Affligem, đô thị cách thủ đô Brussels của Bỉ 20 km về phía Tây Tây Bắc, bỗng chật hẹp khi hàng loạt ô tô xuất hiện cùng lúc nơi đây. Chúng đậu la liệt hai bên đường, thuộc sở hữu của hai nhóm: những HLV và những người đang học để trở thành HLV. Hơn 600 nhân vật như thế đã lái xe đến De Montil để theo một khoá huấn luyện ngắn hạn.
Trong số đó, có không ít những nhân vật nổi danh. Michel Preud'homme, thủ môn của đội tuyển Bỉ trong hai thập niên 1980 và 1990, là một cái tên tiêu biểu. Bên cạnh ông này còn có Francky Dury, Ivan Leko, Nicolas Frutos, Jose Riga và Georges Leekens. Họ đang cùng nhâm nhi một tách cà phê hoặc ly nước ép trái cây cho bữa sáng trước khi vào học. Hôm đó, "giáo viên chủ nhiệm" là Marcelo Bielsa.
Đã ngoài 60, nhưng Bielsa không phải là HLV có bộ sưu tập danh hiệu đồ sộ. Dù vậy, ông là một trong những nhân vât có ảnh hưởng lớn trong dòng chảy của bóng đá thế giới. Người ta gọi ông là "El Loco" (Gã điên), nhưng Carl Huybrechts, một bình luận viên thể thao nổi tiếng của Bỉ và là người tổ chức khóa học này, gọi Bielsa là "một nhà chiến thuật cấp tiến".
Bielsa đứng lớp trong quần tập, áo len lớn và giày thể thao. Phía dưới, ai cũng nghe chăm chú. Ông đến đây để truyền đạt ý tưởng của bản thân, chứ không phải để gây ấn tượng bởi cách ăn mặc. Mà cả đời Bielsa vẫn ăn mặc giản dị như thế. Ngay cả trong trận đấu, ông cũng chẳng bao giờ mặc vest. Những con người có tầm nhìn vượt thời đại vẫn có xu hướng ăn mặc giản dị như thế. Mark Zuckerberg, trừ một số dịp đặc biệt, gần như chỉ mặc áo thun màu xám. Suy nghĩ của họ ít nhiều tương đồng: nếu tiết kiệm thời gian bỏ ra cho trang phục, ta có thể dùng quỹ thời gian ấy cho công việc và những suy ngẫm.
Đã có lúc, mọi HLV Argentina luôn bị so sánh với Cesar Menotti và Carlos Bilardo, hai nhà cầm quân đã mang Argentina đến chức vô địch World Cup 1978 và 1986. Trường phái của họ hoàn toàn khác biệt. Menotti luôn kích thích sự sáng tạo của mỗi cá nhân, còn Bilardo quan tâm nhiều hơn đến chiến thuật và cách các cầu thủ đóng góp cho tập thể. Suốt một thời gian dài, người ta luôn hỏi một HLV mới vào nghề tại Argentina là anh ta thuộc trường phái Menotti hay Bilardo.
Thế rồi Marcelo Bielsa xuất hiện và lập ra một trường phái cho riêng ông. Thời gian ông làm việc tại Newell’s Old Boys, đội tuyển Chile và cả sáu năm cầm quân cho đội tuyển Argentina đã ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến nhiều thế hệ HLV sau này. Và dù chưa từng đến lớp học của Bielsa, các HLV ấy vẫn luôn tri ân ông như bậc thầy của họ. Đó là Pep Guardiola, Diego Simeone, Mauricio Pochettino, Jorge Sampaoli, Gerardo Martino... những người có thể được gọi là các Bielsista.
Vậy triết lý của Bielsa có gì khác biệt với Menotti và Bilardo? Hãy nghe chính Bielsa trả lời: "Menotti rất sáng tạo, Bilardo thì chú ý vào từng chi tiết nhỏ vì ông ấy vốn là người tỉ mỉ. Còn tôi có lẽ là sự pha trộn của cả hai".
