Một ngày hè tháng 8/1968, Lynn Conway được gọi tới văn phòng của Gene Myron Amdahl, Giám đốc nhóm phát triển hệ thống máy tính tiên tiến của IBM. Ông Amdahl từng hết sức ủng hộ khi nghe tin bà sắp trải qua quá trình chuyển đổi giới tính, nhưng Giám đốc điều hành của IBM, ông Thomas J. Watson Jr lại không rộng lượng như vậy.
Hôm đó, ông Amdahl buộc phải thông báo với bà Conway một tin không vui. "Tôi bị sa thải", bà kể lại.
Sau 52 năm, tháng trước, bà Conway được mời quay lại IBM để dự một cuộc gặp trực tuyến đặc biệt với nhiều lãnh đạo cấp cao và hàng nghìn nhân viên của công ty. Nhắc tới bà Conway, Phó chủ tịch cấp cao về nguồn nhân lực của IBM, ông Diane Gherson thừa nhận, dù IBM đang cố gắng chứng minh cam kết của mình với các nhân viên chuyển giới, ngần ấy nỗ lực chắc chắn không thể bù đắp được những gì bà ấy đã trải qua hơn 50 năm trước.
Bà Conway, năm nay 82 tuổi, được trao giải thưởng thành tựu trọn đời cho các nghiên cứu tiên phong trong lĩnh vực khoa học máy tính, đại diện của IBM cho biết. "Kết quả này thật bất ngờ, tôi gần như không thể kìm nén được những giọt nước mắt", bà Conway nói.
Ngoài giải thưởng thành tựu trọn đời, IBM cũng xin lỗi chính thức bà Conway. Ảnh: IBM.
Đối với những kỹ sư đồng tính, chuyển giới và bạn bè của Conway, lời xin lỗi dù muộn màng nhưng là sự công nhận những đóng góp của bà và của những người thuộc cộng đồng LGBT cho lĩnh vực công nghệ. Lời xin lỗi được IBM đưa ra khoảng bốn tháng sau khi Tòa án tối cao Mỹ thông qua luật nhằm ngăn chặn khả năng một người bị sa thải vì là người đồng tính hoặc chuyển giới.
Rochelle Diamond, một nhà khoa học tại Viện Công nghệ California, bạn của Conway, cho biết bà đã nghe tin về lời xin lỗi của IBM vào hôm 20/11, đúng ngày kỷ niệm về người chuyển giới hàng năm. "Sự công nhận rất quan trọng đối với cộng đồng chúng tôi. Đây cũng là cơ hội để mọi người tưởng nhớ những người đã qua đời chỉ vì họ công khai là người chuyển giới cũng như khuyến khích những người chuyển giới hãy là chính họ", bà Diamond nói.
Christine Burns, bạn của bà Conway, cho biết Conway chưa bao giờ tỏ ra thù hằn hay tức giận về cách mình bị đối xử, nhưng một lời xin lỗi chắc hẳn sẽ giúp bà có cảm giác được chia sẻ. "Để minh oan cho một người không gì tốt hơn một lời xin lỗi trân thành và thẳng thắn", bà Burns nói.
Sự nghiệp của Lynn Conway
Bà Conway bắt đầu làm việc tại IBM năm 1964, sau khi tốt nghiệp Trường Kỹ thuật và Khoa học Ứng dụng của Đại học Columbia. "Đó là một kỷ nguyên vàng trong nghiên cứu máy tính, thời điểm đó những đột phá được công bố liên tục trên hầu hết các lĩnh vực của khoa học cơ bản", bà cho biết.
Làm việc với một nhóm kỹ sư tài năng, dự án của Conway tập trung vào việc tạo ra một chiếc máy tính có thể hoạt động với tốc độ cao nhất. Đúng giai đoạn chuẩn bị đạt được bước đột phá lớn, Conway bắt đầu phải trải qua các đợt điều trị y tế. Đầu năm 1968, bà tiết lộ với giám đốc dự án, ông Amdahl, rằng mình sắp thực hiện chuyển đổi giới tính để giải quyết một số vấn đề xuất hiện từ khi còn nhỏ.
