Ba tuần qua, thành phố cảng Mariupol là một trong những địa điểm xảy ra giao tranh dữ dội nhất giữa các lực lượng Ukraine và Nga. Chính quyền thành phố cho biết 80% cơ sở hạ tầng của Mariupol đã bị hư hại, một số bị phá hủy hoàn toàn. Thành phố hiện không có nước và điện, trong khi khoảng 400.000 cư dân được cho là vẫn mắc kẹt giữa các cuộc giao tranh và pháo kích.
Quân đội Nga bắt đầu khép vòng vây ở Mariupol từ ngày 1/3, nhưng vấp phải sức kháng cự quyết liệt của các lực lượng phòng thủ trong thành phố. Sau ba tuần vây hãm, lực lượng Nga hôm 21/3 ra tối hậu thư, yêu cầu các đơn vị bảo vệ Mariupol hạ vũ khí đầu hàng.
Ukraine đã bác bỏ tối hậu thư này, khiến chiến sự tăng nhiệt ngay sau đó. Hội đồng thành phố Mariupol ngày 22/3 cho biết "hai quả bom siêu mạnh" đã phát nổ và làm rung chuyển cả khu vực, giữa lúc các nỗ lực sơ tán dân thường đang diễn ra. "Đối phương muốn xóa sổ và biến Mariupol thành tro", hội đồng thành phố ra thông cáo cho hay, nhưng không cho biết thiệt hại về người và cơ sở hạ tầng.
Xe thiết giáp của các lực lượng ly khai thân Nga ở Mariupol hôm 19/3. Ảnh: Reuters.
Theo giới chuyên gia, nếu để mất quyền kiểm soát Mariupol, Ukraine sẽ phải hứng chịu đòn giáng nặng nề về kinh tế. Chiếm được Mariupol cũng sẽ là thắng lợi mang ý nghĩa biểu tượng đối với Nga, trong bối cảnh lực lượng này tiến quân chậm chạp ở nhiều khu vực khác khắp Ukraine.
"Mariupol mang ý nghĩa thiết thực lẫn biểu tượng đối với Nga", Andrii Ianitskyi, chuyên gia tại Đại học Kinh tế Kiev, nhận xét. Thành phố trên bờ Biển Azov này án ngữ hành lang trên bộ nối bán đảo Crimea với Donbass, vùng ly khai ở miền đông Ukraine.
"Đó là một thành phố cảng lớn và là căn cứ của các lực lượng vũ trang Ukraine. Vì thế, nếu Nga muốn tạo một hành lang trên đất liền từ Donbass đến Crimea, họ cần phải kiểm soát thành phố này", Ianitskyi nói. Mariupol nằm cách vùng lãnh thổ ly khai do Nga hậu thuẫn ở Donbas khoảng 30 km.
Theo giáo sư Alex Bellamy từ Viện Nghiên cứu Xung đột và Hòa bình tại Đại học Queensland, Australia, Mariupol hiện nằm trên nhiều hướng tiến công của quân đội Nga.
"Mục tiêu chiến lược của Nga dường như là hội quân giữa lực lượng từ Crimea với mũi tiến công từ Donbass, tạo thành một vùng lãnh thổ liền mạch do Nga kiểm soát dọc bờ biển phía đông nam Ukraine", ông nhận xét. "Vị trí của Mariupol rõ ràng là cản trở mục tiêu đó".
Vị trí của thành phố Mariupol ở đông nam Ukraine. Đồ họa: AP.
Giáo sư Đại học Sydney Emeritus Graeme Gill, chuyên gia về chính trị Nga, cho rằng khi kiểm soát được Mariupol, Nga có thể thiết lập hành lang đất liền từ Nga tới Crimea với khả năng tiếp cận thuận lợi hơn.
"Nếu một hành lang như vậy được thiết lập và duy trì, nó sẽ cải thiện đáng kể khả năng tiếp cận của Nga tới Crimea, vốn hiện tại chỉ thông qua đường biển cùng một cây cầu ở eo biển Kerch", ông nói.
