Tọa lạc ngay trung tâm thành phố Khanty-Mansiysk, Nga, Tòa nhà Học viện cờ vua Ugra được tạo hình theo vương miện quân hậu trong cờ vua. Bề mặt tòa nhà được thiết kế uốn lượn, không chút góc cạnh thô cứng. Khánh thành năm 2010, nơi đây diễn ra nhiều giải cờ vua tầm thế giới của FIDE. Nhìn vào đường nét mềm mại nơi kiến trúc tòa nhà, các kỳ thủ có thể thấy thoải mái hơn và giảm căng cứng tâm lý thi đấu. Nhưng, điều đó không có tác dụng với Maxime Vachier-Lagrave (MVL).
MVL trong ván đấu thứ hai, trận bán kết Cúp Thế giới 2019 gặp Radjabov. Ảnh: Chess.com.
15h chiều 27/9/2019, tại phòng thi đấu chính của tòa nhà, Teimour Radjabov và MVL bắt tay nhau đấu ván thứ hai, trận bán kết Cúp Cờ vua Thế giới. Người chiến thắng không chỉ vào chung kết, mà quan trọng là giành suất dự Candidates 2020. 15h10, MVL - cầm quân đen - vừa đi nước thứ 10, nhập thành gần. Nhưng, dường như anh thấy có gì đó không ổn. Kỳ thủ số một Pháp đặt tay lên bàn chống cằm, thỉnh thoảng liếc mắt lên nhìn đối thủ. Radjabov thì hoàn toàn tập trung vào bàn cờ. Bốn phút sau, kỳ thủ Azerbaijan đẩy tốt e5, rồi nhổm dậy đi quanh quẩn trong khán phòng.
Radjabov bỏ lại MVL ngồi một mình, với khuôn mặt đăm chiêu. MVL nhướn mày, khẽ lắc đầu, rồi thở dài. Anh đặt tay trái lên vuốt mặt, được vài giây lại chuyển xuống chống cằm, rồi đặt xuống bàn. Rồi anh đổi tay, lặp đi lặp lại những động tác đó. Hiển nhiên đây không phải biểu hiện của một người đang tự tin.
MVL mất 12 phút để đi nước cờ tiếp theo. Trong khai cuộc, khi hai bên chưa phát triển hết quân, 12 phút là quá nhiều cho một nước đi. Bởi mỗi kỳ thủ chỉ có 90 phút suy nghĩ, chưa tính thời gian cộng thêm. MVL cũng được đánh giá cao ở cách phân phối thời gian cho ván đấu. Khán giả dù không nhìn rõ, hoặc không hiểu thế cờ, cũng đoán được Trắng gieo rắc khó khăn cho Đen.
Với nước 11.e5, Radjabov mở toang đường chéo b1-h7, đồng thời ngăn MVL đẩy tốt f5 chắn đường chéo này. Trắng, với hậu, hai tượng và mã, đã sẵn sàng tấn công thành, vào điểm yếu chết người ở h7. Radjabov đạt ưu thế rõ ràng.
"Tôi nghĩ MVL sa vào bẫy mà tôi đã chuẩn bị", Radjabov nói. "Không ngờ tôi chiếm ưu thế ngay từ khai cuộc. Có lẽ cậu ấy mệt mỏi hoặc mất bình tĩnh, nên nhớ nhầm thứ tự nước đi".
MVL không thể cứu vãn sai lầm từ khai cuộc. Đen bị động trong phần còn lại của ván đấu, nhìn Trắng dàn xếp quân để tung đòn chí mạng. MVL bắt tay xin thua ở nước 45, sau khi bỏ xe. "Như thường lệ, tôi mắc sai lầm ở khai cuộc", MVL viết trên blog cá nhân. "Đáng lẽ tôi không nên đi nhanh như thế. Sau nước nhập thành, tôi chuẩn bị nước tượng c6 nếu Trắng đẩy tốt e5. Khi đó, Đen có thể ngăn Trắng lên hậu e4 hoặc tượng g5. Nhưng ngay khi đặt vua đến ô g8, tôi mới nhận ra Trắng còn nước mã g5. Nước cờ đó khai thác triệt để điểm yếu của Đen bên cánh vua".
Thất trận, MVL muốn bay về nhà luôn, nhưng vẫn phải chờ thêm vài ngày cho trận tranh giải ba. Candidates từ lâu đã là ước mơ của kỳ thủ Pháp. Trên Chessbase.com tháng 6/2019, MVL nói rằng Candidates "cực kỳ quan trọng" với anh. Giải đấu mang ý nghĩa đặc biệt, chọn ra người tranh ngôi Vua cờ. MVL đã vô địch nhiều siêu giải, nhưng Candidates vẫn lảng tránh kỳ thủ 29 tuổi. Trên dưới 10 lần anh cách Candidates chỉ một ván đấu, nhưng đều bước hụt.
