Lăng mộ Nguyễn Hữu Cảnh ở quê nhà

Lăng mộ Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh nằm trên một ngọn đồi rộng của dãy núi An Mã, thuộc xã Trường Thuỷ, huyện Lệ Thuỷ. Khuôn viên lăng theo hình chữ nhật với lưng hướng về phía tây tựa vào núi An Mã, mặt hướng đông có sông Kiến Giang.

Con đường thẳng dẫn vào ngôi mộ danh tướng Nguyễn Hữu Cảnh.

Nguyễn Hữu Cảnh sinh năm Canh Dần (1650) tại xã Vạn Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. Ông là một kiệt tướng đời chúa Minh Nguyễn Phúc Chu (Hiến Tông Hiếu Minh Hoàng đế 1691-1725).

Xuất thân trong một gia đình võ tướng, am tường quốc sự, lại được chứng kiến bao cảnh truân chuyên của xã hội đương thời, ông sớm dấn thân vào cuộc chiến.

Nhà bia với lư hương lớn phía trước ngôi mộ ông.

Ông mất năm Canh Thìn 1700, an táng tại Cù Lao Phố, cạnh dinh Trấn Biên, Đồng Nai. Đến năm 1802, di hài của Nguyễn Hữu Cảnh được hậu duệ cải về an táng tại xã Trường Thủy.

Do chiến tranh loạn lạc, ngôi mộ của ông một thời gian dài không được hương khói, dẫn đến thất lạc. Vào năm 1995, con cháu tìm ra ngôi mộ Nguyễn Hữu Cảnh ở xã Trường Thủy. Đến năm 2013, khu lăng mộ mới được trùng tu lớn. Sau quá trình trùng tu, lăng mộ vị danh tướng thời chúa Nguyễn mang một diện mạo mới với nhiều hạng mục được xây dựng bằng đá bề thế.

Bia mộ Nguyễn Hữu Cảnh được tạc bằng đá xanh (cẩm thạch) với kiểu dáng thường gặp ở cuối triều Nguyễn. Bia cao cả chân 1,2m. Mặt trước của bia hướng về ngôi mộ có khắc 3 dòng chữ Hán được dịch là:

Dòng phải: Người mở mang đầu tiên miền Nam bậc khai quốc thần thượng cấp của triều Nguyễn. Dòng giữa: Mộ của Vĩnh an hầu Nguyễn Hữu Kính. Dòng trái: Người cháu 4 đời của quý hương là quan cai quản đạo quân hưng nghĩa Ngũ Đức Hầu Nguyễn Hữu Mạn lập bia mộ vào thời Gia Long sơ niên.

Mặt sau bia dịch là: Ngày 16 tháng 7 năm 1925 Nguyễn Hữu Bài viện trưởng Viện cơ mật, Đại thần thái tử thái phó, Phúc môn bá Đại học sĩ điện Võ Hiện đã mang con là Thị Dương tôn kính phụng lập bia mộ này.

Nhờ tấm bia mộ này mà con cháu và các học giả mới nhận ra ngôi mộ của ông sau thời gian dài thất lạc.

Lăng mộ Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh được xếp hạng là di tích lịch sử cấp quốc gia trở thành điểm đến ý nghĩa không nên bỏ qua mỗi khi du lịch Quảng Bình.

Sau khi ông qua đời, nhà Nguyễn đã truy phong công trạng của ông với sự đánh giá rất cao. Ông được coi là ’’Thượng đẳng thần’’, là ’’Khai quốc công thần’’.

Phía trước ngôi mộ, 2 bên trái phải là 2 hồ trồng sen. Tuy nhiên, những năm gần đây, hồ không trữ được nước ngay cả vào mùa mưa nên không có cây cảnh gì bên trong. Phía trong hồ bên phải là một cái giếng cũ, được xây thành giếng lên cao hơn mực nước. Thời điểm được tìm thấy năm 1995, khu vực này đồi núi hoang vu, dân cư thưa thớt.

Phần đất phía ngoài khuôn viên được người dân địa phương tận dụng để trồng hoa màu, các giống cây ngắn ngày. Khuôn viên khu lăng mộ rộng lớn nhưng vẫn ít cây bóng mát, ít cảnh quan.

Cách khu lăng mộ khoảng 25 km về phía bắc, Đền thờ Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh được đặt ở xã Vạn Ninh, huyện Quảng Ninh, Quảng Bình. Đền thờ hiện do con cháu của ông coi sóc, thờ phụng.

Hai năm gần đây, do dịch bệnh Covid-19 nên ít khách đến thăm viếng. Dù vậy, hàng năm vào dịp lễ tết, ngày mất của ông, người dân địa phương và chính quyền tổ chức lễ viếng, thắp hương.

Bên trong đền thờ có tượng của ông, và 2 bên 2 câu đối: Di dân lập nghiệp ngũ Quảng miền Trung muôn thưở vẫn không quên/Mở rộng biên thùy lục tỉnh phương Nam ngàn đời còn ghi nhớ".

Ngoài Quảng Bình, người dân ở nhiều tỉnh thành như Quảng Nam, Đồng Nai, TP HCM, Cần Thơ... cũng lập đền thờ Nguyễn Hữu Cảnh. Ngoài ra, họ tên ông còn được dùng để đặt tên cho trường học, đường phố tại nhiều địa phương…