Từ tháng 5/2015, Bộ Giao thông Vận tải đã đề xuất kiểm soát khí thải đối với xe máy sử dụng trên 5 năm. Nhiều ý kiến cho rằng việc này sẽ khó khăn vì để kiểm soát lượng phương tiện lưu thông chưa thể toàn diện thì không thể kiểm soát khí thải.
Đài Loan là nơi kiểm soát khí thải từ 20 năm trước và thời gian chuẩn bị là 4 năm. Xe máy lưu thông từ năm thứ 6 trở đi phải kiểm tra khí thải mỗi năm một lần. Quy định này tương tự như đề xuất của Bộ Giao thông Việt Nam.
Khâu đầu tiên để kiểm định khí thải là phải nắm bắt được hết lượng xe trên đường. Các xe ở Đài Loan được kiểm soát thông qua biển số. Chỉ cần nhập biển số, mọi dữ liệu về xe như niên hạn, chỉ số môi trường, thông tin chủ xe đều có đầy đủ. Việc này khá khó với Việt Nam bởi hiện nay trên đường có rất nhiều xe máy lưu thông đã quá cũ, không xuất hiện trong hệ thống lưu trữ của các cơ quan hữu trách. Việc mua bán xe cũng không đi kèm với sang tên đổi chủ nên việc quản lý chủ xe để nộp phạt là rất khó.
Quy trình kiểm định
Máy kiểm tra nhỏ gọn, nhanh chóng.
Khi xe máy sử dụng sang năm thú 6, cơ quan chức năng sẽ gửi cho chủ xe thông báo mang xe đi kiểm định. Nếu sau 3 lần thông báo, hệ thống vẫn chưa ghi nhận kết quả khám khí thải thì chủ xe phải nộp phạt gần 70 USD.
Chủ xe nhận thông báo sẽ mang xe tới các đại lý xe máy để kiểm định. Đây là những đại lý được cho phép trang bị loại máy kiểm tra khí thải. Thời gian kiểm tra khoảng 2 phút, hoàn toàn miễn phí vì được chính quyền hỗ trợ.
Cơ cấu hoạt động khá đơn giản, cắm một đầu ống vào pô xe máy và để nổ máy trong tối thiểu 30 giây, xem các chỉ số của CO, CO2, HC trên màn hình. Nếu đạt chuẩn, xe được dán tem và tiếp tục lưu thông trên đường. Nếu không đạt, đại lý sẽ khuyến khích người dân bảo dưỡng, sửa chữa xe để đạt mức khí thải quy định. Người dân có thể sửa luôn hoặc không, nhưng nếu sau một tháng vẫn không sửa, khi bị phát hiện thì phạt rất nặng.
Tem chứng nhận xe đủ tiêu chuẩn khí thải.
Phạt nguội khá phổ biến tại Đài Loan. Nếu một người thấy xe khác xả khói nhiều hơn, đen hơn thông thường có thể chụp ảnh gửi cho cơ quan chức năng, khi ấy người sử dụng xe phát thải quá mức sẽ bị phạt. Việc nộp phạt tiến hành bằng thẻ ở các cửa hàng tiện lợi.
Quản lý kiểm định
Các đại lý xe máy muốn đăng ký làm nơi kiểm định khí thải xe máy phải được Cơ quản quản lý cho phép, cụ thể là Ngành tài nguyên và môi trường. Nếu đạt các tiêu chí về địa điểm, mặt bằng, tay nghề..., các đại lý cần bỏ thêm khoảng 10.000 USD đầu tư máy kiểm tra khí thải. Hàng năm sẽ đóng thêm tiền cập nhật phần mềm hoặc bảo dưỡng máy.
Cơ quan chức năng sẽ kiểm tra đột xuất mỗi năm một lần các đại lý này bằng nhiều cách, trong đó có thể đóng giả người dân vào sửa xe. Danh sách các đại lý kiểm định được cập nhật trên website của chính quyền. Đây là một cách quảng bá thương hiệu rất tốt cho các đại lý, nhờ đó tìm kiếm thêm nhiều khách hàng, tăng doanh thu.
Tại Đài Loan, xe máy của cảnh sát cũng phải kiểm tra khí thải.
Để khuyến khích người dân sử dụng xe máy thân thiện môi trường, Đài Loan cũng hỗ trợ đổi xe cũ lấy xe mới. Xe cũ là những xe vẫn dùng theo tiêu chuẩn khí thải cũ, không khắt khe như tiêu chuẩn mới. Nếu ai muốn đổi, chính quyền hỗ trợ khoản tiền tương đương 160 USD.
Chuyên gia cho rằng Việt Nam nếu muốn áp dụng kiểm định khí thải cho xe máy như Đài Loan tại thời điểm này là rất khó. Việc quan trọng để chuẩn bị là phải kiểm soát được lượng xe máy lưu thông trên đường. Trên đường phố Hà Nội, TP HCM, không khó để bắt gặp những mẫu xe đã vài chục năm tuổi, xả khói đen gây ô nhiễm nghiêm trọng. Những xe này gần như không có dữ liệu để kiểm soát.
Hiện tại, Cục đăng kiểm đang lên lộ trình kiểm định khí thải với xe từ 175 phân khối trở lên ở Hà Nội và TP HCM từ 1/7/2018. Với các thành phố loại một là từ 7/2020 và thành phố loại hai từ tháng 7/2022. Với xe dưới 175 phân khối, có thể do Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành tự quy định hoặc áp dụng từ 7/2020 hoặc muộn hơn với xe trên 15 năm tại Hà Nội và TP HCM, từ 7/2022 với xe trên 10 năm ở các tỉnh, thành khác.
Minh Hy