Trong bốn kỳ Cúp Thế giới gần nhất, MVL ba lần ngã ngựa ở bán kết. Lần đầu năm 2013, anh tranh suất Candidates với Vladimir Kramnik. Trước một huyền thoại làng cờ, MVL đánh giá sai thế cờ ngay từ khai cuộc, để đối thủ uy hiếp thành. Sau 13 nước cờ, anh nghĩ không thể cứu vãn tình thế, nên đi một loạt nước khó hiểu. Đỉnh điểm là sai lầm nghiêm trọng ở nước thứ 21, dẫn đến mất chất. MVL sớm đầu hàng.
Bốn năm sau, MVL lại đi tới bán kết Cúp Thế giới. Lần này, anh đã vươn vào nhóm cao thủ (elite), và đánh sòng phẳng với Levon Aronian. Hòa nhau sau hai ván cờ tiêu chuẩn, MVL thắng Aronian ở ván tie-break cờ nhanh đầu tiên. Chỉ cần cầm hòa ở ván cờ nhanh thứ hai, kỳ thủ Pháp sẽ giật vé tới Candidates. Nhưng một lần nữa, MVL gặp rắc rối từ khai cuộc, và bị đối thủ tấn công thành. Anh thất trận. Cả hai kéo nhau đến trận đấu sinh tử (Armageddon). Thêm lần nữa cầm quân đen và chỉ cần hòa, MVL lại thúc thủ.
MVL thua Nepom ở bán kết Jerusalem Grand Prix 2019. Ảnh: Worldchess.
Cái dớp của MVL với suất dự Candidates tựa như Stirling Moss với chức vô địch F1, Dani Pedrosa với MotoGP, Stuart O'Grady với Tour de France, Gianluigi Buffon với Champions League, Dinara Safina với Grand Slam, Andy Roddick với Wimbledon, hay Lee Chong Wei với danh hiệu cầu lông thế giới.
Lee là một trong những tay vợt vĩ đại nhất lịch sử, giữ hầu hết kỷ lục ở Super Series - hệ thống giải lớn nhất làng cầu trắng. Anh vô địch nhiều giải Super Series nhất, cũng là tay vợt đầu tiên vô địch mọi giải Super Series. Nhưng ở giải vô địch thế giới và Olympic, tay vợt Malaysia sáu lần thất bại ở chung kết. Lee giải nghệ hè 2019 và mãi bị gắn với danh xưng không chính thức: Vị vua không ngai.
MVL rõ ràng chưa thể sánh với Lee về mức độ thành công trong thể thao. Nhưng kỳ thủ Pháp cũng nhiều lần bước hụt tới Candidates, như cách Lee thua Lin Dan hay Chen Long ở Olympic và giải thế giới. Năm 2017 và 2019, MVL đều cách một vị trí so với suất dự Candidates thông qua Elo trung bình trong năm. Năm ngoái, anh cũng gục ngã trước Ian Nepomniachtchi ở bán kết Jerusalem Grand Prix. MVL thua như thế nào? Vẫn là quân đen, và vẫn dính đòn tấn công thành.
Thất bại đó cắt đứt hy vọng của MVL giành suất trực tiếp đi Candidates 2020. Suất cuối cùng của Candidates do chủ nhà đặc cách. MVL viết tâm thư đến ban tổ chức để xin đặc cách, nhưng bị khước từ. Ban tổ chức, những người Nga, trao nó cho kỳ thủ đồng hương Kirill Alekseenko. Alekseenko là kỳ thủ đầu tiên dự Candidates với Elo dưới 2.700, kể từ Gata Kamsky năm 2007.
Sau chuỗi ngày nằm gai nếm mật, MVL phá được dớp Candidates nhờ vào... một đại dịch. Covid-19 bùng phát khiến nhiều sự kiện thể thao tầm cỡ bị đóng băng, nhưng Candidates 2020 là ngoại lệ. Khi các kỳ thủ thúc giục FIDE hoãn Candidates giữa đại dịch, Đại kiện tướng Anish Giri viết lên Twitter hôm 12/3: "Hoãn Candidates lúc này sẽ rất nguy hiểm với... tinh thần của Maxime Vachier-Lagrave (MVL)".
MVL thỏa ước nguyện thi đấu tại Candidates. Ảnh: mvlchess.
