'Muốn phát triển kinh tế số, Chính phủ phải làm gương trước'

Chốt lại phiên thảo luận hiến kế về phát triển kinh tế số, ông Nguyễn Trung Chính - Phó chủ tịch Vinasa, Chủ tịch Tập đoàn công nghệ CMC cho rằng, chính sách phát triển số của Việt Nam đang chậm so với các nước trong khu vực, thế giới. Mặt khác, hạ tầng kinh tế số không phát triển sẽ gây ảnh hưởng chung tới nền tảng phát triển kinh tế trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.

Vì thế, ông Chính mong muốn, những hiến kế từ cộng đồng doanh nghiệp trong phát triển kinh tế số sẽ nhận được sự lắng nghe từ cấp lãnh đạo tại phiên họp đối thoại giữa doanh nghiệp và Thủ tướng diễn ra chiều nay (2/5).

Ông Nguyễn Thế Tân - Tổng giám đốc VCCorp - cho rằng, công nghệ số và kinh tế số sẽ phát sinh nhiều ngành nghề khác. Trong đó có thể chia vào hai nhóm cơ bản, nhóm 1 là những công ty như Google, Facebook trước đây người ta không hình dung nổi nó là cái gì bởi họ tạo ra những giá trị hoàn toàn mới. Nhóm thứ hai là các công ty như Amazon, Alibaba... tức là công ty hoạt động trong lĩnh vực cũ nhưng theo một mô hình mới, tạo ra những cách mạng về dịch vụ cũ. 

Ông Tân cho rằng, hiện ở Việt Nam, với cả hai mô hình này đều gặp các vấn đề trong hành lang pháp lý. Theo ông, nên chia thành các mảng kinh doanh để quản lý.

Đối với những doanh nghiệp có thể hình dung được mô hình ngay từ đầu, trong nhóm thứ hai thì ông cho rằng nên mở cửa cho tất cả các đơn vị đều được tham gia thử nghiệm với cơ chế riêng. Ví dụ như Grab không thể dùng tư duy taxi để tiêu diệt cái mới, buộc họ phải có phù hiệu. Cần tạo điều kiện để cho ra đời một mô hình mới cho ngành kinh tế số song vẫn yêu cầu phải đảm bảo an toàn cho người đi lại, không nên áp đặt quy định của taxi sang cho Grab. 

Một nhóm nữa là những mảng đòi hỏi kiểm soát chặt chẽ, không cho tham gia nhiều mà chọn lọc những đơn vị có niềm tin hơn với cơ chế điều hành trực tiếp, đảm bảo các doanh nghiệp tham gia nghiêm túc, và tạo sự cạnh tranh được lẫn nhau. 

Ông Nguyễn Hưng - Tổng giám đốc TP Bank cho rằng, ngân hàng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức vì hiện nay tình trạng giả mạo danh tính trên các kênh giao dịch rất nhiều. Từ giả mạo thông tin cho đến giả mạo cả người đến làm thủ tục, thậm chí đến nay còn có tình trạng mua bán thông tin thật của một ai đó rồi thuê người đến làm thẻ, ebank và sử dụng tài khoản đó. Bởi vậy, ngân hàng cũng rất khó khăn trong việc phòng chống tội phạm lừa đảo, rửa tiền, tài trợ khủng bố...

Nếu Chính phủ có cổng xác thực thông tin và dữ liệu mở để các ngân hàng khai thác thì có thể hạn chế được nhiều. Hiện nay TPBank mới tra cứu được các thông tin về mã số thuế, bảo hiểm xã hội. "Tuy nhiên, mặc dù thông tin đó đúng nhưng việc người mang thông tin đó đến ngân hàng làm thủ tục có đúng hay không thì chúng tôi không chắc chắn được. Nếu có thêm các yếu tố về sinh trắc học như vân tay, mống mắt... thì tỷ lệ giả mạo sẽ bớt nhiều", ông nói.

