Các vấn đề đang nhấn chìm Man Utd rất nhiều và phức tạp. Chúng trải dài suốt một thập kỷ sa sút ở Old Trafford, từ chính sách chuyển nhượng đến chất lượng cơ sở vật chất và văn hóa trong phòng thay đồ. Chắc chắn những điều này, chứ không phải do trình độ của HLV, tạo nên cuộc khủng hoảng chưa có dấu hiệu dừng lại ở Man Utd hiện tại, mà mới nhất là việc bị loại khỏi Cup châu Âu.
Các vấn đề chiến thuật đòi hỏi sự tập trung, và với Man Utd, điều này dẫn đến sự mệt mỏi kỳ lạ cả khi kiểm soát lẫn lúc đuổi tranh bóng, tạo nên phong cách thi đấu không có cấu trúc cơ bản rõ ràng.
"Quỷ Đỏ" dường như thi đấu không có định hướng, vì chiến thuật không phải là một phần riêng biệt của môn thể thao này. Chúng được đan xen vào cơ cấu của CLB, phản ánh các giá trị và văn hóa của đội bóng đó. Một mô hình chỉ thành công khi có những cầu thủ phù hợp với tâm lý đúng đắn. Và mô hình đó sẽ thất bại khi được áp dụng với CLB không chắc chắn về chính bản thân họ.
Không có khía cạnh chiến thuật nào bị ảnh hưởng rõ ràng bởi tâm trạng ở Old Trafford hơn những khó khăn của Man Utd khi chuyển đổi phòng ngự và chống phản công. Đó cũng là chính vấn đề mà Liverpool - đối thủ tiếp theo của Man Utd - đã phải vật lộn để giải quyết mùa trước, rồi trở lại đỉnh bảng Ngoại hạng Anh mùa này. Có những điều Man Utd làm chưa ổn trong quá trình chuyển đổi phòng ngự và có thể học hỏi từ sự cải thiện của Liverpool trong lĩnh vực này.
Quá trình chuyển đổi phòng ngự là gì
Nhiều HLV trong bóng đá hiện đại chia chiến thuật của đội họ thành bốn phần, gồm kiểm soát bóng (cách xây dựng đợt tấn công), không kiểm soát bóng (cách tổ chức phòng ngự khi không có bóng), chuyển đổi phòng ngự và chuyển đổi tấn công.
Quá trình chuyển đổi, được định nghĩa là vài giây sau khi một CLB mất quyền kiểm soát bóng, rất quan trọng vì sự gián đoạn vốn có và khả năng xảy ra hỗn loạn trong thời gian ngắn ngủi này.
Khi tấn công, một CLB có xu hướng đá rộng, kéo giãn đội hình, nhưng khi phòng ngự, họ cần thu hẹp khoảng trống. Do đó, trong quá trình chuyển đổi, họ phải lập tức thay đổi hệ thống và từ đó thường tạo ra khoảng trống cho các cuộc phản công của đối phương.
Tiền vệ Man Utd Sofyan Amrabat bị Jack Grealish vượt qua trong trận thua Man City 0-3 ở vòng 10 Ngoại hạng Anh trên sân Old Trafford ngày 29/10/2023. Ảnh: Reuters
Chuyển đổi phòng ngự là cách một CLB chuyển từ trạng thái có bóng sang không có bóng, và ngược lại, chuyển đổi tấn công là cách họ chuyển từ không có bóng sang có bóng.
Các đội khác nhau có cách tiếp cận khác nhau. Chiến thuật chuyển đổi tấn công có thể bao gồm từ việc bình tĩnh xử lý bóng trong khoảng thời gian cầm bóng ổn định như Man City cho đến việc chuyển trạng thái đột ngột và nhanh chóng, hay còn được gọi là phản công.
Quá trình chuyển đổi phòng thủ có sự đồng đều hơn. Hầu hết các đội đều tìm cách áp sát nhanh, có nghĩa là họ tạo áp lực với cầu thủ đối phương nhằm giành lại quyền kiểm soát bóng, hoặc để phạm lỗi, hoặc buộc đối phương phải phá bóng, chuyền sai địa chỉ. Nhưng mục tiêu chung là ngăn đợt lên bóng nhanh của đối phương.
Vấn đề của Man Utd
Vấn đề chiến thuật của Man Utd chủ yếu nằm ở trung tâm hàng tiền vệ, nơi bộ ba của họ kết nối quá lỏng lẻo, làm lộ ra những khoảng trống lớn giữa mỗi cầu thủ mà đối phương có thể dễ dàng khai thác hoặc vượt qua.
Ngay từ vòng mở màn Ngoại hạng Anh, trận thắng Wolves 1-0 may mắn trên sân nhà Old Trafford, Man Utd đã cho thấy vấn đề từ lối chơi pressing thiếu đồng bộ khi đội khách có nhiều khoảng trống lớn để phản công.
