Tại Philippines và nhiều nước Đông Nam Á, các doanh nghiệp logistics đầu tư mạnh tay vào công cụ số. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp nhận ra sự chuyển đổi chậm lại không phải vì phần mềm khó dùng mà vì lực lượng lao động chưa sẵn sàng sử dụng một cách tự tin. Tự động hóa có thể tái định hình quy trình nhưng chính con người sẽ quyết định mức độ thành công của nó.
Ở nhiều công ty giao nhận và môi giới hàng hóa tại Philippines, nhân viên vẫn quen với các phương pháp truyền thống, từ bảng kê giấy, bảng tính Excel đến phần mềm cũ. Dù họ hiểu sâu về vận hành, bước chuyển sang hệ thống số vẫn tạo cảm giác đột ngột. Nhân viên lo sợ tự động hóa đồng nghĩa với việc họ sẽ bị thay thế, thay vì coi đó là cơ hội. Quản lý lo ngại gián đoạn trong giai đoạn chuyển đổi. Hậu quả là việc áp dụng công nghệ chậm lại, không phải do rào cản kỹ thuật mà vì tâm lý e dè của con người.
Điều này không chỉ xảy ra ở Philippines. Một nghiên cứu mới về lực lượng lao động logistics ASEAN cho thấy hơn 60% doanh nghiệp cho rằng "thiếu kỹ năng số" là rào cản lớn nhất trong hiện đại hóa, vượt cả vấn đề chi phí. Tuy nhiên, nhân sự logistics tương lai không nhất thiết phải biết lập trình nhưng cần biết hợp tác với công nghệ.
Sự trỗi dậy của tự động hóa trong hậu cần đang cách mạng hóa kho bãi. Ảnh: Kappal
Ba nhóm kỹ năng nổi bật cho thập kỷ tới
Thông thạo số (Digital Fluency): Hiểu cách các hệ thống tương tác, từ nền tảng vận tải đến cổng hải quan. Nhân viên cần biết dữ liệu xuất phát từ đâu và đi về đâu, chứ không chỉ bấm đúng nút.
Tư duy phân tích (Analytical Thinking): Khi hệ thống tự động hóa các giao dịch, vai trò của con người chuyển sang phân tích, đánh giá bảng điều khiển và ra quyết định dựa trên dữ liệu.
Giao tiếp và thích ứng (Communication & Adaptability): Việc áp dụng công nghệ đòi hỏi học tập liên tục và hợp tác đa chức năng - kỹ năng thường bị xem nhẹ trong môi trường logistics nặng về vận hành.
Tóm lại, lực lượng lao động phải chuyển đổi từ người thực hiện quy trình thành người ra quyết định.
Sẵn sàng song hành với số hóa
Nhiều dự án chuyển đổi số thất bại không phải vì nền tảng yếu mà vì quản lý thay đổi bị xem nhẹ. Chiến lược thành công cần lấy con người làm trung tâm - đào tạo, đồng cảm và hỗ trợ liên tục. Một số doanh nghiệp tiên phong đang thử nghiệm các mô hình đào tạo mới như:
Học mô phỏng: Nhân viên thực hành quy trình số trong môi trường thử nghiệm an toàn.
Trợ lý học tập AI: Giải thích các bước trên hệ thống bằng ngôn ngữ tự nhiên, tương tự tính năng đồng hành trong ERP.
Mentoring liên thế hệ: Kết hợp nhân viên trẻ am hiểu công nghệ với nhân sự giàu kinh nghiệm vận hành để trao đổi kỹ năng.
Bằng cách coi việc đào tạo lại là dự án song song với triển khai hệ thống, doanh nghiệp biến nỗi sợ thành sự quen thuộc và công nghệ thành hợp tác.
Hướng tới lực lượng lao động ASEAN thông minh hơn
Ngành logistics ASEAN hiện sử dụng hơn 17 triệu lao động trực tiếp và gián tiếp, tự động hóa sẽ tái định hình phần lớn các vai trò trong thập kỷ tới.
Các khu vực như Singapore đã triển khai khung "SkillsFuture", cung cấp tín chỉ học tập suốt đời để thích ứng với số hóa. Malaysia và Thái Lan thành lập trung tâm đào tạo logistics công - tư, tập trung vào tự động hóa và xử lý dữ liệu. Philippines cũng bắt đầu liên kết các chương trình đào tạo qua TESDA và DTI, nhưng cần phối hợp chặt chẽ hơn giữa giáo dục, doanh nghiệp và nhà cung cấp công nghệ. Đào tạo lại không chỉ là vấn đề lao động mà là yếu tố quyết định sức cạnh tranh kinh tế.
Ngành logistics luôn liên quan tới di chuyển - hàng hóa, thông tin, cơ hội. Trong kỷ nguyên tự động hóa, ngành còn phải đảm bảo sự di chuyển của kỹ năng.
Công nghệ thúc đẩy thương mại nhưng chính con người duy trì nó. Nếu ASEAN muốn xây dựng chuỗi cung ứng thông minh hơn, trước hết phải xây dựng lực lượng lao động thông minh hơn - thích ứng, phân tích và tự tin số hóa. Tương lai logistics sẽ không chỉ do thuật toán viết nên mà còn được định hình bởi con người, những người học nhanh để dẫn dắt công nghệ.
Hải My (Theo Port Calls)