Một giám đốc yêu cầu nhân viên chăm sóc chó cưng của mình. Con gái chủ tịch hãng hàng không Korean Air bắt máy bay sắp cất cánh phải quay lại cổng xuất phát chỉ để sa thải tiếp viên "phục vụ sai cách". Cháu gái 10 tuổi của một ông trùm truyền thông lăng mạ tài xế của mình và dọa đuổi việc anh này.
Hành vi này phổ biến ở Hàn Quốc đến mức nó có tên riêng: "gapjil", nghĩa là người có quyền lực lạm dụng cấp dưới của mình. Gapjil cũng bao gồm việc sử dụng ngôn từ kiểu bắt nạt, đòi hối lộ hay không trả lương đúng hạn cho người lao động.
Trong xã hội phân cấp thứ bậc sâu sắc ở Hàn Quốc, nơi địa vị xã hội của một người được xác định bằng nghề nghiệp, chức danh và sự giàu có, hầu như không ai thoát khỏi móng vuốt của gapjil.
Tuy nhiên, gapjil gần đây bị dư luận Hàn Quốc phản ứng dữ dội. Biểu ngữ phản đối gapjil được treo trên đường phố, thậm chí trong nhà vệ sinh công cộng, trong khi các cơ quan chính phủ, cảnh sát, các nhóm dân quyền và doanh nghiệp đã cung cấp "đường dây nóng gapjil", khuyến khích người dân tố cáo các quan chức, ông chủ lạm dụng quyền lực. Trong khuôn viên các trường đại học, nhiều sinh viên treo biểu ngữ cáo buộc các "giáo sư gapjil" quấy rối tình dục.
Chiến dịch này dường như đang phát huy tác dụng. Nhiều chính trị gia, quan chức cấp cao và đại gia trong các tập đoàn lớn đã bị phơi bày loạt bê bối gapjil. Công chúng Hàn Quốc cảm thấy hả hê khi chứng kiến những người giàu có, quyền lực phải trả giá vì hành vi của mình.
Gapjil đã trở thành một chủ đề trong chiến dịch tranh cử tổng thống vừa qua ở Hàn Quốc. Vợ ứng viên hàng đầu Lee Jae-myung đã phải xin lỗi sau khi bị cáo buộc đối xử với quan chức chính phủ như "người hầu riêng". Bà đã yêu cầu họ đi nhận đồ ăn và mua sắm đồ dịp lễ khi ông Lee còn làm thống đốc tỉnh Gyeonggi. Ông Lee đã thua trong cuộc bầu cử tổng thống với tỷ lệ sít sao trước đối thủ Yoon Suk-yeol.
"Người Hàn Quốc từng rất khoan dung với tình trạng lạm dụng quyền lực, nhưng khi không thể chịu đựng nổi nữa, họ đã lên tiếng và gọi nó là gapjil", Park Chang-jin, cựu tiếp viên hàng không Korean Air, nhà vận động chống gapjil, cho biết.
Park Chang-jin hiểu rất rõ cảm giác này. Năm 2014, Cho Hyun-ah, con gái cựu chủ tịch hãng hàng không Korean Air, đã khiến chuyến bay bị trễ chuyến vì không thích cách tiếp phiên phục vụ hạt macca ở khoang thương gia. Park cùng một tiếp viên khác trong đoàn bay đã phải quỳ gối trước cô Cho, người chỉ cho máy bay cất cánh sau khi ông Park bị đuổi khỏi phi cơ.
Park Jum-kyu, nhà vận động thuộc Gabjil 119, nhóm hỗ trợ nạn nhân gapjil, cho biết người Hàn từng dễ "nhắm mắt làm ngơ" cho những hành vi trên, đặc biệt khi có liên quan đến giới siêu giàu, hay còn gọi là chaebol. "Tuy nhiên, dân Hàn Quốc hiện nay đòi hỏi những tiêu chuẩn cao hơn về hành vi nào được chấp nhận, hành vi nào không", Park Jum-kyu nói.