Giri nổi tiếng là một cây hài của làng cờ, thường đá đểu đối thủ trên mạng xã hội cũng như truyền thông. Cũng dễ hiểu khi kỳ thủ Hà Lan trêu chọc MVL. Bởi trước đó năm ngày, FIDE loại Radjabov, sau khi kỳ thủ này đòi hoãn Candidates. Thay thế Radjabov chính là MVL - bại tướng của kỳ thủ Azerbaijan ở Ugra.
Việc Radjabov bị loại để lại nhiều nghi vấn. FIDE thông báo Radjabov tự rút khỏi giải, vì lý do cá nhân. Nhưng, kỳ thủ 33 tuổi khẳng định lý do không phải như vậy. Anh đề nghị hoãn Candidates với nguy cơ Covid-19, nhưng FIDE không chấp thuận. Mâu thuẫn với FIDE khiến đương kim vô địch Cúp Thế giới từ chối tham gia. Lần này, may mắn đứng về phía MVL.
Không khó tưởng tượng MVL hạnh phúc như nào trước tin mừng. Anh viết một thông báo ngắn trên blog cá nhân - nơi anh chủ yếu phân tích các ván đấu. "Tôi sẽ tham dự!", là tiêu đề bài viết. "Dù nhận được tin sát giải đấu, tôi vẫn hạnh phúc vì đã chờ ngày này từ rất lâu rồi. Tôi rất háo hức đánh ván đầu tiên với Fabiano Caruana".
MVL thường xuyên giáp mặt giới cao thủ trong khoảng 10 năm qua, kể từ khi vô địch U20 thế giới năm 2009. Giới mộ điệu chờ đợi kinh nghiệm đỉnh cao của MVL sẽ bù đắp cho những nhân tố ít tên tuổi hơn như Vương Hạo và Alekseenko. Hơn nữa, khả năng tính toán của anh không kém bất cứ đối thủ nào.
MVL sinh ngày 21/10/1990, tại tiểu quận Nogent-sur-Marne - cách trung tâm thủ đô Paris 10 km về phía Đông. Maxime là con thứ hai trong gia đình trí thức. Bố Maxime là kỹ sư máy tính, còn mẹ cậu bé là giáo sư văn học. Giáng Sinh 1995, ông Vachier-Lagrave mang về một gói quà, đặt xuống dưới cây thông, dành cho con trai. Đó là một bộ bàn cờ được thiết kế như trò chơi điện tử, có màn hình hiển thị, với những ô cờ màu đen lẫn xám. Món quà đó đã thay đổi cuộc đời cậu bé. Với khả năng tính toán bẩm sinh, Maxime vô địch Pháp ở hầu hết lứa tuổi cậu tham dự.
MVL thuở nhỏ. Ảnh: mvlchess.
Có thể coi Maxime là một thần đồng toán học. Ngay từ khi chưa động vào bàn cờ, cậu đã có năng khiếu đặc biệt về con số và phép tính. Bốn tuổi, khi những đứa trẻ chỉ biết vẽ nguệch ngoạc, Maxime đã thuộc lòng bảng cửu chương. Bảy tuổi, cậu bé nghiền căn bậc hai và lũy thừa. Ở Việt Nam, hai phép toán này chỉ được dạy từ lớp bảy. "Tôi say mê toán học như cách đám bạn nghiện vẽ vời vậy", MVL nói trên Lefigaro.fr. "Tôi luôn tính nhanh nhất lớp, và nhanh hơn rất nhiều so với các bạn. Tôi còn ghi nhớ một đống số điện thoại. Đó không phải đặc điểm của một thiên tài. Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ giành giải thưởng gì đó như Nobel. Chỉ là tôi thấy toán học rất thú vị, giống như một trò chơi".
Khả năng tính toán tác động nhiều nhất trong cờ nhanh chớp, và tàn cuộc. Tháng 5/2019, MVL vượt Magnus Carlsen để trở thành kỳ thủ số một cờ chớp thế giới, dù anh chỉ giữ được vị trí trong vài tháng. Kỳ thủ có biệt danh "Quái vật Lyon" không bao giờ ngại những thế cờ phức tạp, hay đa biến. Chiều sâu tính toán của anh có thể lên tới 20 đến 30 nước cờ.
"Lối đánh của tôi chủ yếu dựa vào tính toán", MVL nói sau chức vô địch Pháp đầu tiên năm 2007. Hai năm sau, trong buổi phỏng vấn với tờ báo Italy scacchierando.it, MVL nói thêm: "Tôi dựa nhiều vào tính toán trong các thời điểm của ván đấu. Trong khai cuộc, nếu gặp nước cờ lạ, tôi sẽ tính toán để chọn nước cờ thú vị nhất".