Có một điểm khiến Bielsa khác biệt, không chỉ với hai tiền bối đồng hương, mà với cả những HLV hàng đầu khác trên thế giới: ông rất háo thắng. Tất nhiên HLV nào không muốn chiến thắng, nhưng không phải ai cũng sẵn sàng mạo hiểm và làm mọi cách để chiến thắng như Bielsa. Ông là người từng khiến huyền thoại Alex Ferguson phải tâm phục khẩu phục khi Man Utd bị Athletic Bilbao loại với tỷ số chung cuộc 3-5 ở vòng 1/8 Europa League tháng 3/2012. Nhưng cuối mùa bóng ấy, Athletic Bilbao thất bại trong cả hai trận chung kết Europa League và Cup Nhà Vua. Ở Marseille, Bielsa cũng từng chứng kiến đội bóng của ông sụp đổ vào cuối mùa 2014-2015, từ chỗ tranh ngôi vô địch đến chỗ mất luôn cả suất dự Champions League.
Tháng 7/2016, Lazio tuyên bố HLV mà họ vừa bổ nhiệm hai ngày trước đã... từ chức. Lý do là CLB đã làm việc quá chậm, không ký được những cầu thủ đã lên kế hoạch từ trước. HLV ấy chính là Bielsa. Đời của Bielsa có lúc tưng bừng hân hoan, có lúc thất bại bẽ bàng, nhưng nhìn chung luôn tràn ngập những bất ngờ thú vị chứ không bao giờ nhàm chán.
Cuộc đời của Bielsa cũng thú vị như một cuốn tiểu thuyết. Gia đình ông không có ai theo nghiệp bóng đá, tất cả đều là luật sư, chính trị gia, hoặc cả hai. Anh trai của Bielsa, Rafael, từng lên tới chức Bộ trưởng Ngoại giao dưới thời Tổng thống Nestor Kirchner. Chị gái của ông, Maria Eugenia, một kiến trúc sư, từng làm phó Thống đốc bang Santa Fe.
Nhưng Bielsa thích bóng đá từ sớm, và quyết liệt từ sớm. 15 tuổi, ông rời gia đình để dọn vào ở trong trụ sở CLB Newell’s Old Boys. Bielsa ở được... hai ngày thì bị tổng cổ ra đường vì dứt khoát không chịu đậu chiếc môtô Puma hai thì ở ngoài.
Nhưng Bielsa là một dạng ngỗ ngược trí thức. Ông nội của Bielsa sưu tầm đến 30.000 quyển sách ở nhà. Và cậu bé mọt sách đã đọc không biết bao nhiêu quyển trong bộ sưu tập ấy. Sự ham thích đọc và học hỏi theo Bielsa đến khi ông trưởng thành. Đã có lúc, Bielsa đặt mua dài hạn hơn 40 tạp chí thể thao quốc tế và thu thập hàng nghìn băng ghi hình trận đấu. Khi đến Marseille, ông đã coi toàn bộ các trận đấu của đội bóng này ở mùa bóng trước, mỗi trận.... 13 lần.
Bielsa không coi thú vui ấy là bất thường. Thậm chí ông rất ghét những cầu thủ xem thường việc phân tích băng hình. Khi đến xin việc tại Velez Sarsfield năm 1997, ông mang theo 51 cuốn băng VHS để trình bày kỹ lưỡng cách thức sẽ giúp cho đội bóng mạnh hơn. Quá ấn tượng trước thể hiện, Velez lập tức thuê Bielsa. Và Bielsa yêu cầu ngay một văn phòng làm việc có máy tính, để ông có thể chụp lại màn hình trong lúc mổ băng. Đấy là một yêu cầu chưa từng có tiền lệ vào thời điểm ấy. Có lần phóng viên hỏi Bielsa định làm gì trong kỳ nghỉ Giáng sinh bên gia đình, ông đã đáp:
- Hai tiếng đồng hồ tập thể dục và 14 tiếng đồng hồ xem băng.
Rồi ông luyện được khả năng xem hai băng ghi hình cùng một lúc. "Tôi thấy mình mãi là một sinh viên bóng đá. Tôi xem băng, tôi đọc và phân tích", Bielsa nói.
