùng các biện pháp khuyến khích và chế tài để phát triển GTCC và hạn chế việc di chuyển bằng xe gắn máy, làm cho việc đi gắn máy sẽ trở nên bất tiện và đắt đỏ bằng những biện pháp theo từng bước như sau:
- Hỗ trợ giá cho việc mua xe đạp đặc chủng cũng như giá cước xe buýt.
- Cung cấp bản đồ về các tuyến, trạm dừng cho hành khách.
- Không đăng ký thêm xe gắn máy mới.
- Người điều khiển xe gắn máy phải chấp hành nghiêm chỉnh luật lệ giao thông và phạt nặng những hành vi vi phạm.
- Xe gắn máy phải đảm bảo an toàn khi tham gia giao thông. Người ngồi trên xe gắn máy phải đội mũ bảo hộ.
- Không cho phép xe gắn máy đậu trên lề đường mà phải gửi vào bãi gửi xe quy định. Các bãi này được bố trí lớn hơn hoặc bằng ½ khoảng cách giữa hai trạm dừng xe buýt.
Khi thực hiện mô hình GTCC này sẽ mang lại những lợi ích như sau:
- Về mặt chính trị - xã hội: giảm thiểu tình trạng kẹt xe, giảm bớt tai nạn giao thông, tạo công ăn việc làm cho nhiều người. Tạo thói quen người dân trong việc chấp hành các luật lệ giao thông và tiếp cận những công nghệ hiện đại trong giao thông cũng như trong việc thanh toán bằng thẻ tín dụng.
- Về môi trường: làm trong sạch môi trường, hạn chế khói bụi, tiếng ồn nâng cao sức khỏe của người dân làm cho môi trường sống của chúng ta ngày càng tốt đẹp hơn.
- Về kinh tế: cải thiện được hệ thống giao thông đô thị, làm tăng năng suất lao động của toàn xã hội, thu hút vốn đầu tư nước ngoài, thu hút khách du lịch, phát triển mạnh về các loại hình dịch vụ. Mô hình này có thể lập dự án để vay vốn từ các tổ chức quốc tế.
Ngoài những lợi ích trên, chúng ta sẽ phải giải quyết những khó khăn sau:
+ Phải giải quyết một lượng lớn xe máy bị thải ra. Chuyển đến các vùng sâu xa chưa phát triển về đô thị
+ Các ngành sản xuất và lắp ráp xe máy sẽ bị ảnh hưởng lớn. Có thể chuyển qua sản xuất xe hơi, xe buýt
+ Ngành dịch vụ cho xe gắn máy, xe ôm bị giảm sút làm ảnh hưởng lớn đến đời sống của họ. Cung cấp cho họ các công việc mới mà hệ thống này mang lại
Với hiệu quả rất lớn về nhiều mặt mà mô hình này mang lại, tuy còn một số khó khăn trước mắt cần phải giải quyết, nhưng ngay bây giờ chúng ta hãy cùng nhau hành động đưa mô hình này vào cuộc sống để góp phần xây dựng thành phố chúng ta trở thành một thành phố văn minh hiện đại cho hôm nay, cho ngày mai và cho muôn đời sau.
Lục Duy Thanh Tùng