Hai ngày trước thềm El Clasico thứ 262, ở nước Anh xa xôi, một HLV cùng quê xứ Basque với Xabi Alonso mang đến một phát biểu có thể khiến Barca phải chột dạ. Trong những câu hỏi dồn dập về miếng bài cố định mà Arsenal đang là ngọn cờ đầu của Ngoại hạng Anh lẫn bóng đá châu Âu, Mikel Arteta đưa ra một tuyên bố đậm triết lý bóng đá.
"Nếu bạn muốn xây dựng một lối chơi cụ thể, ví dụ pressing tầm cao cực rát, bạn cần tuyển chọn, giáo dục và huấn luyện các cầu thủ để thực thi lối chơi đó", Arteta nói trong cuộc họp báo trước trận gặp Crystal Palace cuối tuần qua. "Nếu muốn đội bóng của mình pressing tầm cao xuất sắc, bạn cũng cần phải giỏi nhất thế giới trong việc lùi về phòng ngự, vì sẽ có lúc đối thủ phá được thế pressing của bạn. Vậy nên, bạn phải có những cầu thủ đáp ứng được yêu cầu đó. Tất cả đều phải liên quan đến mục tiêu bạn đặt ra, bạn phải tuyển mộ, phát triển, định hướng cầu thủ theo hướng đó".
Tuy chỉ là một góc nhìn bóng đá của cá nhân, những gì Arteta nói có thể được liên hệ với Barca của Hansi Flick, lẫn Real của Alonso, ở khía cạnh pressing tầm cao và tổ chức phòng ngự lùi sâu.
Ở bình diện châu Âu hiện tại, Arsenal đang là tập thể đạt được sự cân bằng ở mọi giai đoạn trong một trận đấu bóng đá, từ pressing tầm cao đến tổ chức cấu trúc phòng ngự lùi sâu, từ tổ chức tấn công bóng sống đến chống phản công, từ tấn công bóng cố định đến phòng ngự bóng cố định. Arteta từng tự hào khẳng định: "Tôi không chỉ muốn đội bóng của mình xuất sắc ở các tình huống cố định, mà tôi còn muốn xuất sắc ở mọi khía cạnh trong tấn công lẫn phòng ngự".
Đó là một lý tưởng không dễ đạt được, bởi bóng đá tồn tại một quan niệm về "tấm chăn hẹp": che đầu thì hở chân và ngược lại. Tức là, một đội bóng luôn có sự thỏa hiệp nhất định giữa tấn công và phòng ngự, nói theo cách dân dã là "lấy công bù thủ" hoặc ngược lại.
Với Flick, xuất thân từ trường phái bóng đá Đức, khi đến Catalonia, ông chủ trương xây dựng một Barca sẵn sàng chấp nhận rủi ro của việc đẩy hàng thủ lên cao. Mục đích là duy trì khoảng cách gần nhau hơn giữa các cầu thủ, giữa các tuyến, mang đến lợi thế trong khâu gây áp lực đoạt lại bóng, từ đó tổ chức tấn công ngược "gegenpressing" dồn dập, không ngơi nghỉ.
Một hàng thủ được đẩy cao để bẫy việt vị xét trong bối cảnh đó còn là cách để triệt tiêu đòn phản công hoặc tấn công từ đối phương ngay từ trong trứng nước. Tức là, thay vì phải hành động phòng ngự theo thế bị động – phản ứng bằng các hành động tranh chấp tay đôi và thiết lập cấu trúc phòng ngự khi mất bóng, Flick muốn Barca không phải trải qua điều đó. Đó cũng là mục đích xưa nay của bẫy việt vị: bạn không cần "phòng ngự", đối phương sẽ việt vị và không thể tấn công.
Để đạt được trạng thái giăng bẫy việt vị hiệu quả như Barca mùa trước (223 lần bắt việt vị thành công trước đối thủ tính từ đầu mùa 2024-2025), đó là cả một quá trình dày công nỗ lực trên sân tập, với tính chính xác trong thời điểm dâng lên hoặc lùi xuống của hàng thủ, cùng những hành động xoay chuyển tư thế thân người đúng kỹ thuật. Ở một khía cạnh nào đó, ấy cũng là phương pháp "phòng ngự".
Mùa này, tính đến sau trận thua 1-4 trước Sevilla ở La Liga, Barca vẫn là đội bẫy việt vị thành công nhiều nhất năm giải VĐQG hàng đầu châu Âu, với 42 lần. Nhưng có một con số đáng báo động khác, đó là 0,31 bàn thua kỳ vọng mỗi 90 phút từ những tình huống phản công nhanh mà đối thủ tạo ra. Đây là con số cao nhất tính từ mùa 2019-2020 đến nay của đội chủ sân Camp Nou. Barca chưa bao giờ dễ tổn thương đến vậy một khi đối thủ phản đòn.