Theo ông Hưng, TPBank là đơn vị đầu tiên triển khai ngân hàng điện tử hoạt động ngày đêm không cần giao dịch viên. Ngân hàng cũng phải mất hơn nửa năm để thuyết phục cơ quan quản lý cho phép xác thực khách hàng từ xa qua hệ thống điện tử. Nhờ đó, TPBank cũng thu thập được vân tay, giọng nói, gương mặt. "Đó là những sinh trắc không làm giả được. Và sau này chúng tôi sẽ phân tích dữ liệu đó và vận dụng. Đến nay, khách hàng có thể dùng vân tay đó để đi rút tiền mà không cần mang theo thẻ, không sợ bị làm thẻ giả để rút tiền tại ATM", ông Hưng nói.

Tuy nhiên, theo đại diện TPBank, nếu sử dụng dữ liệu theo cơ chế bắc cầu, dùng thông tin từ một đơn vị khác thì chỉ cần một đơn vị làm không đúng sẽ bị ảnh hưởng cả hệ thống.  

Bên cạnh những vấn đề về mặt hoạt động, đại diện Ngân hàng Nhà nước cho rằng cần có sự công bằng hơn trong quản lý giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp nước ngoài.

"Ví dụ trong lĩnh vực quảng cáo số, rõ ràng Google và Facebook chiếm thị phần rất lớn nhưng chúng ta có thu được thuế gì không, trong khi những doanh nghiệp Việt đang hoạt động trong lĩnh vực này chịu nhiều chế tài quản lý", ông Dũng nói và cho rằng cần có sự thay đổi để đảm bảo sự công bằng hơn trong hoạt động giữa hai đối tượng này.

Liên quan tới thanh toán không dùng tiền mặt, ông Nguyễn Thế Tân – Tổng giám đốc VCCorp góp ý một số nội dung nêu tại dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 39 hướng dẫn về dịch vụ trung gian thanh toán, đang được Ngân hàng Nhà nước lấy ý kiến.

Theo ông Tân, dự thảo Thông tư đưa ra yêu cầu nạp tiền vào ví thì buộc phải có tài khoản ngân hàng và phải gặp mặt được nhau để xác thực. Quy định này, ông Tân nói, không phù hợp với sản phẩm mới của kinh tế số, nội dung số.

Lý giải điều này, ông Phạm Tiến Dũng – Vụ trưởng Vụ Thanh toán (Ngân hàng Nhà nước) cho rằng, trung gian thanh toán đã được định nghĩa rõ, là đơn vị cung ứng dịch vụ thanh toán cho khách hàng. Thông tư trước đây quy định ví điện tử bắt buộc phải có tài khoản ngân hàng và nội dung này không thay đổi trong dự thảo Thông tư sửa đổi. Ngoài ra những yêu cầu về chứng thực số rõ hơn chứ không thay đổi so với trước.

Ông Dũng cũng nói thêm, theo Nghị quyết 02 của Chính phủ, quý III/2019, Ngân hàng Nhà nước phải báo cáo cho phép nạp tiền vào ví điện tử không thông qua tài khoản ngân hàng, điều này luật chưa quy định nên cơ quan này sẽ phải trình Thủ tướng cho thí điểm. Vì thế việc có tài khoản ngân hàng hay không sẽ được đưa vào lộ trình.

Ông Nguyễn Đình Lợi, Chuyên viên Cục Kiểm soát Thủ tục hành chính, Văn phòng Chính phủ cho biết cơ quan này đang làm việc với Bộ Thông tin & Truyền thông để xây dựng nghị định về định danh và xác thực điện tử. Các vấn đề cần phải làm rõ là cơ quan nào được cấp quyền định danh và xác thực điện tử, quy trình và mức độ của hoạt động này giữa các cơ quan nhà nước với nhau, cơ quan và doanh nghiệp, người dân... như thế nào. 

