Lăng đá Quận Vân là khu lăng mộ của Quận công Đỗ Bá Phẩm (Quận Vân), được xây dựng dưới đời Trịnh. Khu vực lăng mộ từng bị chôn vùi bởi phù sa sau trận vỡ đê sông Hồng lịch sử vào năm 1914. Mãi tới những năm 1986, khu vực mới được phát hiện khi người dân cải tạo ruộng đồng.
Khu vực lăng đá được chia làm 3 phần rõ rệt: cổng lăng, khu sinh phần và nhà mộ. Mỗi công trình, tượng đá trong lăng mộ là một tác phẩm nghệ thuật với tuổi đời gần 300 năm. Toàn bộ khu vực được bao quanh bởi cánh đồng xã Vân Tảo với một con đường nhỏ dẫn vào.
Đi hết con đường gạch qua cánh đồng, du khách sẽ nhìn thấy tượng đá ngồi canh cửa ở cổng lăng. Hai bên là tượng hai võ sĩ với dáng dấp khỏe khoắn. Hai pho tượng cầm đao tượng trưng cho những người lính tráng bảo vệ cho cung điện vua chúa ngày xưa.
Bức tượng cho thấy nghệ thuật điêu khắc dưới thời chúa Trịnh thông qua trang phục, mũ áo của võ sĩ. Các nghệ nhân điêu khắc đã khéo léo lột tả được dáng dấp, khuôn mặt nghiêm nghị của hai võ sĩ nhưng vẫn thể hiện được sự tinh xảo, mềm mại qua những nếp gấp, đường cong trên trang phục, mũ miện.
Sau cổng lăng là tới khu sinh phần, nơi quan trọng nhất của lăng mộ với các hương án. Hai bên con đường thần đạo có cặp tượng voi, một trong những cặp tượng voi phục được đánh giá vào hàng đẹp nhất Việt Nam. Tượng voi chắc chắn, được tạc theo lối tả thực, kích cỡ giống voi thật. Loại đá sử dụng là đá nguyên khối, rất khó trong công đoạn chế tác.
Nằm cạnh tượng voi là tượng ngựa đối xứng hai bên. Tượng ngựa cũng sử dụng đá nguyên khối, thể hiện hình ảnh ngựa chiến với dây cương và bộ yên ngựa được tạo tác rõ nét. Bức tượng đá thanh thoát, mềm mại, toát lên cái hồn của con vật.
Tại trung tâm khu lăng mộ là bức tượng hai con chó đá phủ phục trước hương án trung. Hai hương án là hai phiến đá nguyên khối với những hoa văn được chạm lộng và chạm bóng tinh xảo, không thua kém các tác phẩm chạm khắc trên gỗ. Đằng sau hương án là một ngai đá lớn như trong hậu cung các đình làng Việt.
Bức tượng chó nằm phục trước hương án được chế tác đặc biệt với phần chân sau được tách ra làm hai bàn chân nhỏ hơn. Do không được tu sửa và trùng tu đều đặn, các di tích ở lăng đá Quận Vân đang dần xuống cấp. Một trong đôi tượng chó đá trước cửa hương án hiện bị sứt mẻ, hư hỏng.
Kết thúc khu lăng mộ là nhà bia và nhà mộ. Nhà bia là nơi ghi lại những thông tin về khu lăng bia cũng như Quận công Đỗ Bá Phẩm. Vòng ra đằng sau, bạn có thể thấy khu nhà mộ giờ chỉ còn phần chóp đỉnh với phần chính vẫn bị chôn vùi. Người dân địa phương kể rằng, khu vực nhà mộ còn rất rộng với đường hầm và hệ thống tự sập nếu bị xâm phạm.
Đôi nghê trước cửa nhà bia với miệng ngậm châu ngọc, đầu và cổ được chạm khắc hình vân xoắn. Hình dáng nghê ở lăng Quận Vân là đặc trưng cho nghê của Việt Nam. Con bên trái đặt trên lên quả cầu, con bên phải đặt chân lên nghê con. Cùng với gần 30 di vật khác trong lăng mộ Quận Vân, đôi nghê đá là một minh chứng cho trình độ điêu khắc và thẩm mỹ cao của các nghệ nhân thời xưa.
Minh Đức