Hàng thủ dâng cao với bẫy việt vị vốn đã là con dao hai lưỡi, thì phần lưỡi "nguy cơ" mùa này lại càng bén. Nguyên nhân không chỉ là việc sau một mùa, các đối thủ dần nghiên cứu để tìm ra nhiều cách thức khác nhau để trừng phạt Barca, mà còn nằm ở vấn đề nhân sự. Và như Arteta đã nói: một đội bóng muốn chơi theo kiểu nào còn phụ thuộc vào nguồn lực trong tay có đáp ứng được hay không.
Inigo Martinez từng là người chỉ huy trong hàng thủ dâng cao của Barca mùa trước thì nay đã không còn, khi chuyển đến Al-Nassr ở Saudi Arabia. Flick từng thừa nhận đây là mất mát đầy đáng tiếc, nhưng vì nguyện vọng của học trò trước lời đề nghị có một không hai trong đời cầu thủ, ông đành gật đầu.
Bên cạnh đó, là nạn chấn thương từ đầu mùa đã cướp đi của Barca nhiều trụ cột, đáng kể nhất là Raphinha trên hàng công. Tiền đạo cánh người Brazil không chỉ là tay săn bàn, kiến tạo hàng đầu đội bóng mùa trước, mà với nguồn năng lượng dồi dào và tinh thần không bỏ cuộc, anh còn là ngọn cờ dẫn dắt tuyến pressing đầu tiên của Barca.
Xét trong cách vận hành của lối chơi dâng cao pressing, Barca bây giờ gặp vấn đề ở cả hai đầu sân. Tấm chăn hẹp giờ "thủng" ở cả hai đầu. Barca pressing tầm cao không còn hiệu quả như trước, dẫn tới việc đối thủ có nhiều không gian và thời gian hơn để triển khai bóng, ngắm nghía khoảng trống mênh mông sau lưng hàng thủ của tập thể Flick. Đến khi đòn tấn công hoặc phản công được tạo ra, tới lượt hàng thủ thiếu đi người thủ lĩnh của Barca trở thành nạn nhân.
Đến cả trong trạng thái hoàn hảo, lối chơi pressing tầm cao có lúc cũng bị vượt qua, nói gì lúc hỏng hóc. Bấy giờ, câu nói của Arteta có vẻ lại đúng: bạn phải sẵn sàng để chơi phòng ngự lùi sâu. Trước trận El Clasico, trợ lý Marcus Sorg, người thay thế Flick chỉ đạo, nói trước các phóng viên: "Chúng tôi sẽ không thay đổi phương pháp, điều đó không giúp ích gì". Rõ ràng, Barca chưa được trang bị để chơi phòng ngự theo một kiểu khác.
Mùa trước, Barca từng giữ sạch lưới 21 trên 60 trận, tức 35%. Mùa này, trước khi để thua Real, con số tương ứng là 12 trận giữ sạch lưới, tỷ lệ 25%. Từ để thủng lưới trung bình 1,2 bàn mỗi trận mùa trước, hiện đã là 1,7 bàn thua mùa này. Barca vẫn trung thành với phong cách "đội ghi bàn nhiều hơn sẽ là đội chiến thắng", giải trí được đề cao, nhưng luôn khiến những trái tim nhạy cảm phải hồi hộp.
Cả hai bàn thua tại Santiago Bernabeu đều là những vấn đề cố hữu của Barca bị khai thác. Barca phòng ngự khi ở trạng thái bị động, phải phản ứng như thể đó là "chức năng phụ" của họ.
Kylian Mbappe từ những bài học nếm trải ở mùa trước, với 8 lần bị thổi việt vị trong trận thua 0-4 của Real ở lượt đi La Liga tháng 11/2024, hiểu rằng anh hoàn toàn có thể dùng phương pháp "thử - sai" một lần nữa, vì khi trí nhớ ghi vào những bước chạy thì cũng đến lúc bàn thắng sẽ tới. Dữ liệu từ SkillCorner trước trận cho thấy, Mbappe mùa này ở La Liga đã có tới 13 tình huống di chuyển không bóng và sau đó dẫn đến dứt điểm trong vòng 10 giây. Bàn mở tỷ số của thủ quân tuyển Pháp là ví dụ rõ nét cho kiểu di chuyển đó, kết hợp với nhịp tăng tốc đúng thời điểm để phá bẫy việt vị.
Trong khi đó, bàn thua thứ hai là lỗi phòng ngự xét ở nguyên tắc cơ bản: quân số không đảm bảo trước đối thủ. Một thế 4 chống 4 được tạo ra ngay trong vùng 5m50, nhưng hành động kèm người một-một không được duy trì, giúp Jude Bellingham thoải mái trống trải đệm bóng trước khung thành. Ba cầu thủ Barca gần nhất còn lại bên ngoài vùng 5m50 đã hoàn toàn dửng dưng phó mặc cho các đồng đội tham gia tranh chấp.
Đó là phòng ngự theo kiểu phản ứng và bị động, còn khi phòng ngự chủ động từ xa, có một nghịch lý với Barca trước Real. Đội khách có được bàn gỡ hòa 1-1 sau một pha pressing tầm cao khiến Arda Guler để mất bóng, nhưng thực chất, Barca đã tổ chức gây áp lực lỗi ở tình huống này. Tiền vệ người Thổ Nhĩ Kỳ trước khi lúng túng để mất bóng khó hiểu, anh đã có thừa không gian và thời gian xử lý để có thể giúp Real thoát pressing thành công. Bấy giờ, Pedri đã dâng lên áp sát chậm.