Man Utd nhận nhiều bàn thua theo kịch bản như vậy. Riêng trong tháng này, ở trận gặp Bournemouth cuối tuần trước, Lewis Cook đoạt bóng ở phần sân Man Utd, dễ dàng vượt qua Sofyan Amrabat rồi căng ngang để Dominic Solanke đá nối mở tỷ số. Trước đó, Newcastle hạ "Quỷ Đỏ" nhờ pha lập công gần như tương tự của Anthony Gordon.
TÌnh huống Bournemouth phản công, khoét vào khoảng trống giữa bộ ba tiền vệ Man Utd, rồi ghi bàn mở tỷ số trận thắng 3-0 tại Old Trafford.
Thất bại 0-3 trước Bournemouth là dấu hiệu đáng báo động trước chuyến hành quân giông bão tới Anfield. Trận đó, Sofyan Amrabat, Bruno Fernandes và Scott McTominay pressing thất thường và thường xuyên hoán đổi vị trí, để lại khoảng trống ở hàng tiền vệ cho Andoni Iraola khai thác.
Việc pressing thiếu đồng bộ giữa các tuyến này được thể hiện rõ ở những thống kê. Man Utd để đối phương có 336 lần "kéo bóng" mùa này, thông số cao thứ ba tại giải, chỉ sau West Ham và CLB bét bảng Sheffield United. "Quỷ Đỏ" cũng phải đối mặt với 345 lần đi bóng - thông số cao thứ hai tại giải.
Các đối thủ quá dễ dàng để đá trực diện, dẫn đến tổng số bàn thắng dự kiến (xG) không tính phạt đền là 25 trước Man Utd - thông số cao thứ sáu tại giải, sau Luton Town, Sheffield United, West Ham, Bournemouth và Burnley. Đoàn quân dưới trướng Erik Ten Hag cũng chịu 235 pha dứt điểm từ đối phương - cao thứ năm tại giải.
Những thông số này tệ hơn đáng kể so với mùa trước. Tính trung bình mỗi trận, Man Utd chịu số lần để đối phương "kéo bóng" tăng từ 18,3 lên 21, số lần đi bóng tăng từ 18,9 lên 21,6 và chỉ số bàn thua kỳ vọng (xGA) tăng từ 1,33 lên 1,66.
Sai lầm của Ten Hag
Nguyên nhân của sự sa sút đó là việc Ten Hag chuyển sang lối chơi pressing tầm cao và tấn công trực diện mùa này. "Man Utd đang chơi thứ bóng đá khác với thời điểm tôi dẫn dắt Ajax, bởi tôi không thể chơi theo cách tương tự", HLV Hà Lan nói hồi tháng 10. "Các cầu thủ quyết định cách bạn xây dựng lối chơi. Ở đây, Man Utd đá trực diện hơn, vì tôi có những cầu thủ phù hợp với lối chơi đó".
Phát biểu này không sai, khi hàng công Man Utd toàn những cầu thủ có tốc độ cao. Vì thế, Ten Hag cố gắng tận dụng và xây dựng theo lối chơi đặc trưng của Liverpool là giành bóng tầm cao và tấn công theo đường thẳng.
Man Utd đã bị bắt việt vị 40 lần từ đầu mùa, thông số nhiều nhất tại Ngoại hạng Anh. "Quỷ Đỏ" cũng để mất bóng nhiều nhất tại giải (165) và đứng thứ tư về thông số "tấn công trực diện" với tổng số 37, chỉ sau Liverpool, Tottenham và Aston Villa.
Biểu đồ "phong cách thi đấu" của Opta dưới đây cho thấy Man Utd lên bóng nhanh và trực diện hơn bất kỳ CLB thuộc nhóm "Big Six" nào khác.
Man Utd tấn công nhanh và trực diện hơn bất kỳ đội nào khác trong nhóm top 6 Ngoại hạng Anh mùa này. Ảnh: Opta
Việc "Quỷ Đỏ" chuyển sang lối đá áp sát cao hơn và thường xuyên hơn đã không hiệu quả, có thể vì nó đã được huấn luyện không hiệu quả hoặc đơn giản là vì các cầu thủ không thể thực hiện được.
Do đó, việc thi đấu trực diện kẽo giãn đội hình Man Utd và việc pressing thiếu đồng bộ khiến họ dễ bị tổn thương trong quá trình chuyển đổi phòng ngự.
Khác Man City - CLB đảm bảo phân bổ đồng đều các cầu thủ trên sân và cầm bóng bình tĩnh để kiểm soát thế trận, phong cách phản công kết hợp với pressing vô tổ chức khiến hàng tiền vệ Man Utd rộng mở khi mất bóng.
Vì thế, nếu phản công bất thành và nếu hàng tiền đạo dâng cao pressing và ít lùi về, thì đối phương cần một đường chuyền vượt tuyến là có thể vượt qua phần lớn đội hình Man Utd.
