Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu ngày 23/10 bất ngờ điện đàm với những người đồng cấp ở loạt thành viên NATO, đưa ra một cảnh báo khiến cả châu Âu lo ngại về nguy cơ cuộc xung đột ở Ukraine vượt tầm kiểm soát.
Trong các cuộc điện đàm với bộ trưởng quốc phòng Anh, Pháp và Thổ Nhĩ Kỳ, ông Shoigu liên tục cáo buộc Ukraine có "khả năng khiêu khích bằng cách sử dụng một quả 'bom bẩn'", kịch bản sẽ khiến tình hình chiến trường "xấu đi nhanh chóng".
"Bom bẩn" là thuật ngữ để chỉ loại vũ khí sử dụng chất nổ thông thường trộn với vật liệu hạt nhân dưới dạng bột hoặc viên, có khả năng phát tán chất phóng xạ trên một khu vực rộng lớn. Nếu được sử dụng ở Ukraine, nó có thể gây ô nhiễm phóng xạ và kích động hoảng loạn ở nhiều nước châu Âu.
Bom bẩn không có sức hủy diệt lớn như vũ khí hạt nhân, nhưng rất dễ chế tạo, đặc biệt là với những nước sở hữu vật liệu hạt nhân. Giới chuyên gia ước tính trên thế giới hiện có khoảng 70.000 thiết bị chứa nguyên liệu phóng xạ, phân bố tại 13.000 tòa nhà, nằm rải rác khắp nơi.
Đây là lần đầu tiên Nga đưa ra cáo buộc Ukraine có kế hoạch sử dụng "bom bẩn", dù ông Shoigu không đưa ra bất cứ bằng chứng nào cho tuyên bố của mình. Trước đây, giới chức châu Âu từng cảnh báo về nguy cơ phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng tiến hành một vụ khủng bố bằng bom bẩn, nhưng kịch bản đó chưa bao giờ trở thành hiện thực trước khi IS bị đánh bại.
Người phụ nữ đứng giữa một sân chơi bị phá hủy bởi tên lửa ở thành phố Mykolaiv, miền nam Ukraine, hôm 23/10. Ảnh: AP.
"Mục đích của hành động khiêu khích này là nhằm tố ngược Nga sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt trong các chiến dịch ở Ukraine, từ đó kích động một chiến dịch chống Nga mạnh mẽ trên toàn thế giới, nhằm làm suy giảm lòng tin đối với Moskva", hãng thông tấn nhà nước Nga RIA Novosti viết trên Telegram, giải thích cho tuyên bố của ông Shoigu.
"Nếu kế hoạch được thực hiện thành công, hầu hết các nước trên thế giới sẽ phản ứng cực kỳ quyết liệt trước 'sự cố hạt nhân' ở Ukraine", bài đăng có đoạn. "Kết quả là Moskva sẽ mất đi ủng hộ của nhiều đối tác quan trọng".
Kiev đã kiên quyết bác bỏ cáo buộc từ Moskva. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói rằng chính Nga mới là nước đang muốn sử dụng "bom bẩn" trên chiến trường.
"Nếu Nga gọi điện và nói rằng Ukraine sắp làm một cái gì đó, điều này có nghĩa là họ đã chuẩn bị tất cả những thứ như vậy", ông Zelensky tuyên bố trong một video đăng trên mạng xã hội. "Tôi tin rằng đã đến lúc thế giới nên phản ứng quyết liệt nhất có thể".
Trước đó, Ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba cũng bác bỏ tuyên bố từ Moskva, gọi đây là cáo buộc "vô lý" và "nguy hiểm". Ông cũng ám chỉ rằng đay có thể là nỗ lực của Nga nhằm "đổ tội" cho Ukraine.
Dù có hay không khả năng xảy ra một vụ tấn công bằng "bom bẩn" trên chiến trường Ukraine, những lời cáo buộc giữa đôi bên đều ẩn chứa nguy cơ thực sự, giới quan sát đánh giá.
"Dường như căng thẳng ở Ukraine đã tiệm cận mức có thể gây ra mối đe dọa thực sự cho tất cả mọi người", Fyodor Lukyanov, người đứng đầu Hội đồng Chính sách Đối ngoại và Quốc phòng, tổ chức nghiên cứu tại Moskva, nhận định.
Nga từng đưa ra cáo buộc rằng Ukraine có thể sử dụng vũ khí sinh học trên chiến trường, làm dấy lên lo ngại ở phương Tây rằng Moskva sẽ thực hiện một cuộc tấn công như vậy và đổ lỗi cho Kiev. Hiện chưa có cuộc tấn công bằng vũ khí sinh học nào được ghi nhận trên chiến trường Ukraine.
Sau khi lực lượng Nga hứng chịu những thất bại liên tiếp ở Ukraine, Tổng thống Vladimir Putin đã nói rằng Moskva sẽ sử dụng "bất kỳ phương cách nào cần thiết" để bảo vệ "toàn vẹn lãnh thổ" quốc gia, trong đó có cả các "vũ khí hủy diệt ở cấp độ khác nhau".
Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng cảnh báo rằng thế giới đang đến gần "ngày tận thế" hạt nhân hơn bất kỳ thời điểm nào kể từ cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962.
Tuy nhiên, Christopher Fettweis, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Tulane, Mỹ, cho hay "bom bẩn" chưa bao giờ được sử dụng trong một cuộc xung đột trước đây và ông không tin rằng người Ukraine sẽ sử dụng vũ khí đó trên chính lãnh thổ của họ. Việc kích hoạt một quả bom bẩn có thể gây ra tâm lý hoảng sợ trong dư luận, nhưng không tạo tác động lớn có thể thay đổi cục diện chiến trường.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), các chất phóng xạ phát tán từ một quả bom bẩn "có thể không tạo ra lượng bức xạ đủ để gây bệnh nghiêm trọng ngay lập tức, ngoại trừ những người ở rất gần khu vực nổ".
Những lời đe dọa như vậy "mang tính lý thuyết nhiều hơn là thực tế", giáo sư Fettweis cho biết, thêm rằng Nga đưa ra cáo buộc này chủ yếu như một cách để hướng sự chú ý của dư luận trong nước về mối nguy hiểm đến từ Ukraine.
Theo ông, sau những bước lùi trên chiến trường và lệnh động viên quân một phần còn tồn tại nhiều bất cập, công chúng Nga có thể suy giảm lòng tin vào chiến dịch quân sự tại Ukraine. Bởi vậy, Điện Kremlin dường như muốn đưa ra cáo buộc "bom bẩn" như vậy để thúc đẩy sự ủng hộ trong nước.
"Thông điệp của Nga dường như nhằm nhắc nhở dư luận nước này rằng họ đang thực sự chống lại một đối thủ liều lĩnh, hung ác, được hậu thuẫn bởi NATO và phải bị ngăn chặn", Fettweis bình luận.
Bộ trưởng Quốc phòng Anh Ben Wallace trong cuộc điện đàm với ông Shoigu hôm qua cũng bác bỏ cáo buộc cho rằng phương Tây đang tìm cách giúp Ukraine thúc đẩy cuộc xung đột với Nga. "Những cáo buộc như vậy không được phép sử dụng như cái cớ để leo thang tình hình", ông Wallace nhấn mạnh.
Vũ Hoàng (Theo NewsWeek, Al Jazeera)