Một ví dụ khác ở phút 20 trong trận cho thấy cấu trúc pressing tầm cao của Barca đã "bỏ khuyết" Guler. Cả Pedri và Frenkie De Jong đều không áp sát đối thủ đủ sớm, dẫn tới việc Guler thoải mái mở bóng sang cánh phải theo hướng lên bóng của Real dành cho Valverde, và đội chủ nhà thoát áp lực thành công qua cánh phải.
Điều này xuất phát từ việc trong cấu trúc gây áp lực tầm cao của Barca, họ không dám chấp nhận rủi ro như mọi khi bằng việc theo kèm người một-một trên toàn bộ mặt sân. Yếu tố nhân sự một lần nữa giữ vai trò. Trước hàng công với những mũi xuyên phá tốc độ và giàu kỹ thuật là Mbappe và Vinicius của Real, Barca chủ trương duy trì quân số tuyến dưới nhiều hơn tuyến đầu đối phương – với Jules Kounde, Pau Cubarsi và Eric Garcia duy trì thế 3 chống 2 để đảm bảo an toàn.
Sự ưu tiên này dẫn đến việc hậu vệ trái Alejandro Balde phải cân nhắc theo kèm hoặc Fede Valverde hoặc Eduardo Camavinga – người bất ngờ được Alonso xếp đá dạt biên phải cũng là một dấu ấn chiến thuật nổi bật của El Clasico. Ở cánh đối diện, nếu Lamine Yamal di chuyển dạt vào trung lộ, Kounde sẽ buộc phải dâng lên theo kèm Alvaro Carreras. Và để đảm bảo lợi thế quân số nhiều hơn ở tuyến dưới, hoặc De Jong hoặc Pedri sẽ lùi lại. Khi đó, hoặc Bellingham hoặc Guler sẽ tự do trong khâu triển khai bóng của Real. Đó là minh chứng hoàn hảo của bài toán "tấm chăn hẹp".
Ngược với Barca, Real liều lĩnh tổ chức pressing với thế kèm người một-một khi cần bàn thắng hoặc gia tăng tỷ số. Đến khi cảm thấy kết quả đã có thể an bài, chủ nhà lui về tổ chức phòng ngự tầm trung hoặc thấp.
Không ít ví dụ xuyên suốt hơn một giờ đồng hồ bóng lăn cho thấy Real chơi với cấu trúc pressing tầm cao quyết liệt như thế nào, với 6 cầu thủ từ hàng tiền vệ và hàng công cùng dâng cao bắt người. Ở tuyến dưới cùng, trung vệ Dean Huijsen sẵn sàng lên cao theo sát Fermin Lopez. Alonso khi đó chấp nhận để bộ ba hậu vệ gồm Valverde, Militao và Carreras quán xuyến bộ ba tấn công Rashford, Ferran Torres và Yamal. Nếu Rashford hoặc Yamal lùi về sâu trên phần sân nhà để nhận bóng, Valverde và Carreras sẵn sàng di chuyển theo.
Nhân sự lại đóng vai trò quyết định: Torres chỉ cần một cú huých nhẹ từ Militao là loạng choạng, khác với mối nguy Mbappe và Vinicius mang đến cho hàng thủ Barca.
Cả trận El Clasico, nếu Real để mất bóng 16 lần – với 3 lần dẫn tới bị dứt điểm – trên phần sân nhà, Barca để mất bóng tới 33 lần và 5 lần dẫn tới bị dứt điểm. Real còn tạo ra bốn tình huống phản công dẫn tới dứt điểm. Barca không có được tình huống nào. Chủ nhà có 25 hành động phòng ngự gồm tắc bóng, cắt bóng, đánh chặn và thu hồi bóng thành công trên phần sân Barca, trong khi đội khách có 15 pha tương tự.
Về cuối trận, Alonso quyết định tổ chức một khối phòng ngự lùi sâu qua cấu trúc 4-4-2 hoặc 4-1-4-1. Dù phút chính thức cuối cùng, Yamal lần đầu tiên lên tiếng với cú mớm bóng bổng cho Kounde chạy chỗ đâm ra sau lưng hàng thủ Real, song đó chỉ là một trong ba cơ hội từ phối hợp bóng sống đáng kể nhất mà Barca có được cả trận, bên cạnh bàn gỡ hòa 1-1 và cơ hội đầu hiệp hai với cú sút của Lopez.
Real của Alonso đã thắng với lựa chọn liều lĩnh đúng lúc và thận trọng đúng lúc. Trước Barca, khi cần chơi pressing tầm cao, họ có thể, khi cần lui về phòng ngự lùi sâu, họ cũng làm được. Còn Barca của Flick, việc chỉ có một kế hoạch duy nhất khiến đội bóng này trở nên dễ đoán và nói như Toni Kroos, họ có thể bị đánh gục bất cứ lúc nào nếu kế hoạch A hỏng hóc.
Hoàng Thông