Dựa nhiều vào tính toán đôi khi lại là điểm yếu của các kỳ thủ, bởi cờ vua đòi hỏi nhiều kỹ năng khác, như ghi nhớ nhiều khai cuộc, đánh giá thế cờ, vạch chiến lược, quản lý thời gian hay tâm lý thi đấu. Quản lý thời gian là một điểm mạnh khác của MVL. Anh đánh giá và lên chiến lược cũng không tệ. Vấn đề của kỳ thủ 29 tuổi là khai cuộc, và tâm lý thi đấu.
MVL tự nhận xét anh là một kỳ thủ lười biếng. Cho đến năm 20 tuổi, anh chỉ dành khoảng hai tiếng mỗi ngày để học cờ. Kể từ khi trở thành cử nhân toán học, MVL mới chuyên tâm trở thành kỳ thủ chuyên nghiệp và đầu tư nhiều hơn vào cờ vua. Nhưng lúc này anh lại đối mặt cái lười khác. Đó là anh lười chuẩn bị khai cuộc trước các đối thủ. "Tại Cúp Thế giới 2009, tôi không hề chuẩn bị gì cho đến khi bước đến nơi thi đấu", anh nói. "Thói quen đó khiến tôi gặp nhiều trở ngại trong việc thay đổi để trở thành kỳ thủ chuyên nghiệp".
MVL đánh bại Carlsen ở bán kết Grand Chess Tour Final 2019. Ảnh: GCT.
Đến nay MVL vẫn chưa từ bỏ tính lười, nên khai cuộc của anh thường dễ đoán. Nếu đối thủ cầm quân trắng đi 1.e4, MVL chọn Phòng thủ Sicilia, biến Najdorf. Nếu đối thủ đi những nước khác như 1.d4, MVL chọn Phòng thủ Grunfeld. Khi MVL cầm quân trắng, anh đi 1.e4. Đối thủ biết MVL rất giỏi trong Phòng thủ Sicilia, nên thường đáp lại bằng 1...e5. Lúc này MVL dùng khai cuộc Italy, hoặc Ruy Lopez.
Vốn hiểu biết khai cuộc của MVL hạn chế hơn các đối thủ ở cùng đẳng cấp, và thua xa Anish Giri hay Fabiano Caruana. Không rõ chênh lệch này ảnh hưởng nhiều như thế nào đến kết quả thi đấu của MVL. Nhưng, cả bốn thất bại lớn trước Kramnik, Aronian, Radjabov và Nepom đều chung một kịch bản. Đó là MVL gặp bất ngờ ở khai cuộc, dẫn tới bị tấn công thành. Trong một cuộc chiến trường kỳ, đối thủ không phải lúc nào cũng tận dụng được điểm yếu của MVL. Nhưng ở những ván đấu buộc phải thắng, họ sẽ tìm mọi cách để đưa kỳ thủ số một nước Pháp vào tròng. Lúc này, mọi con đường đều không dẫn về Paris nữa.
Khi gặp bất ngờ ở khai cuộc, MVL dễ lộ điểm yếu cuối cùng. Đó là tâm lý thi đấu. Theo dna.fr, nhịp tim của MVL khi thi đấu dao động khoảng 90 đến 110 nhịp/phút. Đó là mức cao hơn nhiều so với một người bình thường đang ngồi. "Tôi biết mình cần cải thiện tâm lý ở những khoảnh khắc quan trọng", anh nói.
MVL giàu kinh nghiệm thi đấu đỉnh cao. Đó là con dao hai lưỡi. Bởi đối thủ đều hiểu rõ lối chơi, và điểm mạnh yếu của anh. Chính MVL cũng không nghĩ anh có thể tranh chức vô địch Candidates ngay ở lần đầu tiên tham dự. Tích lũy kinh nghiệm là mục tiêu hợp lý hơn.
Khi FIDE báo tin MVL thế chỗ Radjabov ở Candidates, trên mạng xã hội Reddit, bình luận nhận được nhiều lượt "Upvote" nhất là: "Chúng ta đã biết vị trí á quân Candidates 2020 là ai". Người đó, nhiều khả năng, là MVL.
Giải Candidates diễn ra từ ngày 17/3/2020 đến 4/4/2020 tại Yekaterinburg, Nga, để chọn ra nhà vô địch tranh ngôi Vua cờ với Magnus Carlsen. Tám kỳ thủ vượt qua các tiêu chí dự giải là Fabiano Caruana (2.842), Đinh Lập Nhân (2.805), Alexander Grischuk (2.777), Ian Nepomniachtchi (2.774), Maxime Vachier-Lagrave (2.767), Anish Giri (2.763), Vương Hạo (2.762) và Kirill Alekseenko (2.698).
Xuân Bình tổng hợp