Chiều 19/8, Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam tổ chức kỷ niệm 70 năm Cách mạng tháng 8 và Quốc khánh 2/9. Nguyên Tổng bí thư Lê Khả Phiêu, nguyên Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam Phạm Thế Duyệt, nguyên Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ Nguyễn Văn Trân cùng nhiều nhân chứng lịch sử đã tham dự.
Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân chia sẻ, hôm nay đến đây người trẻ nhất đã 89 tuổi, người cao tuổi nhất là 100. "Được gặp các cụ là một diễm phúc của những người hôm nay. Thông qua hồi ức của các cụ, tôi mong thế hệ trẻ hiểu được vì sao khi Nhật - Pháp bắn nhau thì chỉ có Việt Nam là quốc gia duy nhất ở Đông Nam Á giành được chính quyền, đặc biệt là giành chính quyền mà không nổ súng", ông Nhân nói.
Chủ tịch Nguyễn Thiện Nhân hỏi thăm các lão thành cách mạng. Ảnh: Hoàng Long.
Là cựu thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu, phụ trách tờ báo Hồn nước, ông Lê Đức Vân nhớ lại chiều 17/8/1945, tại Nhà hát Lớn, Chính phủ Trần Trọng Kim tổ chức mít tinh với sự tham gia của hàng trăm nghìn người. Khi chúng mới tuyên bố khai mạc thì người của Việt Minh xông lên giành micro. Hai phụ nữ là Kiều Trang (Từ Trang Anh, thành viên của Đội cứu quốc thành Hoàng Diệu) và Nguyễn Khoa Diệu Hồng (thành viên của Đảng Dân chủ) lên sân khấu thông báo Nhật đã đầu hàng, hô hào đồng bào ủng hộ Việt Minh cướp chính quyền, đòi độc lập. Từ trên tầng hai Nhà hát Lớn, lá cờ đỏ sao vàng được buông xuống.
Ngay sau đó, một thành viên trong đội danh dự đã lấy từ trong người ra lá cờ đỏ sao vàng to, có cán, quay đầu hô "tiến lên". Do anh đứng ở cuối đoàn nên khi quay đầu trở thành người dẫn đường. Những người tham dự mít tinh cũng xoay người đi theo. Cả đoàn nhằm hướng Tràng Tiền mà đi. Đến đâu, người dân từ hai bên đường ra gia nhập đến đó. Vừa đi mọi người vừa hô "Ủng hộ Việt Minh, ủng hộ Việt Minh, Việt Nam độc lập".
Đoàn diễu hành sau khi đi hết Tràng Tiền lại qua Hàng Đào, Hàng Ngang, Phan Đình Phùng... Khi qua Phủ Chủ tịch (nơi Tư lệnh quân Nhật đóng), quân Nhật ở đây không phản ứng gì. Đoàn diễu hành tiếp tục đi qua Trần Phú, Cửa Nam rồi dừng lại trước tiếng súng chỉ thiên của lính bảo an. Từ đây, đoàn diễu hành chia thành các nhóm nhỏ đi về các phố, vừa đi vừa hô khẩu hiệu "Việt Nam độc lập" cho đến 20h mới tan.
Cuộc mít tinh của Chính phủ Trần Trọng Kim đã nhanh chóng biến thành biểu tình, tuần hành của quần chúng cách mạng. Hội nghị của Thành ủy và Ủy ban Quân sự cách mạng mở rộng được triệu tập ngay sau đó quyết định khởi nghĩa vào ngày 19/8.
Ông Lê Đức Vân. Ảnh: Hoàng Long.
Thiếu tướng Nguyễn Đồng Thoại, nguyên Cục phó Tác chiến Bộ Tổng tham mưu, người chụp ảnh tại quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội vào ngày 17 và 19/8/1945 kể lại: "Lúc đó, tình hình Hà Nội căng như sợi dây đàn, dân đã không còn hy vọng gì vào Chính phủ bù nhìn của Trần Trọng Kim. Bị Việt Minh từ chối, nhằm lấy lại tinh thần chính quyền bù nhìn ra lệnh tất cả công chức phải tham gia mít tinh", ông Thoại kể và cho rằng việc phá cuộc mít tinh ngày 17/8 của Chính phủ Trần Trọng Kim là thành công quyết định khởi nghĩa thành công.
Được giao nhiệm vụ kéo cờ ở quảng trường Ba Đình trong lễ Quốc khánh 2/9, cụ Lê Thi, con gái nhà cách mạng Dương Quảng Hàm, kể lúc ấy lo lắm vì chưa được tập. Nhưng sau đó bà cùng một cộng sự kéo lá cờ đỏ sao vàng tung bay trong gió mùa thu. “Khi ấy tôi mới có dịp ngắm Bác Hồ, ngỡ ngàng sao Bác ăn mặc giản dị thế, chỉ áo vải đơn sơ”, bà Thi nhớ lại.
Khẳng định Cách mạng tháng 8 là cuộc cách mạng của toàn dân, nếu Đảng không nắm được dân thì không thể thành công, ông Nguyễn Văn Trân, nguyên Bí thư Xứ úy Hà Nội cho rằng bài học đó phải được khắc sâu đến tận hôm nay. Cụ Trần Vân Nội, người tham gia phá kho thóc Nhật, năm nay đã 89 tuổi cũng nhấn mạnh, cách mạng Tháng 8 thành công là nhờ đoàn kết được toàn dân, "có dân là có cách mạng, có thành công".
Với tư cách nhà sử học, GS Phan Huy Lê cho biết cách mạng tháng 8 có hai giá trị. Trước hết là thể hiện sức mạnh quật khởi của cả dân tộc, vì vậy chính quyền của Trần Trọng Kim, sau này là chính quyền Nhật hoàn toàn không chống đối. "Đây là trang sử huy hoàng nhất của mặt trận Việt Nam. Chưa bao giờ chúng ta phát huy được sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc lớn lao như trong cách mạng tháng 8", GS Lê nói.
Thứ hai, cách mạng tháng 8 thể hiện sự lãnh đạo tài tình của Đảng, Hồ Chủ tịch. Đây không phải là cuộc đấu tranh bình thường mà là cuộc đấu tranh giành chính quyền. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhìn ra được thời cơ, chớp thời cơ, sau đó đưa ra chiến lược, sách lược để chỉ đạo nhân dân đấu tranh giành thắng lợi.
Hoàng Thuỳ