Bielsa chào đời tại Rosario vào tháng 7/1955. Con trai của Rafael, một CĐV của Rosario Central, và Lidia, một nữ giáo viên. Khi Bielsa lớn lên, cậu bé làm ba phật ý thấy rõ khi trở thành CĐV của Newell’s. Cậu chơi bóng từ nhỏ, nhưng bên cạnh việc phát triển kỹ năng, Bielsa đã bày tỏ sự ham thích đặc biệt với lý thuyết bóng đá. Cậu đọc không sót một số báo El Gráfico nào, tất cả đều do mẹ mua.
"Tôi chịu sự ảnh hưởng lớn từ mẹ", Bielsa nói. "Với bà, không sự hy sinh nào là không thể". Có thể nói Bielsa đã thừa hưởng cái tính đam mê lao động từ mẹ. Ông làm việc không biết mệt mỏi. Nhưng nỗ lực ấy cộng với kỷ luật không đủ để giúp Bielsa trở thành một cầu thủ giỏi. Đá ở vị trí hậu vệ, Bielsa chỉ có bốn trận cho đội một Newell’s trước khi bị thải loại ở tuổi 21. Sau đó là một hành trình phiêu bạt đến những đội bóng nhỏ hơn, ở những giải vô địch thấp hơn.
Bielsa cũng nhìn ra hạn chế của bản thân. Và ông chủ động tìm con đường riêng thông qua việc học ngành nông nghiệp và giáo dục thể chất. Năm 25 tuổi, ông chuyển đến sống tại Buenos Aires để huấn luyện đội bóng của trường đại học thành phố. Ngay lần đầu làm công tác huấn luyện, Bielsa đã cho thấy sự có tâm. Ông xem hơn 3.000 cầu thủ thi đấu trước khi lựa ra 20 người. Và ông đối xử với các sinh viên như thể họ là cầu thủ chuyên nghiệp, gò họ vào kỷ luật và khiến họ tập đến kiệt sức.
Bielsa làm ở đó hai năm trước khi được Newell’s mời về làm công tác đào tạo trẻ. Biết rằng những cuộc kiếm tìm tài năng trẻ của các CLB chắc chắn vẫn bỏ sót những tài năng, Bielsa vẽ ra một bản đồ, chia Argentina ra thành 70 khu vực. Ông đến từng nơi trong 70 khu này để đãi cát tìm vàng. Thời gian này, Bielsa đã chạy hơn 5.000 dặm với chiếc Fiat 147 của ông, vì ... sợ bay.
Năm 1990, Bielsa đang làm việc cho đội dự bị thì được bổ nhiệm làm HLV trưởng thay cho Jose Yudica. Juan Manuel Llop, tiền vệ của Newell's thời gian ấy, lập tức nhận ra sự thay đổi. Llop nói: "Ông ấy mang đến một cách tập luyện mới, những ý tưởng mới, một đội hình 4-3-3 dựa trên những cầu thủ đá cánh, có thể chuyển thành 3-4-3 khi cần thiết. Cùng với Martino và những cựu binh khác, tôi cảm thấy hơi lo ngại trước những thay đổi quá lớn. Nhưng rồi chúng tôi mau chóng nhận ra: điều tốt nhất cho Newell's lúc đó là ủng hộ Bielsa một cách mù quáng".
Ai cũng có thể nhận ra sự khác biệt. Trước tiên, quả bóng luôn hiện diện trong mỗi buổi tập, và những bài tập thì mang nặng tính chiến thuật. Các buổi tập được thu ngắn lại, nhưng cường độ cao hơn hẳn. Bielsa chia ra thành từng nhóm. Ví dụ: số 5, số 4 và số 8 sẽ tập cùng nhau.