Gia đình cựu chủ tịch Korean Air được cho là "hình ảnh thu nhỏ" của vấn nạn gapjil. Hàn Quốc là một trong những quốc gia có thời gian làm việc trong tuần dài nhất thế giới. Gapjil được cho là một trong những lý do khiến môi trường làm việc ở nước này trở nên tồi tệ, diễn ra dưới các hình thức như buộc nhân viên làm thêm giờ không lương hay cấp trên bắt nạt cấp dưới.
"Tôi căm phẫn khi thấy sếp hầu như không làm gì khác ngoài việc đi khắp văn phòng để bình phẩm về trang phục nhân viên nữ và nói rằng chúng tôi không thể lấy chồng nếu ăn mặc kiểu này", Hong Chae-yeong, 30 tuổi, chia sẻ, nói thêm rằng đó là một phần lý do khiến cô nghỉ việc.
Giới tinh hoa ở các tập đoàn Hàn Quốc còn nổi tiếng với loại gapjil mang tên "nghi thức hoàng gia", trong đó sếp buộc nhân viên cầm ô xếp hàng chào đón mình, hay chỉ cấp trên mới được đi thang máy. Năm 2017, chính trị gia Kim Moo-sing đã trở thành biểu tượng của "gapjil hoàng gia" khi đẩy vali về phía một trợ lý ở sân bay để người này kéo và bị dư luận Hàn chế giễu.
Làn sóng tố cáo gapjil trên mạng gần đây cũng phản ánh tình trạng thiếu tin tưởng của người dân vào hệ thống tư pháp Hàn Quốc. Nhiều người cho rằng tòa án hiếm khi trừng phạt các ông chủ doanh nghiệp quyền lực có hành vi này.
Năm 2007, Kim Seung-youn, chủ tịch Hanwha, một trong 10 tập đoàn lớn nhất Hàn Quốc, chỉ bị giam trong một thời gian ngắn sau khi bị cáo buộc hành hung nhân viên. Năm 2010, Chey Cheol-won, thành viên gia tộc điều hành SK, tập đoàn lớn thứ ba tại Hàn, chỉ nhận án treo sau khi dùng gậy bóng chày đánh một nhà hoạt động công đoàn.
Khi các nạn nhân gapjil tại Hàn Quốc không thể giải quyết nỗi bất bình của mình tại tòa án, họ thường tố cáo những ông chủ lạm dụng quyền lực trước dư luận, thường là với sự trợ giúp của camera điện thoại hay mạng xã hội.
Năm 2018, mạng xã hội nước này dậy sóng với video ghi lại cảnh Yang Jin-ho, chủ tịch một công ty công nghệ, tát nhân viên cũ một cách tàn nhẫn. Năm 2017, các đoạn ghi âm được tung lên mạng cho thấy Lee Jang-han, chủ tịch công ty dược phẩm Chong Kun Dang, sử dụng loạt lời lẽ lăng mạ tài xế.
Tuy nhiên, bất chấp làn sóng phản đối gapjil hiện nay, giới quan sát cho rằng Hàn Quốc có thể còn chặng đường dài phía trước để xây dựng môi trường làm việc công bằng và một xã hội bình đẳng hơn.
Luật chống quấy rối tại nơi công sở có hiệu lực từ năm 2019, song chỉ quy định hình thức xử lý kỷ luật hoặc phạt hành chính tối đa 8.000 USD với người vi phạm. Cuộc khảo sát được nhóm Gabjil 119 thực hiện năm ngoái cho thấy gần 29% nhân viên cho biết họ bị lạm dụng, ngược đãi nơi làm việc.
"Gapjil vẫn được coi là vấn đề nội bộ của các công ty", Yun Ji-young, luật sư chuyên giúp đỡ các nạn nhân gapjil, nhận định. "Các nhân viên trong công ty vẫn rất ác cảm với những trường hợp 'vạch áo cho người xem lưng'".
Đức Trung (Theo NY Times)