Quản lý trực tiếp của Conway muốn bà ở lại công ty và đưa ra một kế hoạch: bà sẽ xin nghỉ phép dài hạn ở IBM, hoàn thành quá trình chuyển đổi và trở lại với tư cách là một nhân viên mới với một danh tính mới, bà Conway nói.
Nhưng các giám đốc điều hành khác của IBM lại cảm thấy lo lắng. Bà Conway cho biết các giám đốc của công ty sợ "dư luận bàn tán" nếu câu chuyện của bà bị phanh phui. Giám đốc y tế của IBM còn lo những nhân viên biết về việc Conway là người chuyển giới "có thể gặp phải những vấn đề về tâm lý".
Sau khi bị sa thải, Conway đã trải qua cuộc phẫu thuật xác nhận giới tính và bắt đầu xây dựng lại sự nghiệp của mình.
Sau 2 năm làm việc tại Memorex, đến năm 1973, bà được Trung tâm Nghiên cứu Xerox Palo Alto tuyển dụng. Tại đây, bà phát triển các phương pháp thiết kế chip máy tính, trong đó nổi bật là Thiết kế Tích hợp cỡ rất lớn VLSI, hiện vẫn được các công ty công nghệ trên toàn thế giới sử dụng.
Năm 1985, bà trở thành giáo sư ngành kỹ thuật điện và khoa học máy tính tại Đại học Michigan. Cùng thời điểm này, trong một lần tham gia chèo thuyền bà đã gặp được người chồng tương lai của mình, kỹ sư Charlie.
Conway không công khai tiết lộ mình là người chuyển giới cho tới năm 1999, thời điểm rất nhiều nhà khoa học tập trung nghiên cứu dự án máy tính mà bà từng tham gia ở IBM. Bà cho rằng chỉ là vấn đề thời gian trước khi ai đó tìm ra chuyện gì đã xảy ra.
Bà Lynn Conway tại Đại học Michigan năm 2018. Ảnh: University of Michigan.
Năm 2000, Conway lập ra một trang web với mục tiêu giải thích và bình thường hóa các vấn đề về nhận thức giới cũng như các quá trình liên quan tới chuyển đổi giới tính. Bà Conway viết: "Tôi cũng muốn kể lại câu chuyện chuyển đổi giới tính của mình từ nam sang nữ".
Trang web với nhiều thông tin chi tiết về trải nghiệm của Conway với tư cách là một kỹ sư máy tính và một phụ nữ chuyển giới, đã trở thành một nguồn thông tin quan trọng cho những người khác trong cộng đồng LGBT lớn hơn.
Năm 2005, Tổ chức các nhà khoa học và chuyên gia kỹ thuật đồng tính nam và đồng tính nữ quốc gia đã vinh danh Conway là kỹ sư của năm vì những đóng góp trong ngành khoa học máy tính và cho những nỗ lực kết nối cộng đồng của bà.
Conway cho biết bà không bao giờ tức giận với những người đã sa thải mình.
Bà nói: "Có một vấn đề với việc tức giận và đổ lỗi cho người khác, nó có xu hướng chia rẽ mọi người và tạo ra một cơn giận dữ lớn hơn không thể giải quyết được. Tuy nhiên, bạn cần rút ra được bài học từ sai lầm này, cũng như thêm trân trọng những gì đã xảy ra".
Các nhân viên chuyển giới tại IBM khi chứng kiến lời xin lỗi dành cho Conway, đều nói họ cảm thấy "là một phần của điều gì đó thật phi thường". Ella Slade, người đứng đầu cộng đồng LGBT+ của IBM cho biết: "Bà Conway đã chia sẻ việc quay lại tham gia sự kiện này của IBM giống được trở về nhà và thật khó để không nghẹn ngào khi nghe điều đó".
Đăng Thiên (theo NYT)