Liverpool giải quyết vấn đề thế nào
HLV Jurgen Klopp có lẽ hiểu rõ nhất những mặt trái của bóng đá tấn công trực diện và chuyển đổi phòng ngự. Đây là vấn đề nghiêm trọng với Liverpool mùa trước, khi họ thường xuyên để thủng lưới từ những pha phản công của đối phương, và chỉ giành 42 điểm qua 27 trận đầu tại Ngoại hạng Anh.
Lối chơi ưa thích của Liverpool từng bị ảnh hưởng sau khi Georginio Wijnaldum - tiền vệ có khả năng tranh chấp bóng và kiểm soát quá trình chuyển đổi phòng ngự, lối chơi pressing tầm cao của Liverpool rời đi trong hè 2021. Mùa trước, vấn đề thêm trầm trọng khi Fabinho và Jordan Henderson sa sút cả về phong độ lẫn thể lực.
Nhưng Klopp đã tìm ra hai cách giải quyết. Đầu tiên, ông xếp Trent Alexander-Arnold đá vai trò mới - xuất phát ở vị trí hậu vệ phải và đá tiền vệ trung tâm khi Liverpool kiểm soát bóng. Nhờ đó, Liverpool có thêm người ở khu trung tuyến để đối phó với quá trình chuyển đổi phòng ngự. Thay đổi này giúp Liverpool ổn định đáng kể, thể hiện qua việc họ bất bại 11 vòng cuối Ngoại hạng Anh mùa trước.
Bản đồ nhiệt cho thấy Alexander-Arnold thay đổi từ vị trí chạy cánh phải truyền thống sang vai trò cầu thủ lai, dịch sâu hơn vào trung tuyến đá như một tiền vệ trung tâm ở giai đoạn cuối mùa trước. Ảnh: Sky Sports
Thứ hai và quan trọng không kém là việc Liverpool thay máu toàn bộ tuyến giữa hè này, gồm việc tuyển mộ Dominik Szoboszlai. Tiền vệ Hungary đứng thứ 25 trong số tất cả các cầu thủ Ngoại hạng Anh về số lần gây áp lực, với 351. Để so sánh, Harvey Elliott đứng đầu thông số này ở Liverpool mùa trước và đứng thứ 79 tại Ngoại hạng Anh, với 488 lần gây áp lực.
Liverpool vẫn còn những vấn đề, nhưng mọi thứ rõ ràng đang đi đúng hướng. So với mùa trước, số đường chuyền được phép cho mỗi động thái phòng thủ (PPDA) của Liverpool đã giảm từ 10,4 xuống 9,8, trong khi họ chỉ để thủng lưới một bàn phản công qua 16 vòng. Mùa trước, đoàn quân dưới trướng Klopp nhận sáu bàn thua như vậy.
Bài học cho Man Utd
Bên cạnh việc ký hợp đồng với những cầu thủ thông minh về mặt chiến thuật, phù hợp hơn với lối chơi pressing tầm cao, Ten Hag có thể sử dụng hậu vệ biên theo phong cách tương tự Alexander-Arnold. HLV Hà Lan từng thử nghiệm Luke Shaw với vai trò này, nhưng hậu vệ người Anh thường xuyên chấn thương.
Man Utd khó có thể chi đậm vào tháng 1/2024, và đây là vấn đề khác của Man Utd. Mason Mount hay Amrabat - những người được chính Ten Hag đưa về - lại đang gặp khó trong việc hòa nhập với lối chơi pressing tầm cao.
Sự thống trị của Liverpool là kết quả của nhiều năm huấn luyện, một nền tảng ổn định, CLB theo cùng một hướng và chính sách chuyển nhượng phù hợp với Klopp. Nhưng đó đều là những điều xa xỉ với Ten Hag ở Man Utd hiện tại.
HLV Erik ten Hag thất vọng sau trận Man Utd thua Newcastle 0-3 ở vòng bốn Cup Liên đoàn Anh trên sân Old Trafford ngày 1/11/2023. Ảnh: AFP
Nhiều dự đoán trước trận đều cho rằng Liverpool sẽ lại thắng đậm trên sân nhà Anfield. Năng lượng của bộ ba tiền vệ, được bổ sung bởi Alexander-Arnold, sẽ áp đảo McTominay, Amrabat và bất kỳ ai thay thế đội trưởng Bruno Fernandes bị treo giò. Và Liverpool sẽ đặc biệt thích thú nếu Man Utd vẫn giữ nguyên cách tiếp cận pressing tầm cao.
"Đó có thể là một ngày dài đối với Man Utd, một kết quả đáng thất vọng khác và một điểm đánh dấu khoảng cách quá lớn giữa hai CLB, cả về mặt chiến thuật và văn hóa", trang chủ Ngoại hạng Anh bình luận.
Hồng Duy (theo Premier League)