Trước đây, Chính phủ có hệ thống định danh riêng cho các cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, theo ông Lợi, Chính phủ nhận thức được vai trò trong giao dịch điện tử giữa khu vực công và tư, đồng thời đặt mục tiêu thiết lập hệ thống cổng chung phục vụ cho định danh và các thực điện tử với những bước đi phù hợp với thông lệ quốc tế và bối cảnh Việt Nam. Trên nền tảng đó, dữ liệu sẽ được chia sẻ cho toàn xã hội dùng chung. 

Ông nhấn mạnh việc định danh và xác thực điện tử  không chỉ tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp mà còn tiết kiệm được kinh phí đầu tư. Nếu Việt Nam xây dựng được một hệ thống định danh dùng chung có thể giảm lượng giấy tờ, số lần phải tiếp xúc với cơ quan quản lý nhà nước của doanh nghiệp, người dân. 

Nhắc đến câu chuyện thanh toán không dùng tiền mặt, ông Phạm Tiến Dũng, Vụ trưởng Thanh toán (Ngân hàng Nhà nước) nói ước mơ là đưa "mọi dịch vụ ngân hàng lên nền tảng mobile".  

Những dịch vụ ngân hàng, theo Vụ trưởng Thanh toán, chỉ cần đáp ứng được quy tắc 3-1-0 sẽ tạo ra sự thay đổi rất lớn. Quy tắc này, hiểu một cách đơn giản, là mọi nghiệp vụ phải hoàn thành trong thời gian 3 phút, ứng dụng phải đáp lại yêu cầu trong thời gian 1s và không có sự can thiệp của con người trong quy trình này. "Khẩu hiệu 3-1-0 cực kỳ đơn giản, dễ nhớ, những làm được hay không lại là điều không dễ", ông Dũng nhận xét.

Rào cản lớn nhất về việc áp dụng thanh toán không dùng tiền mặt, theo đại diện Ngân hàng Nhà nước, là thói quen của người tiêu dùng. Nhiều người vẫn giữ thói quen dùng tiền mặt, dù rằng áp dụng công nghệ, những ứng dụng thanh toán, mang lại sự tiện lợi hơn rất nhiều.

Một rào cản khác cho sự thay đổi, theo ông Dũng, là khoảng cách giữa nói và làm, tương tự đánh giá trước đó của ông Bùi Quang Ngọc, Phó chủ tịch FPT. Ngân hàng Nhà nước, trong thời gian tới, sẽ tiến tới là Bộ đầu tiên xây dựng cơ chế sandbox (khung pháp lý thử nghiệm).

Đánh giá hành lang pháp lý đang đi chậm hơn so với công nghệ từ 3-5 năm, ông Dũng cho rằng nếu không có những cơ chế thí điểm quản lý thì việc theo kịp với sự phát triển của công nghệ là điều rất khó.

Về vấn đề sử dụng dữ liệu, ông Dũng cho rằng rào cản nằm ở sự tham gia của các Bộ, ngành liên quan. Muốn áp dụng thanh toán điện tử cho các dịch vụ như điện, y tế, giao thông... cơ quan quản lý cần cơ chế chia sẻ dữ liệu, xây dựng hệ thống Open API liên thông với những Bộ, ngành liên quan để chia sẻ thông tin khách hàng, tạo ra một cơ chế thanh toán thông suốt. Điều này chỉ có thể làm được nếu có sự vào cuộc của tất cả thành phần liên quan.

Ngoài những rào cản về mặt cơ chế, ông Dũng cho rằng một vấn đề đang tồn tại trong thương mại điện tử là lòng tin của khách hàng. "Những nền tảng thương mại điện tử bán hàng không đúng quảng cáo, không đúng mẫu mã yêu cầu khiến khách hàng không thực hiện thanh toán trước", Vụ trưởng Thanh toán nói và cho rằng cải thiện lòng tin của khách hàng sẽ tạo ra sự thay đổi trong quy trình thanh toán thương mại điện tử.

Ông Đào Minh Tuấn - Phó tổng giám đốc Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam chỉ ra một số vấn đề cần tháo gỡ để phát triển thanh toán điện tử không dùng tiền mặt. 