Mặt khác, Mariupol là một trung tâm luyện kim, sản xuất máy móc hạng nặng và sửa chữa tàu biển. Các nhà máy thép lớn nhất Ukraine thuộc sở hữu của tập đoàn luyện kim hàng đầu đất nước Metinvest đều nằm ở Mariupol. Một trong số chúng, Azovstal, đã bị hư hại nặng do giao tranh trong tuần qua.
Mariupol cũng sở hữu cảng thương mại lớn nhất trên biển Azov, nơi Ukraine xuất khẩu ngũ cốc, sắt thép và máy móc hạng nặng. Năm 2021, hàng hóa xuất khẩu của Ukraine khởi hành từ cảng Mariupol chủ yếu đến các nước châu Âu và Trung Đông như Italy, Lebanon hay Thổ Nhĩ Kỳ.
Cảng Mariupol bị ảnh hưởng đáng kể sau khi xung đột nổ ra ở miền đông Ukraine hồi năm 2014, do mất đi lượng hàng hóa quá cảnh từ các thị trường cũ, trong đó có cả Nga. Sau khi sáp nhập Crimea vào lãnh thổ, Nga đã xây dựng cây cầu nối bán đảo này với đất liền.
Năm 2014, Mariupol, thành phố lớn thứ hai vùng Donetsk, đã chống đỡ được trước các cuộc tấn công của phe ly khai thân Nga ở miền đông Ukraine. Sau khi Ukraine mất quyền kiểm soát thủ phủ Donetsk, Mariupol đã tiếp nhận lượng lớn người di cư từ vùng Donbass do phe ly khai kiểm soát, khoảng hơn 96.000 người tính đến năm 2019.
Mariupol không chỉ nằm trong lãnh thổ được Cộng hòa Nhân dân Donetsk tự xưng tuyên bố chủ quyền, nó còn là một phần trong tầm nhìn của Tổng thống Nga Vladimir Putin về "Novorossiya", một vùng lãnh thổ trải dài từ miền đông tới miền nam Ukraine dọc theo bờ Biển Đen mà ông coi là "vùng đất lịch sử của Nga".
Cục diện chiến trường Ukraine sau 26 ngày giao tranh. Đồ họa: NY Times.
Nắm quyền kiểm soát Mariupol cũng sẽ là một chiến thắng mang ý nghĩa biểu tượng to lớn đối với nỗ lực "phi phát xít hóa" Ukraine của Nga. Mariupol từng là căn cứ địa của tiểu đoàn Azov, lực lượng bán quân sự có nguồn gốc từ các nhóm cực hữu và tân phát xít Ukraine.
Dù tiểu đoàn Azov chỉ là một phần nhỏ trong lực lượng vệ binh quốc gia Ukraine, Nga tuyên bố các chiến binh Azov phải chịu trách nhiệm cho các vụ giết hại dân thường và tấn công phá hoại ở Mariupol.
Mariupol thất thủ cũng sẽ có tác động lớn về mặt tâm lý đối với cả hai bên trong xung đột. Một chiến thắng ở Mariupol sẽ tạo cơ hội để Điện Kremlin cho thấy rằng Nga đang đạt được những tiến bộ nhất định và hoàn thành các mục tiêu đề ra trong chiến dịch quân sự.
Còn đối với Ukraine, để mất Mariupol sẽ là một đòn giáng mạnh, không chỉ về mặt chiến lược và kinh tế, mà còn đối với cả tinh thần của các lực lượng đang tham gia chiến đấu. "Đó sẽ là thành phố lớn đầu tiên của Ukraine mà Nga giành quyền kiểm soát thành công, sau Kherson, địa phương ít quan trọng hơn nhiều về mặt chiến lược và hầu như không được bảo vệ", bình luận viên Frank Gardner của BBC nhận định.
Vũ Hoàng (Theo Guardian, BBC, ABC News)