Các cầu thủ sẽ ra sân vào Chủ Nhật. Thứ Hai họ được nghỉ. Thứ Ba và thứ Tư họ sẽ được nhồi thể lực trong lúc Bielsa nghiên cứu đối thủ. Chiều thứ Tư, buổi tập chiến thuật sẽ diễn ra. Thứ Năm sẽ là một trận đấu tập. Ông chỉ đạo cho một đội làm quân xanh, đá với chiến thuật tương tự đối thủ tiếp theo và đội kia sẽ tìm cách hóa giải.
Bielsa dành cả đời để suy nghĩ cách biến những cầu thủ thành những... cỗ máy, để có thể ra những quyết định chuẩn xác đến từng chi tiết. Những suy nghĩ ấy khiến Bielsa cảm thấy mỏi mệt. Sau một trận thua khi còn ở Argentina, Bielsa thậm chí đã nghĩ đến việc... tự sát. Ông nói: "Tôi khóa chặt cửa phòng, tắt hết đèn, kéo rèm xuống. Đấy là lúc tôi nhận ra ý nghĩa thực sự của cái câu mà chúng ta vẫn hay nói: muốn chết cho rồi. Rồi tôi bật khóc, tôi không hiểu chuyện gì đang diễn ra quanh mình. Tôi quá đau khổ sau một thất bại, trên cương vị của HLV và cũng vừa là CĐV đội bóng".
Rồi điện thoại của vợ Bielsa, Laura, vang lên. Bielsa nói: "Trong ba tháng trời, con gái của chúng tôi phải đối diện với sự sống và cái chết do mắc bệnh hiểm nghèo. Sau đó cháu đã ổn. Vậy mà tôi lại để cho kết quả của một trận đấu nhấn chìm cảm xúc của mình". Rồi Bielsa vượt qua và cố nhìn về phía trước. Nhưng nuốt trôi mỗi thất bại vẫn là một điều quá khó với Bielsa, cho đến tận bây giờ.
Bielsa có một đức tính: không bao giờ giấu nghề. Ông tận tình chỉ bảo cho những hậu bối, ông rất hay dự các cuộc nói chuyện chia sẻ kinh nghiệm, giảng dạy cho những HLV mới vào nghề và bỏ hàng giờ để trả lời những buổi phỏng vấn về chuyên môn. Ông thích nghe cũng nhiều như thích nói. Bielsa nói hồi năm 1998, khi được bổ nhiệm làm HLV trưởng Argentina: "Tôi đã có 16 năm trời lắng nghe họ. Tám năm cho Menotti và tám năm cho Bilardo. Và tôi cố học những gì tốt nhất từ họ".
Menotti nói về người hậu bối: "Bielsa luôn có ý thức học hỏi. Cậu ấy có những ý tưởng táo bạo và rất biết cách để phát triển chúng. Nhưng chúng tôi có những quan điểm không thể đồng nhất. Bielsa nghĩ chúng ta có thể dự báo được bóng đá, tôi thì không". Bilardo, thì có một cách nhìn khác về Bielsa, không thiện cảm mấy: "Tôi chia sẻ suy nghĩ của cậu ấy vì tôi từng áp dụng lối tư duy ấy hồi 1986. Cách cậu ấy nghiên cứu băng ghi hình, tôi cũng đã làm từ lâu".
Nhưng người ta dễ dàng chỉ ra trường phái Bielsa khác rõ ràng so với trường phải Bilardo. Vì Bilardo luôn rất coi trọng việc giữ sạch lưới trước khi ghi bàn. Và ông chia đội hình ra thành hai phần rất rõ. Bảy cầu thủ chuyên di chuyển để ngăn cản đối phương ghi bàn, và ba cầu thủ chuyên tấn công. Bielsa không bao giờ làm thế, vì ông bị ám ảnh bởi việc phải tấn công đối phương. Bielsa nói: "Khi xem video, tôi tìm cách để tấn công, chứ không phải phòng ngự. Phòng ngự với tôi thật đơn giản: hãy di chuyển liên tục. Tôi biết phòng ngự dễ hơn là sáng tạo. Việc chạy trên sân của các cầu thủ là minh chứng cho tôi thấy họ sẵn sàng làm việc khó hơn".