Thứ nhất, thói quen của người tiêu dùng đang là rào cản lớn nhất. Hiện 60% dân số Việt Nam đủ độ tuổi mở thẻ, nhưng 80% trong số này vẫn dùng tiền mặt. Mua hàng trực tuyến đã thay đổi thói quen, song giao hàng COD (nhận hàng và trả tiền trực tiếp) vẫn là chủ yếu. 

Thứ hai là nhiều doanh nghiệp ngại chấp nhận phương thức thanh toán mới. Và thứ ba là chưa có nhiều chính sách khuyến khích đối với các thành phần tham gia. Ông cho rằng có thể xây dựng chính sách thúc đẩy doanh nghiệp tham gia thanh toán không dùng tiền mặt như ưu đãi thuế. Việc ưu đãi thuế cũng là nhằm có thể thu thuế nhiều hơn vì khi đó doanh nghiệp sẽ minh bạch về tài chính. 

Thứ tư là vấn đề phát triển hạ tầng. Theo ông Tuấn, việc chia sẻ dữ liệu có rào cản nhất định vì dữ liệu ngân hàng đòi hỏi pháp lý cao. Do đó, đại diện nhà băng cho rằng với yếu tố này cần có sự tham gia của nhà nước. 

Ngoài ra, theo ông, cần có những quy chuẩn về công nghệ khi triển khai. Ông lấy ví dụ, hiện mỗi trạm BOT lại áp dụng một chuẩn mực khác nhau khi thu phí nên khó khăn cho các ngân hàng. 

Chia sẻ kinh nghiệm phát triển ngân hàng số, thanh toán không dùng tiền mặt, ông Lê Xuân Vũ – thành viên ban điều hành Ngân hàng Quân đội (MB) cho rằng, giải pháp thanh toán không dùng tiền mặt đã được Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thực hiện từ hơn 10 năm nay. Với nhu cầu khách hàng, xã hội thì chúng ta phải thay đổi để tồn tại, phát triển vì "đã quá chậm rồi".

Đại diện MB quan niệm, thói quen tiền mặt vẫn được nêu trong thanh toán không dùng tiền mặt thực tế lại không phải rào cản. Với riêng nhà băng này, năm 2018 MB đã mở khối chuyên kinh doanh về ngân hàng số, tách biệt với dịch vụ ngân hàng truyền thống và tập trung tối đa nguồn lực khía cạnh này. Sau một năm, khoảng 1,5 triệu khách hàng chuyển sang kênh không dùng tiền mặt, 500.000 khách hàng chuyển đổi sử dụng hoàn toàn ngân hàng số và mỗi tháng ngân hàng ghi nhận 6 triệu giao dịch.

Bà Nguyễn Thị Minh Huyền, Phó cục trưởng Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết thương mại điện tử đang tăng trưởng với tốc độ rất nhanh. 

Trong 5 năm gần đây, lĩnh vực này tăng trưởng với tốc độ 25-30% mỗi năm với tổng giá trị giao dịch thương mại điện tử năm 2018 đạt 8 tỷ USD, tuy nhiên chủ yếu phương thức thanh toán vẫn là tiền mặt. Chỉ 3-5% lượng giao dịch sử dụng thanh toán không dùng tiền mặt, với tỷ lệ thanh toán trực tuyến chiếm tỷ trọng rất thấp, đến 80% khách hàng hiện vẫn dùng phương thức nhận hàng trả tiền (COD).

"Việc thay đổi thói quen của khách hàng, cải thiện quy trình thanh toán là đòi hỏi cấp thiết, không chỉ riêng với thương mại điện tử mà cả với sự phát triển của kinh tế số", bà Huyền đánh giá.

Theo đại diện Bộ Công Thương, mấu chốt để thay đổi điều này là xây dựng niềm tin của người tiêu dùng trong thương mại điện tử. Chính phủ cần đưa ra những hành lang pháp lý, những thể chế để thúc đẩy phương thức thanh toán không dùng tiền mặt. Đồng thời, cũng cần có những giải pháp nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, thay đổi niềm tin của khách hàng với quy trình thanh toán không dùng tiền mặt.