Với Bielsa, phòng ngự là bước đầu tiên của tấn công. Ông không bao giờ tạo ra những đội bóng phòng ngự, hứng chịu áp lực để chờ thời. Ông luôn đẩy quả bóng ra xa khung thành mình, ông xua cầu thủ tràn lên đoạt bóng ngay từ sân đối phương.
Bielsa gói triết lý của ông trong bốn chữ: concentracion permanente, movilidad, rotación và repenitizacion. Ba chữ đầu tiên rất dễ dịch, gồm: tập trung liên tục, tốc độ và sự luân chuyển giữa các vị trí. Khái niệm thứ tư hơi đặc biệt. Trong âm nhạc, nó dùng để chỉ việc thử chơi một đoạn ngẫu hứng chưa từng qua luyện tập. Trong bóng đá, repenitizacion được hiểu theo nghĩa là dấn thân, sáng tạo. Cầu thủ phải dám đưa ra một pha xử lý vượt qua dự liệu của đối thủ lẫn... đồng đội. Bielsa nói từ những ngày còn ở Newell’s: "Cái gì có thể làm người ta đều đã làm. Chúng ta phải làm điều không thể".
Cũng như nhiều người Nam Mỹ cùng thế hệ, Bielsa cũng chịu ảnh hưởng bởi bóng đá Hà Lan trong thập niên 1970. Có thể nói nền tảng của Bielsa được xây trên triết lý Totaal Voetbal do Rinus Michels khởi xướng. Bielsa cũng thích sơ đồ 4-3-3 hoặc biến thể 3-4-3, nhưng ông không phải là nô lệ của sơ đồ mà luôn thay đổi linh hoạt dựa theo đối thủ. Vị trí trên sân của mỗi cầu thủ chỉ còn là tương đối, và phụ thuộc vào bốn yếu tố mà Arrigo Sacchi đã chỉ ra : khoảng trống, quả bóng, đối thủ và đồng đội.
Thêm một người có ảnh hưởng đến Bielsa nữa là Oscar Washington Tabarez, cho dù sự thực dụng của Tabarez được cho là mâu thuẫn với lối đá tận hiến của Bielsa. "Tabarez đã vạch ra bốn yếu tố quan trọng trong bóng đá: 1. Tấn công, 2. Phòng ngự, 3. Cách chuyển trạng thái phòng ngự sang tấn công, 4. Cách chuyển trạng thái tấn công sang phòng ngự. Vấn đề là chúng ta làm tất cả những việc ấy thật nhịp nhàng", ông giải thích.
Bielsa vẫn đang vừa làm, vừa học, vừa dạy như thế ở tuổi 62. Ông đang làm việc cho Lille, một đội bóng ở Pháp. Có lẽ Lille khó mong vô địch dưới thời Bielsa, nhưng họ chắc chắn sẽ có một nền tảng tốt trong thời gian Bielsa ở đây. Ông đã tạo ra nền tảng ấy cho nền bóng đá Chile, để rồi sau khi ông rời đi, người tiếp bước Jorge Sampaoli (một Bielsista) đã mang Chile đến chức vô địch Copa America đầu tiên trong lịch sử quốc gia này.
Di sản của Bielsa không phải là những danh hiệu. Nó cao hơn thế rất nhiều. Nếu bạn muốn trở thành một cầu thủ giỏi, hãy đá dưới trướng Bielsa. Muốn thành một HLV giỏi, hãy cắp sách học Bielsa. Muốn biết một con người có lý tưởng hấp dẫn thế nào, hãy nhìn cách Bielsa làm việc!
Bielsa & những phát ngôn đáng nhớ
"Một người đàn ông với những ý tưởng mới luôn bị xem là một gã điên, cho đến khi ý tưởng của ông ấy trở thành hiện thực".
"Tấn công là cách đơn giản nhất để chiến thắng. Muốn ghi bàn thì phải tấn công. Muốn thắng thì phải ghi bàn. Đấy là lý do vì sao ở Argentina, chúng tôi luôn tấn công".
"Nếu cầu thủ không phải con người, tôi sẽ không bao giờ thất bại".
